Vorige week parkeerden we op dezelfde parkeerplaats. Toen liepen we de Bartel Pegh pad. Deze keer hadden we een langere route in gedachte. We vertrokken vroeg zodat we ruim de tijd hadden. Maar dat viel tegen.

Tot vorige week hadden we onderweg geen enkele mug gezien. Maar de hoge temperaturen richting Pasen 2011 heeft er voor gezorgd dat er muggen in overvloed waren. En natuurlijk hadden we alles bij ons, behalve Deet.

Het werd afzien onderweg. Op sommige wat drassige stukken konden we nauwelijks de muggen van ons afslaan. Van pauzeren kon geen sprake zijn en zelfs even stilstaan om een foto te maken was vragen om een grootse muggenaanval. We hebben de route daarom zonder rustpauzes moeten lopen, en dat was pittig.

De volgende keer gaat een tube Deet mee in de rugzak. Het is niet zo dat deze bossen nu meer last hebben van muggen dan ergens anders. Maar het warme voorjaar zorgt ervoor dat alles veel sneller gaat dan anders, daarom kan de situatie in 1 week flink veranderen.

We kunnen deze route u van harte aanbevelen. Het is een mooie, rustige route met veel variatie en een prachtige natuur.

Bosgebied
Het domeinbos, 317 ha groot, maakt deel uit van een groter bosrijk gebied waarin zich een aantal voormalige turfputten bevinden. Deze vijvers zijn hoger gelegen dan het centrum van Arendonk, vandaar de benaming 'Hoge Vijvers'.

Tot in de 16e eeuw behoorde het gebied tot het erfgoed van de hertogen van Brabant, die er op de uitgestrekte heidevlakte jaagden. De valkerij kende hier een hoogtepunt. Op het einde van de 19e eeuw werden de heidegronden bebost. De Belgische Staat kocht het huidige domeinbos o.m. van de heer Emsens en de familie Vanderrest op het eind van de jaren '70, begin jaren '80.

Fauna en flora
Het bos bestaat voor een groot deel uit naaldhout in percelen van 1 ha, omgeven door brede wegen. Vele wegbermen zijn gekenmerkt door een waardevolle, natte heidevegetatie met dopheide en tormentil.

De overheersende grassen zijn het pijpenstrootje en de bochtige smele. De bossen zijn typische leefplaatsen voor dag- en nachtroofVogels, spechten en zoogdieren als ree, haas en marterachtigen.

Op de open plaatsen in het bos komen vaak specifieke en zeer zeldzame dieren voor (nachtzwaluw, boomleeuwerik, hagedis,.. ).

Bij het informatiebord staat ook een dikke schijf die uit een boom is gezaagd. Een bord geeft informatie hoe we de jaarringen in deze schijf moeten lezen. Het is duidelijk dat een kenner veel informatie uit deze jaarringen kunnen halen. Lees maar mee.

Geheime groeikalender
De groei- of jaarringen waaruit de boom is opgebouwd, vertellen precies hoe oud een boom is. Ze bestaan uit een binnenste laag van licht voorjaarshout en een buitenste rand van donker zomerhout. Door het aantal ringen te tellen weet men precies hoe oud een boom is. Van jaar tot jaar kan de breedte van de ringen verschillen.

De dikte verraadt veel over de groeisnelheid in een bepaald jaar: een snelle groei resulteert in' brede ringen en omgekeerd. Een slechte groei kan veroorzaakt worden door een langdurige droogteperiode of concurrentie van naburige bomen.

Wetenschappers gebruiken de groeiringen om bepaalde verschijnselen te dateren, vermits elke ring overeenstemt met een bepaald jaar in de geschiedenis. Ze proberen o.a. te achterhalen hoe het weer in het verleden evolueerde. Het broeikaseffect is één van de onderzoeksdomeinen waarin groeiringen als referentiemateriaal worden aangewend.

