Je hebt prachtige gebieden, en de Kalmthoutse Heide is er één van. Wat kun je hier genieten van een fraai stuk natuur, prachtige vergezichten, rust en ruimte.

We hebben net de GPS wandeling bij Nieuwmoer - De Maatjes gelopen. Dat was een redelijk korte route en vandaar dat we er nog graag nog wat fraaie wandelkilometers wilden toevoegen. En dat is meer dan geslaagd. In één woord: schitterend.

Geniet maar met ons mee, maar denk eraan: honden zijn niet toegestaan op deze wandeling. En 2 gedeelten van de wandeling zijn niet toegankelijk tussen 15 maart en 30 juni. U kunt in die periode alleen de 12 en 7 km lopen.

Update 29 november 2012: De track van 14 km hebben we van Ad Herweijer gekregen. Hij had onze wandeling van 10 km iets uitgebreid met een rondje rond het Stappersven. Intussen hebben we de route van 14 km weer iets moeten aanpassen na een correctie van boswachter Karel Molenbergh, waarvoor dank.

De Kalmthoutse Heide
De Kalmthoutse Heide is een van de oudste beschermde landschappen en natuurreservaten van Vlaanderen. Voor het natuurbehoud is dit gebied van uitzonderlijk belang daar het een van de laatste echt uitgestrekte heidegebieden van de Antwerpse Kempen is.

Het natuurreservaat maakt deel uit van een groter grensoverschrijdend natuurgebied, grenspark "De Zoom - Kalmthoutse Heide" een bijna 4000 ha groot gebied als waardevol overblijfsel van een ooit zeer uitgestrekt landschap van stuifzanden, heidevelden en veengebieden.

De Kalmthoutse Heide is een van de weinige relicten van het eertijds uitgestrekte Kempense heidelandschap. Er is tientallen jaren gestreden om dit prachtige gebied te vrijwaren en als natuurreservaat te beschermen. Als bezoeker kan u meewerken aan het behoud van dit natuurgebied door u te houden aan de reglementering van het natuurreservaat.

Een aaneengesloten natuurgebied van bijna 40 km2 is hier bewaard gebleven: van de Zoom in Nederland tot aan de Kalmthoutse Heide in Vlaanderen. Een uitgestrekt landschap waar de natuur nog volop ademruimte heeft.

Ontdekkingstocht
Bij iedere tocht zult u ontdekken dat het een gevarieerd gebied is: een aaneenschakeling van bossen, heide, vennen, duinen en landgoederen, waar veel verschillende planten en dieren voorkomen. In zo'n gevarieerd landschap is elk bezoek steeds weer een kleine ontdekkingsreis. Samen met u als bezoeker willen we zorgen dat dit unieke stuk natuur behouden blijft.   

Samenwerking
Het gebied werd in het verleden nooit als een geheel beschouwd. De landsgrens loopt er dwars doorheen en er zijn tal van eigenaars: verschillende overheden en particulieren. Met het Grenspark 'De Zoom - Kalmthoutse Heide' heeft het gebied nu een eigen naam gekregen en er is een samenwerking gestart tussen de verschillende eigenaars en beheerders. Behoud en goed beheer van het landschap en het in goede banen leiden van recreatie staart voorop.

Heide is een bijzonder landschap, ontstaan en eeuwenlang in stand gehouden door begrazing. Deze grazers zijn ook nu de belangrijkste terreinbeheerders. Vennen en natte heide hebben een uitzonderlijke natuurwaarde. Verdroging en verstoring zijn bedreigingen die we samen moeten aanpakken.

In natuurlijk beheerde bossen krijgen planten en dieren meer kansen. Open plekjes, meer loofbomen en dood hout zijn belangrijke elementen.

Wat moet je eigenlijk vertellen, de foto's zeggen meer dan genoeg. Bij de parkeerplaats staan een aantal informatieborden waarop ook over de brand in 2011 te lezen is. De resultaten van deze brand zijn overal te zien. Het leek in het begin van de wandeling of we hier in de winter liepen. Alle bomen waren kaal. Heel vreemd om te zien.

Brand op de heide
De brand is op woensdag 25 mei 2011 ontstaan aan de Putse Moer en verspreidde zich zo verder over het gebied. In de brand gingen ongeveer 600 hectare heide in de vlammen op. Nooit eerder brandde zo'n grote oppervlakte af. Kenmerkend voor de Kalmthoutse Heide is het duinenlandschap met afwisseling tussen droge en natte heide, open zand, vennen en bossen. De brand hield vooral lelijk huis in de droge en natte heide, beide Europees beschermde habitattypes. Het herstel hiervan zal jaren duren en de kans is klein dat de situatie weer helemaal als voor de brand wordt.

Een ramp voor plant en dier
Het meest zichtbare is de verschroeide heide. De brand vernietigde niet alleen de vegetatier maar ook het leven in de bodem (insecten, spinnen) en de aanwezige zaden. Bij de branden ging de aanwezige planten in vlammen op. Voor de natte heide gaat het hier o.a. over heide, beenbreek, gevlekte orchis en Veenpluis.

Ook de randzones van de vennen en vijvers zijn helemaal afgebrand wat o.a. een impact heeft op de aanwezige libellen en amfibieen. In deze periode van het jaar zitten de groene kikkers in het water, maar verblijven rugstreeppadden en heikikkers op de heide.

Deze laatste soorten zullen vermoedelijk ook meer getroffen zijn, net zoals de zeldzame gladde slang. Ook bij insectensoorten zoals dagvlinders (heideblauwtje, heivlinder, groentje) en sprinkhanen zoals de heidesabelsprinkhaan is de impact van de brand niet te onderschatten.

