START N51 09.532 E5 50.632
We starten op de parkeerplaats P2, langs de kerk af even ten zuiden van Thorn. Een dagkaart kost in het seizoen €2,50. Andere locaties zijn ook goed mogelijk.

We lopen meteen naar Thorn, de plaats, die eeuwenlang bestuurd is vanuit de abdij door de vorstin-abdis, kloostervrouwen vanuit de hoge adel.

Meteen vooraan zien we een monument voor de Muziek.

Thorn N51 09.628 E5 50.518
Het 'witte' stadje Thorn is ruim 800 jaar lang de hoofdstad geweest van een miniatuur vorstendom onder vrouwelijk bewind, compleet met eigen rechtspraak, minileger en gedurende enige tijd ook eigen muntslag.

Thorn dankt zijn ontstaan aan de stichting van een abdij in het laatste kwart van de 10e eeuw. Zij werd rond 975 gesticht als benedictinessenklooster door graaf Ansfried van Utrecht en zijn echtgenote Hereswind, ook wel Hilsondis genoemd. Hun dochter Benedicta werd de eerste abdis.

De abdij groeide uit tot een rijk wereldlijk stift voor dames van hoge adel, die werden bijgestaan door kanunikken. Aan het hoofd stond een vorstin-abdis, die in het toenmalige Duitse keizerrijk een bevoorrechte positie innam en zitting had in de Rijksdag. Ze was tevens vorstin van het Land van Thorn.

Bij de VVV – op het plein bij de kerk – is een plaatselijke wandelroute verkrijgbaar, met audio begeleiding langs een twintigtal monumenten.
http://www.ertussenuit.com/plaatsen/3105.htm

Koninklijke Harmonie van Thorn N51 09.583 E5 50.563
In Thorn, en zoals in vele plaatsen in Limburg, leeft de muziek. De fanfares en harmonieën hebben een grote invloed op het maatschappelijk leven.

Koninklijke Harmonie van Thorn, ook bekend als de bokken van Thorn, werd in 1812 opgericht als het Philharmonisch Muziekgezelschap van Thorn en verkreeg van koning Willem III in 1865 het toen zeldzame predicaat "koninklijk". Sindsdien heet dit gezelschap de Koninklijke Harmonie van Thorn. Hier zien we het muzikale monument voor de muziek uit 1987, door Jaac Waayen.

Langs de rivier gaan we voor het dorp langs – later zullen we het dorp kunnen bezichtigen – en langs de watermolen aan de Itterbeek verlaten we Thorn. Bij de brug steken we over en komen in België.

We doorkruisen de Vijverbroek. Als het geregend heeft is goed schoeisel een vereiste.

Itterbeek N51 09.760 E5 49.922
De Itterbeek is een beek die ontspringt op het Kempens Plateau, in de plaats Gruitrode, in België. Vervolgens passeert zij Opitter, waar de Eetsevelder Beek erin uitmondt, die weer een verlengde is van de Wijshager Beek. Dan stroomt ze langs Tongerlo en Kinrooi, waar ze de Abeek kruist. Vlak voor Neeritter ontvangt ze nog de stroompjes Langesvenbeek en Hezerbeek.

Bij het dorp Neeritter passeert zij de Nederlandse grens. Vervolgens stroomt ze langs Ittervoort, Thorn waarna ze ook wel Thornerbeek heet, en bij Wessem mondt zij uit in de Maas. Bij Thorn komt nog de Raambeek op de Itterbeek uit. De beek heeft een verval van zeventien meter over een lengte van 21 kilometer.

Daarom staan er vele watermolens aan deze rivier, waarvan we we enkele zullen zien. De eerste is de Kraekermolen uit de 18e eeuw. Oorspronkelijk stond er al een molen rond 1348, die onder het bestuur van de vorstin-abdis Margaretha van Heinsberg stond.

Vijverbroek N51 09.719 E5 49.704
Lopend over het pad voorbij het kerkhof valt vooral op dat de weilanden links zo laag liggen en de akker rechts zo hoog. Langs de steile wand stroomt de Itter. We hebben hier te maken met een voormalige bocht in de Maas. Dit is de enige goed bewaard gebleven Maasmeander in Vlaanderen. We zullen er dwars doorheen wandelen. Onderweg zien we niet de Galloway-runderen, maar wel de Konik-paarden. Het is nu drassig en op sommige plaatsen erg vet vanwege de vele regen en vettige löss. Aan de overkant zien we de andere steile begrenzing van deze meander.