• Eerste jaar: de boom neemt zijn plaats in het bos in.
• 5 jaar: een oudere boom in de nabijheid waait om en druk de de jonge boom opzij. De boom reageert door aan de gekwetste kant 2 keer zo hard te groeien.
• 9 jaar:de boom is volledig van de kap hersteld en groeit terug recht.
  
• 12 jaar: een bosbrand jaagt door de ondergroei, het campbium raakt aan één kant beschadigd.
  
• 17 jaar: de wond veroorzaakt door de brand is volledig dichtgegroeid.
  
• 21 jaar: de boom kent enkele jaren van droogte, de groeiringen liggen dicht bij elkaar.
  
• 25 jaar: einde van de periode van droogte, de groei wordt weer normaal.
  
• 30 jaar: de boom wordt geveld.

We komen bij grens Nederland-België. Bij deze grens lopen we een klein stukje langs het hek van Kwartier Arendonk.

Kwartier Arendonk
Kwartier Arendonk is een (voormalig?) militair domein in het Belgische Arendonk, gelegen tegen de grens met Nederland. Het terrein heeft een oppervlakte van ongeveer 92 hectare en is een voormalige Britse basis. De locatie staat bij de locale bevolking dan ook beter bekend als 'Het Engels Kamp'.

Het kamp wordt tegenwoordig gebruikt als bivak voor de jeugd. Ook is er er in 2002 een groot kunstfestival gehouden. In de 81 leegstaande munitiebunkers werd kunst tentoongespreid.

Toekomst
Bij het vervreemden (=teruggeven aan de natuur) van het oude Engels kamp blijkt de afbraak van de  oude munitiebunkers een probleem.

De bunkers op het terrein ook kunnen worden ingericht als winterverblijven voor vleermuizen (en  ongewervelden). Wanneer het complex beschikbaar wordt voor de wandelaar is onbekend.

Na een stuk door de bossen komen we bij een stukje natuur dat eruit ziet of er een oorlog heeft plaatsgevonden. Over een aantal jaren kunt u hier genieten van een mooi stukje heide. Een informatiebordje onderweg geeft de nodige informatie die we graag even tot ons nemen.

Heideherstel
Herstel van natte en droge heide (en landduinen) door het kappen van bomen en struiken.

Heide kenmerkt zich door een specifieke vegetatie op relatief voedselarme gronden. Zo zijn er de dop- en struikheide die zorgen voor de prachtige kenmerkende paarse kleur. Zonder ingrijpen zou alle heide in onze streken op termijn verbossen. De medewerking van de mens is dus noodzakelijk. Om de heide te behouden en te beschermen worden dennen en berken gekapt en verhakseld. De bovenste laag, die hoofdzakelijk bestaat uit bladeren, naalden en humus, wordt nadien afgevoerd zodat de zaden van de heideplanten terug vrijkomen. Als gevolg van deze werken komt er opnieuw veel licht in de kruidlaag en kan de heidevegetatie zich herstellen. Nadien is het nodig

geregeld te maaien of te laten begrazen om de traaggroeiende heideplanten alle kansen te geven zich verder te ontwikkelen tussen de grassen struiken en bomen.

Beheer van de heide
Om de heide in stand te houden, moet ze beheerd worden. Vroeger werd de heide voornamelijk in stand gehouden door begrazing door schapen en ander vee.

Wanneer de heide niet onderhouden wordt, verruigt ze. Ze wordt eerst overgroeid door grassen en daarna door bomen en heesters. Zo evolueert ze stilaan tot een bos. De door grassen verdrongen heide en de spontane opslag van berken en eiken zijn op het terrein duidelijk merkbaar

De heideplanten moeten regelmatig verjongd worden. Dit kan gebeuren door:

• Begrazing: Begrazing door schapen was eeuwenlang het voornaamste beheer.
• Afplaggen: Dit is het afsteken van de bovenste grondlaag, samen met de vegetatie. Slechts enkele centimeter van de bodem worden weggenomen. De beplanting moet zich volledig opnieuw ontwikkelen.
• Maaien: Na het maaien vormen de planten opnieuw jonge scheuten. 
• Branden: Werd vroeger veel gebruikt als verjongingsmaatregel, wanneer de heidevelden nog uitgestrekt waren. Op kleinschalige terreinen is het branden niet aangewezen. Het is daarenboven nadelig voor de fauna.

