Deze GPS wandeling is een combinatie van een ritje met een stoomtrein, een bezoekje aan het Stoomdepot en een wandeling langs de hoogste waterval van Nederland. Een interessante en leerzame wandeling die ook nog eens door een schitterend stukje natuur gaat. Wat wilt u eigenlijk nog meer.

Een waarschuwing is direct op zijn plaats. De stoomtrein rijdt niet dagelijks en komt maar 1 keer per dag in de goede richting langs. U moet daardoor vooraf het rijschema van de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij goed bekijken. Dit om teleurstellingen te voorkomen.

Veluwse Stoomtrein Maatschappij
De Veluwsche Stoomtrein Maatschappij (VSM) exploiteert een toeristische treindienst tussen Apeldoorn en Dieren op de Veluwe. De stoomtreinritten zijn met name populair bij toeristen die naar de regio komen en daarom rijdt de VSM met name in het vakantieseizoen. De VSM is een vrijwilligersorganisatie en is opgericht in 1975.

De VSM beschikt momenteel (2011) over 19 stoomlocomotieven en 22 diesellocomotieven. Voorts zijn er meer dan 30 rijtuigen en vele goederenwagens. Het materieel is ondergebracht bij de werkplaats van de VSM in Beekbergen (op de grens met het dorpje Lieren), in de werkplaats te Apeldoorn en op verschillende plaatsen langs de spoorlijn waar men over uitwijksporen beschikt.

De meeste stoomlocomotieven zijn afkomstig uit Duitsland, van de Deutsche Bundesbahn en de Deutsche Reichsbahn. Ook zijn er twee locs uit Polen en één uit Oostenrijk.

De diesellocomotieven zijn afkomstig van de Nederlandse Spoorwegen. Hiermee heeft de VSM een grote en brede collectie Nederlandse diesellocomotieven uit de jaren vijftig in bezit. Er zijn locomotoren (serie 100/200/300), rangeerlocs (serie 500/600), en lijndiesellocs (series 2200/2300 en 2400/2500). Van de serie 2400 bezit de VSM de unieke 2530: als laatste loc van de serie is deze afgeleverd met lagere motorhuiven en een hogere cabine dan de rest van de serie. Hierdoor heeft de machinist een aanmerkelijk beter uitzicht dan bij de rest van de serie. De 2530 was oorspronkelijk lila geschilderd, en rijdt momenteel (2010) bij de VSM rond in de bruine kleur die zij in de jaren zestig had. Naast de Nederlandse diesellocomotieven bezit de VSM een Oost-Duitse Köf, die echter niet bedrijfsvaardig is.

Rijtuigen
De VSM beschikt over een grote collectie rijtuigen: in de stoomtreindienst worden met name de "Oostenrijkers" ingezet; deze tweeassige rijtuigen met hun open balkonnetjes zijn in de jaren vijftig door de Oostenrijkse spoorwegen omgebouwd uit oude goederenwagons. Door hun open balkons zijn ze bij het publiek erg populair.

Verder heeft de VSM zes rijtuigen van het type "blokkendoos" (mat '24), Nederlandse rijtuigen uit de jaren twintig die oorspronkelijk in elektrische treinen reden. Hieronder is ook de B8501: één van de rijtuigen uit het prototype Blokkendoos-treinstel uit 1924.

Naast deze rijtuigen beschikt de VSM over de "blauwe trein", een luxe trein samengesteld uit restauratierijtuigen van de Wagons-Lits en van Oost-Duitse oorsprong. Deze trein wordt met name gebruikt voor gezelschapsritten en sinds 2009 ook voor brunch- en dinerritten op feestdagen.

Behalve de bedrijfsvaardige rijtuigen heeft de VSM de beschikking over diverse andere rijtuigen: een slaaprijtuig wat tijdens meerdaagse ritten op het hoofdspoornet door VSM vrijwilligers gebruikt wordt, en een aantal niet bedrijfsvaardige Oost-Duitse rijtuigen. Verder heeft de VSM 11 rijtuigen van het type "bolkop", onder andere de ABC 7301, de oudste en het laatste vooroorlogse rijtuig van dit type, vier rijtuigen Plan D en zes Plan K.

Treindienst
De VSM doet in de normale dienstregeling de stations Apeldoorn, Beekbergen, halte Immenbergweg, Loenen, Eerbeek en Dieren aan. Volgens de dienstregeling 2011 rijdt de stoomtrein bij de voor- en naseizoensritten 's middags van Beekbergen naar Apeldoorn, en vervolgens terug naar Beekbergen. In Beekbergen hebben de reizigers dan 30 minuten de tijd om het Museumstoomdepot van de VSM te bezoeken. Daarna rijdt de trein nog op en neer naar Eerbeek, om vervolgens nog een keer naar Apeldoorn en terug te rijden.

