De wandeling start bij de Miekoekse brug over het Wilhelminakanaal, ten oosten van Oirschot.

In oostelijke richting even langs het kanaal en daarna naar het noorden om via het gehucht Straten en de Piekenhoek door de Mortelen te gaan richting Heerenbeek.

De legende van de Antonius kapel
Eens, lang geleden, werd de buurtschap Straten geteisterd door een vreselijke pestepidemie. Er bezweken zoveel zieken, dat men paarden tekort kwant om de lijken af te voeren, De bewoners riepen toen de hulp in van Sint-Antonius Abt.

Enkele dagen later liep er plots een schimmel op het pleintje. Niemand wist van wie het dier was of waar het vandaan kwam. Een boer spande het onbekende paard voor zijn kar. Bij elk huis waar hij met behulp van de schimmel een overleden pestlijder weghaalde week de gevreesde ziekte.

Nadat de laatste dode naar zijn graf gebracht was, verdween het geheimzinnige paard even plotseling als het gekomen was. Uit dankbaarheid bouwden de inwoners toen midden op het pleintje een kapel voor Sint-Antonius.

St.-Antoniuskapel
De Kapel dateert in haar huidige vorm van 1853 en is toegewijd aan St. Antonius Abt (feestdag 17 januari). Zij herinnert aan de pest die tweede helft van de 16de eeuw de streek teisterde De bewoners riepen, toen de hulp van St. Thunnis met het varken in.

Hoewel na 1648 afgebroken, werd toch bij herhaling telkens weer een nieuwe kapel gebouwd, aanvankelijk van plaggen in 1853 van steen.

De kapel ligt in het van rijkswege beschermde gezicht Straten/De Bollen onder Oirschot. Restauratie in 1992. De Stichting St.-Antoniuskapel heeft het beheer over de kapel.

Natuurlijk Brabant
Prachtig kleinschalig coulissenlandschap dat al dateert van de 12de eeuw. Er is een grote afwisseling van bossen, bosjes, houtwallen, boomrijen, weitjes en akkertjes. In de bloemrijke graslanden staan soorten als knolsteenbreek en koekoeksbloem, in de schraalste zelfs brede en gevlekte orchis en Spaanse ruiter.

Het Groene Woud
De Mortelen vormen het hart van het  "Groene Woud", een provnciaal plan om te komen tot één samenhangend natuurgebied dat zich uitstrekt van de Oisterwijkse Vennen via de Kampina tot en met de Geelders.

De oprichting van zo'n groot samenhangend gebied - inclusief bufferzone 7.000 ha - is een bittere noodzaak in de snel verstedelijkende driehoek Eindhoven - 's-Hertogenbosch - Tilburg. Kijk ook op de website van Natuurlijk Brabant.

De Mortelen N51 32.113 E5 20.928
De Mortelen vormt het grootste landschapsreservaat van Noord-Brabant en één van de grotere in Nederland. Het gebied is ouderwets kleinschalig. Vóór het tijdperk der ruilverkavelingen was dit landschapstype veel verspreider vertegenwoordigd in onze provincie en de overige zandprovincies.

'Mortelen' duidt op weke, zachte grond. Naast lage delen komen er ook zandopduikingen of 'donken' voor, wat we terugvinden in toponiemen als Berendonken, Vinkendonken, Ravendonk en Nageldonk.

Door ontwatering en daarbij horende klink van venige delen, stegen de weggetjes ten opzichte van hun omgeving. Ze heten dan ook 'stegen', zoals de Echteldonkse Steeg.

Hoeven- of kampenlandschap
De Mortelen is een voorbeeld van het hoeven- of kampenlandschap. Dit ontginningslandschap ontstond in de loop van de twaalfde eeuw. Er is een grote afwisseling van bossen, bosjes, houtwallen, boomrijen, weitjes en akkertjes.

Het oude 'boerengebruiksbos' bestaat uit zomereik, hazelaar, zwarte els en zoete kers. In de negentiende en twintigste eeuw is het doorplant met douglas, fijnspar en snelgroeiende populierenrassen. Op de hoge en droge donken vinden we armer bos.

Vogelwereld
Door de grote afwisseling in bodemopbouw is niet enkel het bos maar ook de vogelwereld divers van samenstelling. Wespendief, havik en bosuil broeden hoog, houtsnip en nachtegaal laag.