Onderweg komen we regelmatig informatiebordjes tegen. Ideaal om iets meer te weten te komen over het gebied waar we doorheen lopen.

Corsicaanse Den
Deze den, afkomstig uit Zuid-Europa, kan tot 40 m hoog worden. Zijn stevige donkergroene naalden staan paarsgewijs ingeplant. De grijsbruine tot donkerbruine schors onderscheidt hem van de Grove den, die lichter van kleur is.

Het hout van de Corsicaanse den heeft niet dezelfde eigenschappen als dat van de Grove den. Voor mijnhout, dat voor het breekt luid moet kraken om de mijnwerkers te waarschuwen, is het hout van de "Cors" niet geschikt.

Sinds de achteruitgang van de mijnbouw in Vlaanderen is men de Corsicaanse den wel vrij veel beginnen aanplanten. Zijn uitermate snelle groei, zijn rechte stam, zijn toenmalige resistentie aan de inheemse dennenziektes én het feit dat hij op de allerarmste zandgronden groeit, maakten van de Corsicaanse den een uiterst interessante boomsoort voor het productiebos.

Tegenwoordig zijn de eensoortige bestanden wél gevoelig geworden aan bepaalde schimmels. De Coriscaanse den is dan ook een boomsoort die in bosbouwmissens ter discussie staat, mede doordat hij als exoot niet past in de huidige beheersvisie voor bossen.

Dan komen we bij het mooiste gedeelte van onze wandeling. Het Zwartven en omgeving is fotogeniek. Aan de ene kant het ven en aan de andere kant de hei, bossen en een flinke zandverstuiving. Je komt ogen te kort om alles in je te kunnen opnemen.

Zwartven
Dit beschermde natuurmonument is het laatste restant van de Turnhoutse en Reuselse Heide. Tot 1900 strekte zich hier een weids heidegebied uit. De boeren lieten er overdag hun schapen grazen. De mest die de dieren 's nachts in de stal achterlieten hadden de boeren hard nodig om hun akkers te bemesten.

Restje heide
Toen de boeren kunstmest gingen gebruiken werd de heide waardeloos. Grote delen werden bebost. Van de betere stukken heide werd landbouwgrond gemaakt. Veel vennen zijn daarbij dichtgegooid. Hier is nog een prachtig ven bewaard gebleven: het eigenlijke Zwartven. U kunt er omheen lopen via de rode paaltjesroute.

Bij het ven, dat er vaak rimpelloos en verlaten bij ligt, proeft u nog iets van de sfeer van onze overgrootouders.

Bijzondere natuur
In het natuurmonument komen nog altijd kenmerkende dieren en planten van de heide voor, Levendbarende hagedissen bijvoorbeeld, Met enig geluk kunt u zo'n reptiel zien zonnen op een takkenbos of een zandig stukje. De boompieper laat zich veel vaker zien en horen, dansend in de lucht, scharrelend tussen de heidestruiken of zittend op een tak.

Bijzondere heideplanten die hier nog groeien zijn onder meer klokjesgentiaan, witte snavelbjes en zonnedauw. Om dit mooie stukje natuur te behouden is het Zwartven in 1994 aangewezen tot beschermd natuurmonument.

We lopen langs de rand van Landgoed de Utrecht waar we een leuk kapelletje zien staan. Helaas stond er deze keer geen informatiebordje en hebben we op het Internet geen verdere informatie kunnen vinden.