In de laagste delen van de Maasarm ontwikkelden zich elzenbroekbos en wilgenstruwelen met een zeer grote ecologische waarde. De ondergroei is er soortenrijk, met veel verschillende soorten zeggen, Moerasvaren, Dotterbloem en Gele lis.

Ook voor vogels is het gebied van belang, bedreigde soorten zoals Blauwborst, Nachtegaal, Wespendief, Boomvalk, Havik, Wielewaal en Sprinkhaanzanger komen er nog voor.

We zijn in België en ieder van ons moet dus officieel een geldig identiteitsdocument bij zich hebben. Dan is een rijbewijs niet geldig, dat moet een paspoort zijn. Maar zo strikt zal het niet zijn….

Hoog en droog gaan we langs Kessenich af en steken we - echt voorzichtig – de Napoleonsweg over.

Links zien we nog de voormalige douanekantoren uit de tijden dat Europa nog geen open grenzen kende. Dat de grenzen nog bestaan zien we bij het Kasteel Borghitter.

Napoleonsweg N273 N51 09.389 E5 48.751
Een Napoleonsweg is een verharde weg vaak voor het eerst aangelegd tijdens het bewind van Napoleon Bonaparte (1810 - 1813).

Deze wegen zijn gepland (oorspronkelijk door het Franse leger om snel militaire troepen en materieel te kunnen verplaatsen) en dus meestal kaarsrecht aangelegd.

Dit in tegenstelling tot oudere in de loop van vele eeuwen 'natuurlijk' gevormde wegen die, vaak het drogere terrein volgend, slingerend in het landschap liggen.

Tegenwoordig zijn Napoleonswegen meestal de provinciale wegen. Een bekende Napoleonsweg is Rijksweg 273 in Limburg tussen Blerick en Ittervoort.

Kasteel Borghitter N51 09.658 E5 48.174
Jan van Waes, drossaard van Horne, bouwde begin 16e eeuw de voorganger van het huidige voornamelijk 18e eeuwse kasteel van Borgitter ("Witte Kasteeltje") aan de Itterbeek. Dit staat net buiten Neeritter op Belgisch grondgebied. Het neerhof van dit kasteel was dienstig als schans. Kasteel Borghitter is een Classicistisch waterkasteel met een toren uit 1610. Vroeger was het kasteel voorzien van een ophaalbrug, maar tegenwoordig is deze vervangen door een stenen brug.

Kasteel Borghitter werd omstreeks 1839-1842 genadeloos afgesneden van het dorp doordat de grens met België werd getrokken. De grenspaal die net buiten Neeritter staat is daar in 1843 geplaatst. Oorspronkelijk werd het kasteel gebouwd rond 1550. http://www.waterhoeven.nl.

Kasteelmolen N51 09.698 E5 48.189
De watermolen bij het kasteel dateert uit 1538. Het bijzondere van deze molen is het waterrad, dat helaas niet van dichtbij bekeken kan worden.

Het rad is een ijzeren schoepenrad dat aan de zijkanten is gesloten. Daardoor kan er geen water weglekken, zodat een groter rendement wordt verkregen.

Het kasteel en de grachten en gebouwen Breukskenshof en Grootenhof eromheen liggen op Belgisch terrein, maar na de poort zijn we weer in Nederland.

En zo komen we in Neeritter. Over de oude wal en – om een mooi zicht op de kerk te krijgen – ook over het mooie kerkhof rondom de kerk, gaan we het dal in van de Itterbeek. En hoe kan het ook anders; we passeren twee watermolens, waarvan er eentje het rad kwijt is, de Schouwsmolen.

Neeritter N51 09.905 E5 48.288
Neeritter is onder het Domkappittel va St/Lambertus van Luik een Vrijdorp geweest. In 1584 vroegen de inwoners om het dorp te mogen beveiligen tegen zwervende soldaten stropers en vrijbuiters. En zo werd toestemming verleend om een gracht met omwalling te graven.

Toen men in 1717 dacht, dat die gracht niet meer nodig was, en de bruggen (nu nog steeds “valderen” - van valdeuren??- genaamd) als lastig werden ervaren, ging men de grachten dempen. Het Domkapittel oordeelde anders en een piket van 50 ruiters namen diverse inwoners gevangen.

Op straffe van een boete werd de gracht weer hersteld. Goed, later, werd onder de Franse tijd de wal toch verwijderd en in 1960 is de sloot zelfs gedempt.

Nu ligt er nog slechts een voetpad. We zullen dat deels volgen.

St.Lambertuskerk N51 09.819 E5 48.264
In Neeritter staat ook nog een interessante kerk van St Lambertus met een onderbouw van de toren uit 12e en 13e eeuw.