Op een aantal dagen in de zomer rijdt de trein daarbij nog 's morgens over het hele traject op en neer, met in Dieren aansluiting op een salonboot over de IJssel naar Zutphen. In de zomer kan er drie dagen in de week ook gebruikgemaakt worden van een arrangement met de historische autobussen van de Stichting Veteraan Autobussen. De bussen maken een rondrit langs diverse historische attracties in de omgeving.

Na een kort ritje met een maximum snelheid van 37 km/uur (handig die GPS) komen we bij het stoomdepot in Beekbergen aan. Hier maken we een rondje over het terrein en kijken naar de vele treinstellen die hier staan.

Stoomdepot Beekbergen/Locomotief onderhoud
Hier in Beekbergen vindt het kleine onderhoud plaats. Hieronder valt alles wat nodig is om een locomotief in dienst te houden. Een kleine greep uit de werkzaamheden aan de stoomlocomotieven: ketelwassen, revisies aan de ketel, speling drijfstangen verminderen. verbeteren smering, remmen afstellen, etc.

De diesellocomotieven krijgen ook in Beekbergen hun klein onderhoud. Het werk bestaat hier vooral uit het bijhouden van de olie, afstellen van de dieselmotor en vervangen van versleten remblokken. De electro-ploeg assisteert bij revisie aan de electromotoren en de accu's. De "lokploeg" bestaat uit 10 tot 15 vrijwilligers. Vooral op zaterdag zijn zij actief.

We raken even aan de praat met een vrijwilliger die bezig is met het opknappen van een rijtuig. Een heel werk. Het vervangen van de sommige verouderde materialen valt niet mee. Deze materialen moeten aan een heleboel eisen voldoen en zijn niet goedkoop. We krijgen een korte rondleiding door een oud rijtuig.

Rijtuig onderhoud
Een ploeg van circa 10 vrijwilligers. Deze zijn te verdelen in de 'interieurploeg' en de 'rijtuigploeg'. De interieurploeg werkt aan de binnenzijde van het rijtuig. Het bestaat uit veel houtwerk. Dok de geleiding van ramen en deuren en de werking van de toiletten komen van hun hand.

De rijtuigenploeg werkt aan het technische gedeelte. Hun werk bestaat globaal uit het controleren van de wielen en hun lagers, het afstellen van de remmen, revisie van de
luchtcilinders en schilderen van de rijtuigbak.

De electro-ploeg helpt mee bij de verlichting en de accu's. Het werk is divers, zeker met de komst van moderne wagentypen me rollagers, keukens en airconditioning.

Na het rondje rijtuig kijken we ook even binnen in de grote garage waar een groot aantal locomotieven staan. Wat zijn die dingen groot.

Spoor onderhoud
De 21 km lange spoorlijn Apeldoorn-Dieren wordt door de VSM zelf onderhouden. De kleine reparaties gaan het hele jaar door. Dit zijn o.a. het snoeien van bomen, vervangen van overwegen en het vastzetten van de spoorstaven. Groot onderhoud gebeurt 's winters, als de VSM-treinen niet rijden. Kilometers spoor worden dan tegelijk vervangen.

Infra-ploeg
De ca. 10 man sterke 'infra-ploeg' bouwde verder dit stoomdepot. Zo ontstonden de draaischijf, de kolenbunker, het perron en vele nieuwe sporen. Van NS afkomstige wissels en kruisingen beginnen hier een tweede leven. Ook hier verzorgt de elektro-ploeg het elektrische deel.
De infra-ploeg beschikt over een eigen trein met het nodige werkmaterieel.

Diesellocomotieven
Na de oorlog besloot de NS snel afscheid te nemen van stoomlocomotieven en schafte daartoe in de jaren 50 grote hoeveelheden diesellocomotieven aan, waaronder de serie 2200/2300. Deze serie bestond uit 150 locomotieven. De locomotieven werdén gebouwd door Allan en dé Franse fabrikant Schneider, volgens een ontwerp van de Amerikaanse treinenfabrikant Baldwin.

De locs werden gebruikt in de zware goederendienst, met name de zware ertstreinen, die door 4 locs serie 2200 gereden berden.

De VSM beschikt sinds 1995 over de 2233 en 2299 en sinds 2004 ook over de 2203 en 2207. De locs worden gebruikt voor werktreinen, extra ritten en ritten op het hoofdnet.

