We rijden drie kwartier en zijn dan bij de Maurik aan de Maurikstraat. Daar parkeren we de auto op P1 bij de plaat van Staatsbosbeheer. We gaan meteen het bos in om 17 km te wandelen.

We starten vanaf deze parkeerplaats richting noord. Hier staat een bord van Staatsbosbeheer. Eenmaal in het bos zien we rechts de stuifzandheuvels en links de laagte van het ven. De zo kenmerkende eigenschappen van deze wandeling.

Na het uitzicht op het Langven gaan we verder naar het Raamdal.

Langven en de Maurik 
Nieuw en toch oud. Het Langven ontstaat tienduizend jaar geleden. Het is koud en droog. De wind krijgt vat op de bodem en stuift het zand weg tot heuvels en duinen.

Als de temperatuur stijgt komt het grondwater omhoog. In de laagte blijft het water staan. Allerlei planten gaan groeien.

Nuttig gebruik. Plantenresten blijven bewaard in het water. Er ontstaat veen. Tot 1950. De boeren hebben de grond hard nodig. Ze gebruiken de stuifduinen om het veen met een meter zand af te dekken. Ze graven sloten en gebruiken de grond als wei- en akkerland.

Opnieuw natuur. In 1996 is het ven bij een ruilverkaveling weer als natuurterrein ingericht. Met de bovenste laag, de landbouwgrond, zijn de sloten gedempt en delen opgehoogd. Met het zand eronder zijn de duinen weer hersteld. Er is 60 000 m3 grond verzet.

Bij het Raamdal kijken we rond over het landschap. De hooggelegen stuifzandduinen en het laaggelegen rivierdal zijn typerend voor deze omgeving. Langs de rivier gaan we verder en we merken dat de grond vettig is. Rivierklei.

Terug naar het verleden.....

Zand en klei 
Zoals we al zagen heeft de wind na de IJstijd vrij spel gehad en zandduinen opgeworpen. Zand uit het noorden en noordwesten. IJzerhoudend, roodachtig van kleur. Grovere korrels. Het fijnste zand werd verder naar het zuiden geblazen en kennen we nu als löss in midden-België en Zuid-Limburg.

Maar ook de rivieren Maas en Rijn stroomden richting noordwest. Ze zetten dikke lagen zand - wit en grijs - af in de rivierdelta. De rivieren gingen daardoor trager stromen en waaierden in de breedte uit.

Door de trage stroomsnelheid konden zelfs de fijnste zandkorrels bezinken. Die fijne zandkorrels kennen we nu als leem of klei. Door de rivier afgezet, ergo rivierklei.

Hier langs de rivier de Graafsche Raam voelen we dat de grond veel vetter is dan de zandpaden in het bos.

We passeren een picknicktafel, N51 43.725 E5 44.770
Precies halverwege als we de wandeling starten bij de kerk in Gassel. De rivier de Graafse Raam zullen we verderop in de wandeling bespreken.

Wel moeten we even terug naar de verharde weg om de Hooge Raam over te steken. We zullen ook de Lage Raam nog tegenkomen en de Raamstelling. Vandaar de welkomstgroet van de Raamkijkers....

En na de volgende brug komen we in Escharen. We passeren er enkele oude monumenten.

Escharen
Dorp met een beschermd landelijk karakter. Escharen is ontstaan op de overgang van het dal van de Graafsche Raam en de hoger gelegen esgronden.

Van oorsprong bestond het dorp uit een concentratie van enkele boerderijen rond de kerk. De belangrijkste wegen lopen over de hoge delen van het landschap, wat soms een grillig patroon oplevert.

De groei van Escharen vond vooral in de 20e eeuw plaats, aanvankelijk als lintbebouwing langs bestaande routes, later ook als nieuwe straten. Om het landelijke karakter van Escharen te bewaren, is het belangrijk dat het dorp niet vastgroeit aan Grave.

Bij eventuele toekomstige uitbreiding zal rekening moeten worden gehouden met het waardevolle beekdal van het riviertje de Raam.

Na het dorp met de vriendelijke mensen gaan we, na enkele zeer oude weilanden, links door een hooggelegen bosgebied.

Bij de Spechtweg 3 zien we nog een oude Hollandse linde uit 1750-1800 in de tuin staan.Daarna gaan we door het bos langs enkele kleine vennen en vijvers. Hier zitten we duidelijk hoog en droog.

De naam van de windmolen doet er echter nog een schepje bovenop.