Voor diverse broedvogels is het broedseizoen verloren of zijn nesten en jongen vernield. Typische soorten zijn nachtzwaluw en boomleeuwerik.

Ondanks alle sporen van de brand is er gelukkig ook nog veel natuur te zien. En aan het begin van de herfst ook de eerste prachtige paddenstoelen.

Verhoogde inspanningen noodzakelijk
Het is nu al duidelijk dat er verhoogde inspanningen zullen nodig zijn om de unieke ecologische waarde maar ook de recreatieve en toeristische waarde van dit gebied te herstellen. Een precieze inschatting van het herstel van de Kalmthoutse Heide is op dit ogenblik niet evident. Een deel van de heide, waar de brand oppervlakkig heeft gewoed, zal vermoedelijk relatief snel en op spontane wijze herstellen.

In de delen waar dieptebranden hebben gewoed, zijn verhoogde beheerinspanningen nodig, om te vermijden dat het unieke aspect van de Kalmthoutse Heide verdwijnt. De vereiste herstelmaatregelen zijn arbeids- en tijdsintensief. Het Agentschap voor Natuur en Bos zal de komende jaren versterkt inzetten op o.a. begrazing van de heide, het verhogen van de maaifrequentie en het machinaal plaggen van zones waar de bodem diep is verbrand.

Bescherming
Op 18 februari 1941 werd de Kalmthoutse Heide voor het eerst geklasseerd als landschap, omwille van zijn esthetische en wetenschappelijke waarde. Bij Koninklijk Besluit van 24 september 1968 werd de Kalmthoutse Heide tot staatsnatuurreservaat verheven.

Ook internationaal werd het belang van de Kalmthoutse Heide erkend: in 1984 werd in het kader van de Ramsar-conventie het gebied aangeduid en beschermd als waterrijk gebied van internationale betekenis. Als doorgangsgebied voor trekkende regenwulpen is de Kalmthoutse Heide van zeer groot belang.

Op Europees vlak werd de Kalmthoutse Heide in 1988 erkend als Speciale Beschermingszone voor Vogels (Vogelrichtlijngebied). In 1996 werd het gebied toegevoegd aan de lijst van Habitatrichtlijngebieden als een zone die omwille van haar bijzondere levensgemeenschappen zeker moet behouden blijven.

Het park wordt beheerd door een bijzondere commissie waarin zowel Vlaamse als Nederlandse organisaties zijn vertegenwoordigd.

Heide
Een heidelandschap is een halfnatuurlijk landschap. Dit wil zeggen, dat zonder het ingrijpen van de mens in de natuurlijke processen, de heide als biotoop zou verdwijnen. Om de heide te behouden en verbossing tegen te gaan, moeten bepaalde delen systematisch worden gekapt en geplagd.

Plaggen is het weghalen van de humusrijke bovenlaag. Het is een zeer arbeidsintensieve klus. De plaggen werden tot 1920 gebruikt als brandstof en als bodembedekking in de potstal. Ook nu wordt nog geplagd, maar dan in het kader van natuurbehoud. Hierdoor krijgt de typische heidevegetatie, dit zijn planten die graag een voedselarme bodem hebben, zoals struikhei, dophei en zonnedauw volop kansen om zich te ontwikkelen.

Ook schapen en Galloway-runderen helpen, door begrazing, de heide in stand te houden. Zij eten opschietende boompjes, heideplanten en grassen en houden het landschap zo open en zorgen voor variatie in de plantengroei.

De heiden van het grenspark zowel als enkele bossen kennen een aantal grote vennen (o.a Groote Meer, Putse Moer en Stappersven).

Zandverstuivingen
In de Kalmthoutse heide komen naast heiden nog meerdere uitgestrekte onbegroeide zandverstuivingen voor, zoals de Kambuusduinen, de Vossenbergen, de Kriekelareduinen en de Wilgenduinen.

Het continu stuiven en recreatief gebruik verhinderen het ontstaan van veel begroeiing. De beheerders willen enerzijds een aantal hoge stuifduinen bewaren en dus voorkomen dat die verwaaien, en anderzijds zorgen, dat er voldoende open zand blijft omdat allerlei insecten (zandloopkevers, vlinders, graafwespen en zandbijen) dit open zandmilieu nodig hebben.

Er komen ook bossen voor op vastgelegde landduinen (o.a Staartse Duinen, Gemeentebossen, Bieduinen). Plaatselijk is daar de opvallende Zeeden geplant. Grote delen van deze bossen worden overigens gekapt om meer ruimte te maken voor heide en een meer natuurlijke vegetatie.

Zonnedauw
Een van de juweeltjes op open, modderige plekken is de kleine zonnedauw. Met de kleverige druppeltjes op de bladharen worden insecten gevangen. Dit helpt de plant te overleven in deze voedselarme omgeving.

Als weer te snel waren we terug op de parkeerplaats. Boven ons hoofd was de bewolking dichtgelopen. Zonder het uitbundige herfstzonnetje werd het ook iets frisser. Tijd om weer naar huis te gaan, maar we komen hier vast nog eens terug voor een langere wandeling. Want er zijn hier nog voldoende schitterende punten om te verkennen.

Geraadpleegde websites:

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Kalmthoutse_Heide

POI's

• Drielingsven N51.4073 E4.4299
  
• Kalmthoutse Heide N51.3989 E4.4293
  
• Putse Moer N51.3822 E4.4306
  
• Stappersven N51.4062 E4.4416
  
• Start/finish/parkeerplaats N51.4018 E4.4455
• Drielingsven N51.4073 E4.4299
• Niet toegankelijk tussen 15 maart - 30 juni (1) N51.4059 E4.4283
• Niet toegankelijk tussen 15 maart - 30 juni (2) N51.3944 E4.4444