Kolen kraan EDK-6
Op het stoomdepot worden de locomotieven van kolen voorzien. Bij de VSM gebeurt dit sinds 1995 met deze kolenkraan. Vroeger waren bij de spoorwegen dit soort kranen niet altijd aanwezig. Op de kleine depots werden de kolen met de hand geladen. Speciale 'kolensjouwers' namen rieten manden met 50 kg kolen op hun rug. Via een ladder leegden zij deze in de tender.

Draaischijf
In 1995 heeft de VSM deze 23 meter lange draaischijf gebouwd. Deze is in 1992 gedemonteerd in het voormalige stoomdepot van Oberhausen (Duitsland). Vanuit het bedieningshuisje wordt de schijf elektrisch aangedreven. Met de hand aan­drijven is ook mogelijk, evenals op luchtdruk.

De draaischijf wordt vooral gebruikt als wissel om de andere sporen te bereiken. Daarnaast kan men met de draaischijf ook een locomotief draaien. Vroeger was dit draaien van de locomotief veel belangrijker. De meeste stoomlocomotieven moeten met hun schoorsteen naar voren staan. Daar de max. snelheid dan hoger is.

Waterkolom
Een stoomlocomotief rijdt op stoom dat ontstaat door water te verdampen. Het water zit in bakken op de locomotief of in de tender. De grotere locomotieven verbruiken 25.000 liter water op een retourrit Apeldoorn - Dieren. Het 'water nemen' gebeurt met een van de waterkolommen. De tuit hiervan draait de stoker boven de waterbak van de locomotief.

In het verleden zag men deze waterkolommen op grote stations. Tijdens het instappen van de reizigers nam het locpersoneel snel water. Gewoon water bevat veel zuurstof waardoor de ketel roest. De stoker voegt aan het water een zogenaamde zuurstofbinder toe om dit tegen te gaan. Het zachte water op de Veluwe zorgt voor weinig ketelsteen.

Dan zijn we klaar om de terugweg lopend af te leggen. We starten met verharde wegen, maar als we de A50 over zijn dan komen we in een schitterend natuurgebied. We maken een kleine omweg om het Sanatorium Beekbergen.

Sanatorium Beekbergen
De gemeente Apeldoorn is van oudsher aantrekkelijk als vestigingsplaats voor gezondheidszorginstellingen. Men er prachtige natuur, rust, ruimte en zuivere lucht.
Het Sanatorium Beekbergen is in 1910 gesticht. Directeur was toen dr. Kolff. Net als vele andere sanatoria is Sanatorium Beekbergen gericht op de bestrijding van tuberculose. Het is een familiesanatorium voor overwegend Rotterdammers met hogere functies die niet naar een volkssanatorium willen, maar ook het geld niet hebben om zich een kuur in het buitenland te kunnen veroorloven.

Het sanatorium is gebouwd naar het ontwerp van architectenbureau Van Nieukerken. Wat direct opvalt aan het gebouw is de hoge toren, die centraal staat in het hoofdgebouw. Het gebouw krijgt hierdoor een kasteelachtig uiterlijk. Dit is terug te zien in veel andere ontwerpen van Van Nieukerken. In 1952 is het sanatorium gemoderniseerd en uitgebreid met twee zijvleugels. Tegenwoordig heet het verpleeghuis op deze plek Het Immendaal. De naam Het Immendaal ontstond in de jaren '80 van de vorige eeuw en is gebaseerd op de streeknaam De Immenberg.

A50
De A50/N50 loopt van Eindhoven naar Emmeloord en is één van de routes die het noorden en zuiden van Nederland verbinden. De weg is bovendien een belangrijke schakel voor verkeer van en naar Duitsland, België en Frankrijk.

De vorige keer dat we hier liepen was in de avonduren met het doel om reeën en herten te spotten. Nu lopen we midden op de dag en verwachten geen reeën te spotten. Maar dat valt gelukkig mee. Eén ree heeft ons niet in de gaten en staat rustig tussen de bomen te grazen.

De ree
De ree heeft een zandgele tot roodbruine zomervacht, 's winters is deze meer grijsbruin tot zwart van kleur. Volwassen dieren hebben geen vlekken. Duidelijk zichtbaar is de witte tot gelige rompvlek. Bij mannetjes is deze vlek 's zomers vrij onduidelijk. De neus is zwart, en de kin is wit.

De staart is vrij klein (twee tot vier centimeter lang) en enkel zichtbaar tijdens het ontlasten. 's Winters steekt bij het vrouwtje een bosje witte haren tussen de achterpoten naar achteren, dat op een staart lijkt.

Het volwassen mannetje (reebok) heeft een eenvoudig gewei, bestaande uit maximaal drie punten. Het gewei is maximaal 25 centimeter lang. 's Winters groeit het gewei, en de basthuid wordt afgeschuurd tussen maart en juni. Tussen oktober en januari wordt het gewei afgeworpen.