Ontginningsgebied 1850-1900 
De waarde van het gebied waar we doorheen lopen wordt heel hoog geacht. Met bossen, houtwallen, laanbeplanting, de Vogelvijvers en de Zwarte Wiel. Het is een ontginningsgebied op hooggelegen heuvelachtig dekzand, ingeklemd tussen de Maas en het dal van de Raam.

De beplanting is zeer rijk en gevarieerd. Naast grove den komen zomereik, Amerikaanse eik, robinia, lariks en ratelpopulier voor, aangevuld met sleedoorn, meidoorn, lijsterbes, kamperfoelie en vogelkers.

Het geheel is een vrij gaaf voorbeeld van ontginningen van ver voor 1850 tot in deze eeuw.

Onderweg lopen we over de smalle paadjes langs enkele vennetjes tussen het stuifzand.

Windmolen
De molen Bergzicht is een achtkante beltmolen, gebouwd in 1817. Dient als korenmolen en is nog maalvaardig. Helaas staat de molen nogal ingegroeid. Het is een houten achtkant, met riet gedekt, op een stenen voet. De vlucht van de wieken is 24,90 en 25,30 m.

Over de herkomst van de naam bestaan verschillende lezingen: men zou lang geleden vanaf de belt net de Mookse Berg hebben kunnen zien. Anderen betwijfelen dit en wijzen erop, dat de molen aan de rand staat van een gebied, dat tot ca. 1900 "de Berg" of "Heese Berg" genoemd werd. Dat lijkt logischer.

In 1962 is de molen gerestaureerd, waarbij het dakleer op de achtkant werd vervangen door riet, omdat het dakleer steeds bleef scheuren. De molen is geen verplaatste achtkante molen, maar een echte Brabantse achtkant, gebouwd zonder kruisen en zonder verbindingen tussen de bintbalken.

Dat is sterk afwijkend van 'westerse' molens . Daardoor is het een uiterst belangrijk monument. Het unieke aan deze molen is dan ook dat het de enige nog bestaande Brabantse achtkant is.

Naarmate deze wandeling vordert zullen we er steeds meer van overtuigd raken dat de molen op een Berg staat.

Na de windmolen steken we de hoofdweg over om even verder uit te komen op de dijk.

Er staan twee bankjes en we genieten even van het weidse uitzicht over de Maas. Boven staat een informatiebord, waarvan we de tekst overnemen.

Verderop tijdens de wandeling zullen we extra aandacht besteden aan de betekenis van dit Maas- en Peelliniepad.

Informatiebord, Bankjes - mooi uitzicht 
Het land van Cuijk, één grote heerlijkheid. Eeuwen geleden heersten in het Land van Cuijk de Heren van Cuijk en aan hen dankt de streek zijn naam. Het Land van Cuijk biedt een boeiende geschiedenis met sporen van ver voor de jaartelling.

De opgegraven nederzettingen uit de Romeinse tijd of de vele kastelen en kloosters uit de Middeleeuwen zijn daar nog getuigen van. Was het Land van Cuijk vroeger al een heerlijkheid, nu is het dat nog steeds. Maar dan eentje om volop van te genieten!

Maas- en Peelliniepad
U bevindt zich op het Maas- en Peelliniepad (streekpad 14). Deze wandeling, van ongeveer 125km lang, loopt door de mooiste natuurgebieden die het Land van Cuijk rijk is. De vele bossen, heidevelden, vennen, rivieren, uiterwaarden, (vesting)stadjes en dorpen doen niet vermoeden dat hier ruim een halve eeuw geleden zwaar is gevochten. Echter de vele 'sporen van de oorlog' die zijn overgebleven, houden de herinnering aan deze periode levend.

Operatie Market Garden. Op 17 september 1944 werd "Operatie Market Garden" ingezet. Deze operatie luidde het begin van onze bevrijding in. Vanaf het eerste moment pakten de Engelsen en Amerikanen het grootscheeps aan. In de nacht van 16 op 17 september begon het voorspel. 282 Bommenwerpers van de Royal Air Force bombardeerden de vliegvelden van Leeuwarden, Steenwijk, Salzburg en Havelte-Hopstein.

Tegen de ochtend volgden hun collega's: 854 B-17 bommenwerpers dropten 2800 ton splinter- en hoog explosieve bommen. Het spoor van vernielingen die de B-17 bommenwerpers achterlieten, markeerde de route waar later op de dag de parachutisten zouden landen.