Een andere diergroep die profiteert van afwisseling in ruimtelijke structuren zijn dagvlinders. Langs bospaden en op open plekken in het bos, waar zonlicht kan toetreden en kamperfoelie en bramen opslaan, komt de kleine ijsvogelvlinder voor.

Plantenwereld - Fladderiep
Hier en daar wordt nog kleinschalig hakhout afgezet, wat gunstig uitpakt voor slanke sleutelbloem en eenbes. Door het maaien van bospaden nemen kruipend zenegroen en gulden boterbloem toe.

In en rond De Woekens staan circa 20 exemplaren van de uiterst zeldzame steel- of fladderiep, wat 10% is van de totale populatie. Deze oude knotbomen vormen een belangrijke zaadbron voor de verdere ontwikkeling van een zo natuurlijk mogelijk bos

Door een lage vee- en mestdruk breidt het bloemrijke grasland met pinksterbloem en echte koekoeksbloem zich steeds verder uit. Natte schraallanden zijn hersteld en weilanden werden ontdaan van hun voedselrijke bovenlaag.

Zeldzame planten als brede en gevlekte orchis keerden terug. Spaanse ruiter en blauwe knoop bloeiden op in bemergelde schraallandjes.

We willen binnen nu en enkele jaren de boomkikker, die hier in de jaren '80 uitstierf, herintroduceren. Met name in de Schooringen en bij de Oude Steeg zijn zowel zijn landbiotoop - houtwallen met braamstruiken, zomen en mantels - als zijn voortplantingsbiotoop - grote, ondiepe poelen - weer rijkelijk aanwezig.

Van daaruit langs het Velders Bosch naar de Schutskuil voor een rustpauze.

We verlaten de herberg en steken naar links over om even van de drukke weg verlost te zijn. Rust keert weder.

Straten
Naar informatie vanaf Internet blijkt, dat in 1853 Straten een langgerekt gehucht was met 100 m huishoudens. Veelal zijn dat boeren en hun knechten, maar ook andere beroepen worden er uitgeoefend.

Met een Wevershoek wonen er natuurlijk ook wevers, 9 in getal. 19 Klompenmakers staan geregistreerd, of dat het gehele jaar door klompenmakers zijn, of dat het een winterse thuisactiviteit is, weten we niet.

Verder wonen er een schaapherder, een wagenmaker, timmerman, strodekker, smid en op de hei een molenaar.

De dierenarts zal wel iets over dieren geweten hebben. De meester Bruschweiler was niet alleen meester, maar ook Nederlands Hervormd.

In een katholieke gemeenschap lijkt dat vreemd, maar vanwege de godsdienst onderdrukking vanuit het noorden, werd de scholing op protestantse wijze ingevuld.

1853 was ook het jaar, waarin de bisschoppelijke hiërarchie na ruim 200 jaar werd hersteld.

Overigens waren er nog wel 40 bewoners, vaak vrouwen (weduwen), die niet konden lezen en schrijven.

Na deze omweg steken we opnieuw over om via de Oude Steeg door de Zwarte Voorte en de Berendonken. Langs Helder, waar we rechtsaf naar het zuiden gaan tot de rand van Oirschot. Daarlangs terug naar het Kanaal.

Zo komen we terug bij het kanaal. Natuurlijk valt daar ook nog veel over te vertellen. En de oude boerderijen en Oirschot met zijn historie, Heerenbeek, de hoogspanningsleidingen, Velder, de Familiebegraafplaats, de Donken, en nog veel meer.

Voor een deel hebben we daar al over geschreven in andere wandelingen.

Wandel ze.

Startpunt 

• 4600 18km Oirschot  N51 29.972 E5 20.294 
• 4601 7km Oirschot N51 29.972 E5 20.294 
• 4602 13km Oirschot N51 29.972 E5 20.294 
• 4603 12km Schutskuil N51 33.071 E5 19.499
• 4604 8km Schutskuil N51 33.071 E5 19.499

POI's

• De legende van de Antonius kapel N51 30.703 E5 20.495
• St.-Antoniuskapel N51 30.703 E5 20.495
• Natuurlijk Brabant N51 32.113 E5 20.928
• De Mortelen N51 32.113 E5 20.928
• Hoeven- of kampenlandschap N51 32.113 E5 20.928
• Vogelwereld N51 32.113 E5 20.928
• Plantenwereld - Fladderiep N51 32.113 E5 20.928
• Straten N51 31.793 E5 19.558