De toren is in 1842 voorzien van de peperbus. Let ook op de zeer zware steunberen aan de zijkant.

In de Driessenstraat staat het oude gasthuis waar Gerard Krekelberg werd geboren, de schrijver van het Limburgs volkslied ‘Waar in ’t bronsgroen eikenhout’.

Armenmolen N51 09.818 E5 48.390
Deze onderslagmolen was in gebruik als korenmolen: hij is ouder dan de muurankers aangeven - was rond 1686 gebouwd om minder bedeelden de kans te geven hun graan te malen.

Tot 1950 is het gebouw in functie gebleven, daarna werd het wijkgebouw voor het Groene Kruis, de huidige functie is woonhuis. De buitenkant is echter nog steeds redelijk authentiek.

Even door Ittervoort om de grote drukke weg weer over te steken. Ittervoort lag vroeger op de kruising van de Romeinse weg tussen Tongeren en Nijmegen. Nu nog steeds een hoofdverbinding noord-zuid. Over de kruising meteen rechts, en een stukje voorbij het kerkhof weer rechts naar beneden over het zandpad. Langs de Itterbeek af komen we daarna weer terug in Thorn.

Ittervoort N51 10.217 E5 49.244
De naam Ittervoort is afkomstig van de Itterbeek die langs het dorp stroomt, net als het stroomopwaarts gelegen buurdorp Neeritter. De vroegere Romeinse weg van Tongeren naar Nijmegen kruiste hier de beek. Het dorp behoorde voor de napoleontische tijd tot het prinsbisdom Luik, in een politiek versnipperde regio, onder andere grenzend aan het vorstendom Thorn. Ten zuiden van het dorp ligt op Belgisch grondgebied het natuurgebied de Vijverbroek.

Aan de rand van het dorp, bij de hoofdentree, staat de Sint-Margarethakerk. De huidige eenbeukige kerk is in 1935 gebouwd naar een ontwerp van architect Joseph Franssen en verving daarmee de oudere waterstaatskerk uit 1846 die op dezelfde plaats heeft gestaan. De in 1894 bijgebouwde toren is voor de huidige kerk deels behouden.

Thorn 2 N51 09.625 E5 50.361
Het Abdijvorstendom Thorn was een klein zelfstandig vorstendom, uitgaand van de Abdij van Thorn. Het behoorde tot de Nederrijns-Westfaalse Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk.

Binnen het Rijk behoorde de abdis niet tot de vorsten maar tot de prelaten. De status vorstendom was omstreden. Het klooster in Thorn groeide uit tot een wereldlijk sticht, dat aanvankelijk tot het prinsbisdom Luik behoorde.

Ergens in de twaalfde eeuw werd die band doorbroken en werd het een zelfstandig vorstendom. Het werd met een oppervlakte van 1,1 km² de kleinste zelfstandige staat in het Heilige Roomse Rijk.

De abdis bezat alle rechten van een vorst in het Duitse Rijk. Zij bezat ook de Hoge Heerlijkheid of bloedban, wat inhield dat zij ook de doodstraf kon laten opleggen en uitvoeren. De abdis bezat ook diplomatieke voorrechten, zoals het versturen van brieven en pakketten die, door haar gezegeld, niet door derden mochten worden geopend.

De abdis had zitting in de Rijksdag. Als landsvrouwe deelde zij de soevereiniteit met het Hoogadellijk Kapittel als grondheer. Er was ook een tweeledige statenvergadering, bestaande uit de leenmannen of de eigenaars van de heerlijkheden en de burgemeesters als vertegenwoordigers van het gemene land.

Hoewel de vrouwen samenleefden als religieuzen, en zij zich als zusters kleedden, moest de abdis als enige van de stiftsdames een gelofte afleggen. Abdis en stiftsdames dienden van hoge adel te zijn. De abdis woonde in een paleis, de stiftsdames woonden alleen of deelden een huis in het stadje.

Ten behoeve van de eredienst waren ook een aantal kanunniken of koorheren als priesters aan het stift verbonden. Ook zij woonden in herenhuizen in het stadje.

Het gebied verzette zich met succes tegen verschillende overnamepogingen, onder andere van Spaans Gelder. Keizer Karel V verklaarde dat het buiten de Nederlanden lag. Het hoorde later ook niet bij de Verenigde Provinciën en evenmin bij de Oostenrijkse Nederlanden.