De meer dan 1100 bommenwerpers vormden het voorproefje. Een paar uur later kozen 3523 vliegtuigen het luchtruim. Ze vertrokken vanaf Engelse en Amerikaanse vliegbasissen naar Nederland. Deze luchtvloot, bestaande uit 2023 troepentransportvliegtuigen en 1500 jachtbommenwerpers, vervoerden 20 000 manschappen, 511 voertuigen, 330 stuks geschut en 590 ton aan materiaal. Denkt u zich eens in. U staat hier op 17 september 1944, laten we zeggen in het begin van de middag. In de verte hoort u het geronk van vliegtuigen en dan plotseling verschijnt daar hoog in de lucht en overal waar u kijkt, ziet u de geallieerden. Het moet een even onwerkelijk als bevrijdend schouwspel geweest zijn. Deze tekst is overgenomen van het Informatiebord.

We hebben al een kazemat gezien onderweg. We zullen er verder nog op terugkomen.We lopen over de dijk verder. Links in de verte zien we de kerktoren en windmolen van Overasselt.

Rechts de lager gelegen weilanden en daar achter op de zandheuvels het dorp Gassel.Na 1100 meter kunnen we al rechtsaf naar beneden richting Gassel, maar omdat we willen picknicken lopen we nog een halve kilometer rechtdoor en gaan dan links naar de Maas toe N51 45.169 E5 47.573 om bij de picknicktafel te lunchen.

Het is er fris, dus we zitten niet erg lang, maar we hebben onderweg geen betere plaats kunnen vinden. Helaas.

De Maas (Wikipedia) 
De Maas (Frans: Meuse) is een rivier in West-Europa. Haar lengte bedraagt circa 925 kilometer; ze begint op 409m hoogte op het Plateau van Langres. Met een debiet van 230m3/s en een stroomgebied van 35 000 km2 - zo groot als Nederland - is het een belangrijke rivier. Zij wordt gevoed door regenwater, waardoor de waterafvoer tamelijk sterk kan variëren.

De Maas is een regenrivier waarvan het peil sterk afhankelijk is van regen. Het water is voornamelijk afkomstig van neerslag in de Belgische Ardennen en Noord-Frankrijk. De laag op de ondergrond van het Maasgebied is niet dik genoeg om veel water te kunnen bergen.

In de winter houdt de vegetatie bovendien weinig water tegen. Het vocht verdampt vrijwel niet, waardoor alle water wegstroomt. Het reliëf van het Maasbekken is groot, zodat het water met grote snelheid wordt afgevoerd.

Een combinatie van deze factoren kan tot een watervloed leiden en overstromingen veroorzaken. Om de steden in de Nederlandse Delta te beschermen wordt hogerop water geborgen door 'binnendijks' water over de ons land te laten overstromen.

Na de pauze gaan we weer over de dijk en gaan via de Overlaat richting dorp. Links liggen enkele grote plassen.Let bij het passeren van de grote verblijfsaccommodatie op de trappen en beschermingsmuren rond het hooggelegen huis.

Overlaat - Kraaijenbergse Plassen
De dijk is hier 12m boven NAP, de voet van de dijk is 10m NAP en de Maas in de bedding ligt op 8m. De dorpskernen liggen op 10 tot 12m hoogte.

De overlaat is een laagte tussen de dorpen Gassel/Escharen en het verder weg gelegen Cuijk, waartussen de Maas vroeger bij het buitengewone hoogwater in de winter binnendijks kon overstromen. Het hele gebied stond dan onder water tot en met het hele Raamdal. Maar de hoger gelegen dorpen bleven droog.

Links van ons ligt het Kraaijenbergse Plassengebied, dat deel uitmaakt van de Beerse Overlaat. Tot 1942 stroomde bij hoogwater de Maas binnendijks richting Den Bosch.

De plassen zijn ontstaan doordat vanaf 1968 in het gebied zand werd gewonnen. Het is scherp maaszand van uitzonderlijke kwaliteit en wordt gebruikt voor de beton- en metselindustrie. Sinds 2005 is het ontgrondingsproject afgerond en worden de plassen voor recreatie gebruikt. Naast de rivierklei en het stuifzand zien we hier het scherpe metselzand

We gaan omhoog naar het dorp Gassel.

Gassel 
Dorp met een historisch karakter. 
Gassel ligt op een relatief hooggelegen zandrug op de overgang van de rivierkleigronden in de uiterwaarden van de Maas en de meer zuidelijk gelegen zandgronden.

Gassel is ontstaan als donkdorp (donk = hoger gelegen grond in moerasachtige omgeving). Langs de donkrand ontstond een groep boerderijen met kleine akkertjes en weilanden. Midden op de donk staat de kerk, deze is neogotisch en uit de late negentiende eeuw.