Een enkele keer komen ook vrouwtjes (reegeit) met een gewei voor. Een jonge reebok van een jaar met alleen nog twee knopjes wordt ook wel knopbok genoemd.

Vlindercorridor
U staat hier bij een vlindercorridor. Dit is een open strook A in het bos die dient om geïsoleerde leefgebieden van onder andere vlinders met elkaar te verbinden. In dit geval verbindt de corridor drie verspreid liggende heideveldjes 1 van de Reeënberg met de berm van de A50. De corridor is in 2003 aangelegd door Natuurmonumenten in samenwerking met Rijkswaterstaat.

Vlindersoorten die van deze corridor profiteren zijn bijvoorbeeld heivlinder, heideblauwtje en bruine vuurvlinder. Daarnaast vergroot de verbinding de levenskansen van reptielen als de levendbarende hagedis, zandhagedis en hazelworm, en van vogels als de geelgors.

Natuurlijke leefruimte Kleine groepen dieren hebben het moeilijk in de natuur. Vermesting, verzuring, verdroging en versnippering eisen hun tol. Door het vergroten en verbinden van heideveldjes krijgen veel kwetsbare soorten meer ruimte. Geleidelijke overgangen in de vegetatie zorgen voor een gevarieerd leefgebied met -symbolisch - eetkamers, slaapkamers, woonkamers en werkruimte voor insecten en andere dieren.

Aaneengesloten
De realisatie van deze vlindercorridor is één van de vele stappen die gezet worden om van de Veluwe een groot aaneengesloten natuurgebied te maken: een eindeloze Veluwe.

Klimaatbos
Dit is een klimaatbosje. Deze bomen zijn op dit moment bezig CO2 te binden. Dat is nodig, want C02 uitstoot is een belangrijke oorzaak van klimaatverandering.

De 12 provinciale Landschappen en landschapsbeheer Nederland werken hier aai de oplossing van het klimaatprobleem. En wat,doet U? Kijk op www.klimaatbosje.nl.

 En dan komen we ook langs de twee watervallen van de Vrijenbergerspreng. Het zonnetje breekt net door.

U staat hier bij de Vrijenbergerspreng
In opdracht van koning Willem I werd in 1825 het Apeldoorns kanaal gegraven voor de economische ontwikkeling van Apeldoorn. Om het kanaal te voeden met water groef men sprengen, waaronder de Vrijenbergerspreng. Een spreng is een door de mens gegraven watergang. Een spreng ontspringt vanuit een sprengkop. Dit is een tot op het grondwater gegraven bron, waardoor het grondwater vrijkomt en gaat stromen. Door het natuurlijk hoogteverschil op de Veluwe ontstond zo een beek. Bij de Vrijenbergerspreng was het hoogteverschil erg groot. Om het te overbruggen legde men de Loenense waterval aan. Het water valt met vier trappen ruim 15 meter. Daarmee is de Loenense waterval de hoogste van heel Nederland.

Bij het beheren en onderhouden van de sprengen moet Waterschap Veluwe steeds afwegingen maken. Door de sprengen stroomt heel schoon Veluws grondwater weg naar het Apeldoorns Kanaal. Dat schone water willen we graag vasthouden op de Veluwe. Het vormt een interessante drinkwatervoorraad en draagt bij aan de verdrogingbestrijding.

Door het herstel van de Vrijenbergspreng is met behulp van stuwen het wegstromende water met ongeveer een kwart teruggebracht.

En terwijl de zon en de regenwolken elkaar afwisselen komen we weer terug bij het begin van deze wandeling. Een leuke combinatie van een stukje cultuur/historie en wandelen door een stukje prachtige natuur met de hoogste waterval van Nederland. Wat wil een mens nog meer.

Een buizerd die dichtbij overvloog maakte de serie foto's compleet.

Geraadpleegde websites:

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Veluwse_Stoomtrein_Maatschappij
• http://www.stoomtrein.org/
• http://www.stoomtrein.org/rijdagen/index.html
• http://www.campingdeadelaar.nl/

POI's

• Alternatieve parkeerplaats N52.1319 E6.0054
  
• Hoogste Waterval N52.1330 E6.0065
  
• Klimaatbos N52.1270 E5.9969
  
• Reeënberg N52.1309 E5.9879
  
• Sanatorium Beekbergen N52.1488 E5.9750
  
• Start/finish/parkeerplaats/restaurant N52.1291 E6.0322
  
• Stoomdepot/museum N52.1602 E5.9859
  
• Vlindercorridor N52.1323 E5.9881
• Waterval N52.1245 E5.9973