Tot het vorstendom zelf behoorden slechts een tiental de dorpen met nog pachtboerderijen in de omgeving van Breda, in Sprundel, Baarle, Meerle, Meer, Bavel, Ginneken, Etten, Leur, Breda, Oosterhout, Alphen, Gilze, De Haghe (=Princenhage), Wouw, Geertruidenberg en Drimmelen.

In 1795 werd Thorn door de Franse annexatie opgenomen in het departement van de Nedermaas. In 1797 werd ook de abdij opgeheven.

Bij het Congres van Wenen in 1815 werd bepaald dat het Vorstendom samen met de Zuidelijke Nederlanden, alsmede Prinsbisdom Luik, het Prinsdom Stavelot-Malmedy, het Hertogdom Bouillon, nog wat kleine zelfstandige gebieden die nooit tot de Zuidelijke Nederlanden behoorden en de Bataafse Republiek één land moesten gaan vormen.

Dit land werd het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. http://www.grotehegge.nl.

Al slenterend door Thorn krijgen we een mooie indruk van de plaats. We pauzeren onder de schouw in een van de voormalige woningen van de stiftdames, nu een hotel.

Daarna gaan we een hele andere kant uit. Langs een parkeerterrein en pannenfabriek gaan we door het open land richting Wessem, waar we de havenactiviteiten zien.

De Maas en de grindgaten zorgen in de zomer voor veel recreatie.

Steenfabriek - 1740-2004 N51 09.672 E5 51.037
Rond 1880 begon Lambert van den Boel die al pannenbakkerijen in de Toom en in de Meuter had, hier, eerst korte tijd met aangetrouwde neef Hendrik Tonnaer een dakpannenfabriek. Die groeide uit als stoomdakpannenfabriek tot de N.V. Thorner Dakpannenfabriek Palmen en Co.

Na diverse fusies en overnames werd de productie in stand gehouden. In 1998 nam Lafarge Dakproducten de fabriek over, maar moest in 2004 stoppen met het fabriceren van dakpannen. Daarna bleef alleen de overslag over. En die is nu ook opgeheven.

Wessem N51 09.734 E5 52.530
Wessem is een heerlijk dorp om in te wandelen, weinig opsmuk, levensecht. Het maasdorp Wessem is op een typische marnier gebouwd. De smalle straatjes, oude boerderijen en huizen vormen een vierkant. U loopt door de Steenweg met koopmanshuizen uit 1613, 1632 en 1704.

Op het grote marktplein, waaraan het voormalige gemeentehuis uit 1859 ligt (met het wapen van Wessem in maaskeien voor de ingang), ziet U meerdere fraaie boerderijen. Vroeger werd op dit plein het vee verzameld en naar de Koeweide bij de Maas en de Panheelderbeek gedreven. Het beeld van Dolf Wong, Koeherder met kudde, herinnert hieraan.

Dwalend door Wessem, dat nooit stadsrechten kreeg, maar wel een schepenbank en een munt bezat, komt U behalve een kapelanie (eind 19e eeuw) en een schippersherberg uit 1716 veel mooie hoge muren tegen: delen van de omwalling, muren die boerderijen van elkaar scheidden, muren tegen inbraak en muren tegen het wassende water. Aan de Maasboulevard ligt het fotogenieke fortkerkje. De toren is in de 12e eeuw tegen een Romaanse kerk uit 1100 geplaatst. In de kerk ziet U een Marianum van de Meester van Elsloo uit 1520 en een kruis uit de 15e eeuw.
http://en.wikipedia.org/wiki/Wessem

Maas N51 08.988 E5 52.208
De Maas behoort tot een van de grootste rivieren van Nederland. Ze ontspringt in Frankrijk op het plateaux van Langres en legt via België en Nederland een weg af van 900 km om ter hoogte van Rotterdam in de Noordzee uit te monden.

Het hoogteverschil tussen bron en monding bedraagt ca 400 m. De hoeveelheid water die door de Maas wordt afgevoerd is zeer wisselend en schommelt tussen de 100 m3 per seconde en 3500 m3 per seconde. De waterpeilen in de Maas kunnen bijgevolg ook zeer sterk schommelen.

Klei- en Grindwinning N51 09.089 E5 51.094
De Maas voert veel erosiemateriaal aan. Bijlage stroomsnelheden zet zich leem en klei af en bij grote snelheden volgen scherp zand en grind.

Door meer dan 10 000 jaar zijn vele lagen afgezet. Deze lagen worden nu opgezogen en gebruikt als bouwmateriaal: klei voor het bakken van bakstenen en dakpannen, scherp zand als metselzand en grind voor beton.