De structuur van Gassel heeft grotendeels een historisch karakter. Met uitzondering van de provinciale weg om de noordzijde van het dorp heen, is die structuur in de loop van de tijd nauwelijks gewijzigd. De Dorpstraat vormt de ruggengraat van het dorp. Ter hoogte van de kerk ligt het Julianaplein, die samen met de kerk het centrum van het dorp vormen.

We gaan door het dorp Gassel richting zuidwest en na het verlaten van het dorp gaan we rechts naar de inmiddels bekende bossen. Eenmaal in het bos zien we links van de route zomaar een recht stuk dijk liggen. Nog maar een begin.

Bij de verharde weg hebben we een Parkeerplaats waar we ook (een verkorte versie van) de route kunnen starten.Langs de Fazantenweg kruisen we weer een oude dijk en verder op lopen we er zelfs langs. De bomen zijn oud en met klimop begroeid. Rechts staat de Zwarte Wiel aangegeven.

Dijken en Wielen 
Het dorp ligt dan wel op een hoger gelegen zandrug, maar met rondom de dreiging van jaarlijks terugkerende overstromingen voel je je toch maar weinig beschermd. Dus wat is er in het verleden gebeurd? Men heeft om de heuvel een dijk aangelegd. Op het kaartje, dat we overgenomen hebben van MLvC, Milieuvereniging Land van Cuijk, zie www.mlvc.nl zien we dat er een Ringdijk rond Gassel heeft gelegen - de groene lijn. Maar omdat het water van de Maas in een trechter van het Raamdal werd gestuwd ontstond er een zware druk op de dijk, die dan ook herhaaldelijk doorbrak. Door de snelle stroming ging het water dan kolken waardoor een uitholling plaats vond. Dat is een wiel.

Iets verder slingeren we rond de Broekse Wielen

Broekse Wielen 
De Broekse Wielen bestaan uit een aantal grotere en kleinere wielen, gelegen nabij het gehucht Vogelshoek. Bij de Beersche Overlaat ("de Maas is om") werd het uittredende Maaswater langs de ringdijk om Gassel geleid en in het dal van de Graafsche Raam geperst.

De ringdijk lag hier op de grens van het beekdal van de Raam (kleigronden) en de hogere zandgronden (bosgronden, akkers). Restanten van die ringdijk zijn nog zichtbaar in het landschap (aan de overkant van de verharde weg).

Doordat het water met kracht in de flessenhals van het Raamdal werd geperst, ontstonden er dijkdoorbraken. In de zanderige ondergrond ontstonden kolkgaten: de Broekse Wielen.

Nu verlaten we de zandruggen weer en gaan verder in het beekdal van de Raam. Gecultiveerd gebied. Weilanden en graasgronden voor het vee.

Opvallend zijn de zeer oude eikenbomen als bermbeplanting en geriefhout en hakhout.We passeren de Ottergraaf, of Biestgraaf, en zien dat het gedeelte richting Kasteel De Tongelaar helemaal heringericht wordt, omdat - hoe vreemd het ook mag klinken - het gebied aan het uitdrogen was. Men heeft te hard gewerkt aan de waterafvoer....

Bij het huis aan de Meijschevoort staat overigens een heel oude beschermde wilg!

Raam 
Even verder passeren we een brug met stuw. Het waterpeil staat op bijna 8 meter NAP. Dat heeft nu enige betekenis gekregen. Naar links zien we twee rivieren bijeenkomen. Links komt de Lage Raam samen met het Peelkanaal- of Defensiekanaal - van rechts uit het zuiden. Samen gaan ze verder als de Graafse Raam, waar iets verder rechts bij de bocht de Ottersgraaf in uitmondt. Aan het begin van de wandeling hadden we de Hooge Raam al gezien.

De Lage Raam, monding van het Peelkanaal en de Laarakkerse Waterleiding komen samen in de Graafse Raam welke uitmondt in de Maas bij Grave. Het betreft een natuurlijk stroomdal aan de oostelijke kant van de Peelhorst. Deze drie beken hebben een natuurlijk karakter en in de geomorfologische ondergrond kan men duidelijk beekdalkenmerken onderscheiden.

Het verhang van de beken is in tegenstelling tot de Hooge Raam en de Halsche beek klein en de stroomsnelheden zijn dan ook gering. Het waterlichaam dat gevormd wordt door deze beken heeft de typering (R5) langzaam stromende midden/benedenloop op zand.