Onderweg naar de Ravelse Gewestbossen komen we langs een opmerking monument. Het ligt eenzaam in een groot leeg gebied. We gaan door het hekje en lopen het paadje af totdat we het herdenkingsplaatje kunnen lezen. Er op staat te lezen:

Jan Jozef Beyens
“Aandenken aan onze teergeliefde echtgenoot, vader, zoon en broeder Jan Jozef Beyens, alhier onschuldig neergeschoten op 25 augustus 1950.”

Volgens onze informatie zou het gaan om een smokkelaar of een stroper. Een Nederlandse poltieagent zou de Belg Beyens in jagende houding hebben aangetroffen. De onervaren agent heeft na het bevel "halt houden" geschoten op de vluchtende Beyens. In 1952 is deze agent voor de rechtbank moeten komen omdat er sprake van zelfverdediging zou zijn. Volgens het Belgische recht had de agent nooit mogen schieten. Hoe het verder afgelopen is met de agent weten we niet.

Vanuit Nederland lopen we Belgie weer in.

Ravelse Gewestbossen
In 1903 en 1904 werd het grootste deel van het huidige Gewestbos, aangekocht door de Belgische Staat van de gemeente Ravels, die deze gelden nodig had voor de bouw van de kerk van Ravels-Eel. Deze uitgestrekte "woeste" heidegronden werden vanaf 1906 op een experimentele wijze bebost, voornamelijk met gewone den en later ook met corsicaanse den. Het Gewestbos, 830 ha groot, wordt nu omgevormd naar een meer gemengd bos.

Fauna en flora
Vertegenwoordigers van verschillende plantengemeenschappen kunnen aangetroffen worden. Afhankelijk van het reliëf, bodemsamenstelling, aanwezigheid en kwaliteit van water vindt men:

veengebieden: zonnedauw, blaasjeskruid, snavelbies, gentiaan, veenbes, wolfsklauw
heidegemeenschap: dop- en struikheide, pijpenstro, trekrus, borstel- en tandjes gras
blauwgraslandtypes: blauwe zegge, blauwe knoop, lage zegge, orchideeën, beenbreek, sterzegge,...
fauna: dag- en nachtroofvogels, marterachtigen, vos, ree, kleine zoogdieren...
bosfauna: spechten, boomklever en -kruiper, mezen, goudhaantjes.
biotoopgebonden: nachtzwaluw, karekiet, boomleeuwerik.

Maaibeheer
Door een grasvlakte minder te maaien, bijvoorbeeld 1 tot enkele malen per jaar in plaats van wekelijks, krijgen andere plantensoorten de kans zich te ontwikkelen en in bloei te komen. Door een aangepast maaibeheer kan een grasveld omgevormd worden tot een bloemrijk en botanisch waardevol grasland. Maaien met afvoer = verschralen van de bodem.

Wanneer men het gemaaide gras laat liggen, wordt de bodem verrijkt met voedingsstoffen en blijven de grassen domineren. Wanneer het maaisel verwijderd wordt, verarmt of verschraalt men de bodem.Dit is belangrijk om meer kruidachtige en bloeiende planten de kans te geven zich te ontwikkelen. Om bepaalde plantensoorten te kunnen behouden of zich te laten verspreiden, maait men best na de bloei. Zo kunnen de planten zich uitzaaien. Het maaisel blijft best enkele dagen liggen, zodat het kan drogen en de rijpe zaden er kunnen uitvallen. Daarna wordt het maaisel verwijderd.

Bemerk het verschil in plantensoorten in de verschillende stroken met links een regelmatig gemaaide grasstrook en rechts een minder frequent gemaaid grasveld.