Door het opzuigen zijn zo grote waterplassen ontstaan. In de omgeving van Roermond wel 3000 hectare binnen 60 jaar tijd. Daarmee is een zeer groot waterrecreatiegebied ontstaan. We zien dat aan de vele jachten in de haven van Wessem.

We zien slechts een klein deel van de grind en leemgaten; soms al weer hersteld tot een nieuwe vorm van natuur.

We gaan over de dijk terug en voorbij de ophaalbrug zien we de prachtige kasteelhoeve Groote Hegge. En daarna zit het er weer op.

We hopen dat u hebt genoten. Want het is toch wel net iets anders, dan de meeste wandelaars, die in Thorn zelf blijven.

Kasteelhoeve Grote Hegge N51 09.442 E5 50.704
Een hoeve met een verhaal...
In de archieven van Thorn dateert de oudste vermelding van De Grote Hegge uit 1389 onder de naam ‘Die Hegge’. Op 25 november van dat jaar vindt namelijk een transactie plaats van gronden, gelegen bij "Die Hegge.

Omstreeks 1450 blijkt het goed gesplitst te zijn in de "Oude of Grote Hegge" aan de oostzijde en de "Nieuwe of Kleine Hegge" aan de westzijde van de oude weg, die eertijds van Thorn naar Stevensweert leidde (de huidige Waterstraat). De edelmanswoning vertoont de langwerpige, vierkante vorm, die kenmerkend is voor een oude hof of curtis. Uit oude notities blijkt dat het gebouw bestond uit een versterkt huis, een Laathof, een Leenkamer en onder het goed ressorterende hoeven en weilanden.

Het huidige hoofdgebouw dateert uit de 15e eeuw, de bedrijfsgebouwen uit de 17e en 18e eeuw. Door de eeuwen heen heeft het landgoed veel te lijden gehad van natuurrampen (blikseminslag e.d.), maar ook van in Thorn gelegerd en doortrekkend krijgsvolk. Dat De Grote Hegge van belangrijke betekenis is geweest mag blijken uit het feit dat zij eeuwenlang in het bezit is geweest van - en veelal bewoond werd door - zeer aanzienlijke geslachten.

De hoeve komt in het begin van de 18e eeuw in het bezit van het kapittel van Thorn en is dan reeds in gebruik als boerderij. De komst van de Fransen in 1794 maakte echter een einde aan alle bestaande verhoudingen.

De Grote Hegge valt toe aan de administratie van de Franse Domeinen en blijft in Franse handen, tot een landbouwer uit de omgeving het eigendom verwierf in de 2e helft van de 19e eeuw. Het landgoed is dan tot en met 1969 in gebruik als boerderij.

Na een periode van leegstand en verval, werd in de jaren 1974-1975 een ingrijpende romprestauratie uitgevoerd waarbij ook de slotgracht in ere is hersteld. Thans behoort De Grote Hegge tot een van de vele beschermde monumenten van het stadje Thorn.

Na een grondige renovatie is Kasteelhoeve De Grote Hegge thans in gebruik als gastvrij party- en vergadercentrum.
http://www.grotehegge.nl

Startpunt
START Parkeerplaats P2 ten zuiden van Thorn (Waterstraat) N51 09.532 E5 50.632

POI’s

• Thorn N51 09.628 E5 50.518
• Koninklijke Harmonie van Thorn N51 09.583 E5 50.563
• Itterbeek N51 09.760 E5 49.922
• Vijverbroek N51 09.719 E5 49.704
• Napoleonsweg N273 N51 09.389 E5 48.751
• Kasteel Borghitter N51 09.658 E5 48.174
• Kasteelmolen N51 09.698 E5 48.189
• Neeritter N51 09.905 E5 48.288
• St.Lambertuskerk N51 09.819 E5 48.264
• Armenmolen N51 09.818 E5 48.390
• Ittervoort N51 10.217 E5 49.244
• Thorn 2 N51 09.625 E5 50.361
• Steenfabriek - 1740-2004 N51 09.672 E5 51.037
• Wessem N51 09.734 E5 52.530
• Maas N51 08.988 E5 52.208
• Klei- en Grindwinning N51 09.089 E5 51.094
• Kasteelhoeve Grote Hegge N51 09.442 E5 50.704

Geraadpleegde websites, naar:
http://www.grotehegge.nl
http://www.ertussenuit.com/plaatsen/3105.htm
http://www.waterhoeven.nl
http://www.grotehegge.nl
http://en.wikipedia.org/wiki/Ittervoort
http://en.wikipedia.org/wiki/Wessem