Toeval of niet? De akkers voor ons liggen duidelijk tot wel twee meter hoger! De huizen die we zien liggen op de Kammerberg. Maar kijk ook meteen links in het bosje. De kazemat.

Defensiekanaal Peel-Raamstelling 
De Peel-Raamstelling was een verdediginglinie die in 1939 werd aangelegd en op 10 mei 1940, de eerste Nederlandse oorlogsdag, is gevallen. De stelling bevond zich direct achter de Maaslinie, variërend van 9 km tot 21 km van elkaar. De stelling begon aan de Maas, ter hoogte van Grave om via Mill, door de Peel en langs de Zuid-Willemsvaart aan de Belgische grens te eindigen.

De stelling had langs het zuidelijke deel een natuurlijke verdediging. Dit bestond uit drassig land en moerassen. Langs het noordelijk deel had men een kunstmatige verdediging aangebracht in de vorm van het Defensiekanaal.Onder andere kazematten en prikkeldraadversperringen waren onderdeel van de verdediging.

Deze kazematten stonden op zo'n 200 tot 400 meter van elkaar, maar er waren nauwelijks verbindingen tussen de kazematten onderling. Toch zouden ze een invasie aanzienlijk kunnen vertragen en dat maakte dat de Peel-Raamstelling een stelling was waarmee een vijand rekening moest houden.Bron (Wikipedia) .

Na dit oorlogsgebeuren terug naar de vrede van vandaag. Een moment van bezinning.....

Mariakapel
Op het terrein bij de splitsing Campagnelaan en Kammerbergseweg bouwt de buurtschap in eigen beheer een Mariakapel.

De initiatiefnemers willen hiermee een rustpunt realiseren in het stiltegebied De Maurik. Hier kunnen zowel de bewoners als de bezoekers een moment van bezinning genieten. De initiatienemers vinden het belangrijk om in deze hectische tijd dat rustpunt te hebben en te bieden aan iedereen. Het is een soort welkom aan de bezoekers en versterkt de saamhorigheid tussen de bewoners onderling en de bewoners met de bezoekers. 12 september 2006 is de kapel - met een heel mooi Mariabeeldje - ingezegend.

We komen nu terug bij de parkeerplaats, maar....

Langven - Terug aan de natuur 
Voor u ligt het Langven zoals dat in het kader van de uitvoering van de ruilverkaveling '˜Land van Cuijk' is aangelegd. Van oudsher was op deze plek een ven aanwezig dat deel uitmaakte van een groter gebied met vennen.

Rond 1950 is het toenmalig ven gedempt met grond uit de aanliggende stuifduinen en in gebruik genomen als landbouwgrond. In het kader van de ruilverkaveling was het mogelijk om begin 1997 het ven en de stuifduinen in oorspronkelijke staat te herstellen en terug te geven aan de natuur. Hiervoor is 60 000 m3 grond ontgraven.

De natuurwaarde van het ven wordt o.a. bepaald door de aanwezigheid van kwelminnende planten waaronder het zeldzame Galigaan (Cladium mariscus). Het Langven is op 15 juni 1997 officieel overgedragen aan Staatsbosbeheer, die het ven gaat beheren, daarbij gebruik makend van koeien en andere grazers.

Wandel ze.

Startpunt

• A630 17 km Maurik P N51 43.087 E5 44.914
• Gassel kerk P N51 44.427 E5 46.844
• A632 9 km Maurik P  N51 43.087 E5 44.914
• A633 10 km Gassel kerk P N51 44.427 E5 46.844

POI's

• Langven en de Maurik N51 43.331 E5 44.640
• Zand en klei. N51 43.682 E5 44.804
• Escharen. N51 44.452 E5 44.560
• Ontginningsgebied 1850-1900 N51 44.404 E5 45.447
• Windmolen. N51 44.679 E5 46.142
• Informatiebord. Bankjes - mooi uitzicht N51 45.048 E5 46.037
• Maas (Wikipedia) N51 45.126 E5 46.413
• Overlaat - Kraaijenbergse Plassen N51 44.809 E5 47.551
• Gassel. N51 44.438 E5 46.844
• Dijken en Wielen N51 44.094 E5 45.793
• Broekse Wielen N51 43.718 E5 45.836
• Raam. N51 43.009 E5 45.857
• Defensiekanaal Peel-Raamstelling N51 43.044 E5 45.777
• Mariakapel. N51 43.001 E5 45.062
• Langven - Terug aan de natuur N51 43.331 E5 44.640