Hagen, hekken en houtkanten
Het woord haag betekent levende afsluiting, net zoals het Franse 'haie' het Engelse 'hedge' en het Duitse 'Hecke'. Hagen werden eeuwenlang aangeplant om het erf of percelen af te sluiten, en dienden vaak om het vee binnen de omheining te houden. Ze gaven beschutting tegen de wind en leverden de boer klein geriefhout en brandhout. Hagen dragen van oudsher bij tot de diversiteit van het landschap, zowel visueel als ecologisch. Ze dragen bij tot de kleinschaligheid van het landschap.

Vooral vrij uitgroeiende hagen hebben een grote ecologische waarde. Ze zorgen voor een rijke en gevarieerde levensgemeenschap, waarin vele planten en diersoorten een plaats vinden.

Als veekering werden doornige struiken gebruikt. Men spreekt dan ook van doornhagen. Meestal werd hiervoor eenstijlige meidoorn gebruikt, maar soms ook sleedoorn of hulst. De meeste oude hagen in ons landschap zijn dan ook meidoornhagen. Hagen kunnen geschoren of strakke hagen zijn, vrij uitgroeiende hagen of heggen zijn, of houtkanten. Men spreekt van een kanthaag wanneer het gaat om een haag of houtkant langs landbouwpercelen, dus een haag die niet aan bebouwing gebonden is.

winterkoning
Houtkanten zijn hakhoutbeplantingen langs de rand van een perceel, een gracht of een berm.  

Meest voorkomend zijn elzen houtkanten. Ook wilgen komen voor als houtkant. Deze leveren wilgentenen voor vlechtwerk. Het meest voorkomend is de katwilg, in de volksmond wiedauwwissen genoemd.

De grootste inheemse specht is de zwarte specht. Een forse vogel met het formaat van een kraai. Hij is ook volledig zwart, op een vuurrode kruin na.

Hij is in staat tot echte krachttoeren. Zo hakken meneer en mevrouw in een paar weken tijd een nestholte in het keiharde hout van een levende beuk ! Het grote ovale gat is makkelijk herkenbaar en wordt nadien door andere bosbewoners gebruikt. Kauwen kunnen soms niet wachten en verjagen de spechten vroegtijdig.

Zwarte specht
Zwarte spechten leven van mieren en keverlarven die in dood hout leven. Die worden uit het hout gehakt, en de kleverige tong met weerhaakjes dringt diep door in de gangenstelsels.

De zwarte specht is vrij schuw, als hij recreanten opmerkt verschuilt hij zich ' achter een boom. Af en toe komt hij piepen om te zien of u al verdwenen bent. Gelukkig valt zijn aanwezigheid snel op door zijn roep. Een eentonig maar zeer luid "kruu-kruu-kruu". Verwar dit niet met de iets kleinere groene/ specht, die een lachender "klukluklukluklu" produceert.

Dit was een mooie wandeling. Vooral de variatie onderweg maakt deze route interessant. Het gebied is lekker rustig, weinig lawaai van verkeer. Tevreden reden we weer richting huis. Wel met de nodige muggenbulten. Voor de volgende wandeling telt een gewaarschuwde wandelaar voor twee.

POI's

• Alternatieve Parkeerplaats N51.3804 E5.1158
  
• De Moerbleek N51.3888 E5.0856
  
• Hooge Vijvers N51.3569 E5.1024
  
• Hoogenduin N51.3758 E5.1084
  
• Infobord 1 N51.3626 E5.1120
  
• Infobord 2 N51.3784 E5.1110
  
• Infobord 3 N51.3736 E5.0409
  
• Infobord 4 N51.3661 E5.0753
  
• Infobord 6 N51.3634 E5.0787
  
• Kapel1 N51.3842 E5.0824
  
• Kruis Jan Jozef Beyens N51.3906 E5.0745
  
• Ravelse Gewestbossen N51.3922 E5.0549
  
• Start/finish/parkeerplaats1 N51.3517 E5.1016
  
• Talander N51.3675 E5.0643
  
• Taverne Zwartven N51.3789 E5.1046
  
• Zwartven N51.3738 E5.1095