START/FINISH/PARKEREN N51 25.829 E5 53.484
De startplaats ligt in de bocht van de Helenaveenseweg, anderhalve kilometer ten zuiden van Griendtsveen.

Eerst volgen we het kanaal naar het zuiden, rechts de bocht om en over het bruggetje verder.

Na een paar honderd meter links de Mariapeel in. Blijf de paden nauwkeurig volgen. Hier zien we de zogenaamde wijken. Zeker bij het oversteken van enkele bruggetjes. Een fout kan tot vele omzwervingen leiden.

De Peel N51 25.813 E5 53.497
De streeknaam Peelland is afgeleid van de naam van het veengebied, dat zich eens uitstrekte van Grave in het noorden tot Weert in het zuiden. Het woord 'peel' komt namelijk van het Latijnse palus, 'moeras'. Deze naam van de streek is vanaf het jaar 1100 in geschriften te vinden, onder andere in de vormen Pedelo, Pedel, Pedele, en Pedelant.

Sphagnum
Het hoogveen bevond zich voornamelijk op de Peelhorst, een geologisch verschijnsel met ondoordringbare kleilagen op relatief geringe diepte. Door stagnatie van regenwater kon er veenvorming plaatsvinden. Dit zogenaamde veenmosveen, opgebouwd uit het plantje Sphagnum, groeide in de loop der duizenden jaren aan tot een meters dik pakket. Dit veengebied heeft door de eeuwen heen mythische proporties gekregen: er was brandstof te vinden, maar er waren grote gevaren.

Turf
Vanaf de middeleeuwen staken de bewoners op individueel niveau turven uit het veenpakket, om te dienen als brandstof. "Turf" blijft eeuwenlang dé grondstof in deze moerassige streek.

Eén van de eerste gehuchten die genoemd worden in de geschiedenis van de Peel is Meijel, dat ook wel bekend staat als het "eilandje in de Peel": het was een toegankelijke zandbank in het moeras. Alleen via Meijel was de Peel te doorkruisen.

Eeuwenlang was dit moeras een natuurlijke, maar wel wazige grens tussen het maasgebied en Brabant. De politieke grens werd pas belangrijk toen de brandstofwinning op gang kwam.

Turfwinning
Hoogveen bestaat uit een bovenlaag met levende planten en daaronder een laag met afgestorven plantenresten. Op sommige plaatsen was die laag plantenresten wel vijf tot zes meter dik. Dit bleek prima brandstof te zijn: turf.

In 1853 richtte Jan van de Griendt de ‘Maatschappij tot ontginning en vervening van de Peel’ op en stichtte het dorp Helenaveen. Daarmee begon een grootschalige turfwinning.
De sporen van de turfwinning zijn nog op vele plaatsen te zien. De Helenavaart en het Kanaal van Deurne bijvoorbeeld, ooit gegraven om de Peel te ontwateren en de turf af te voeren.

Haaks op deze vaarten werden zogenaamde ‘wijken’ gegraven. Die gingen dieper de Peel in om ook daar het gebied te ontwateren.

Mariapeel N51 26.004 E5 54.103
De Mariapeel is een gebied wat samen met de Deurnese Peel gelegen is tussen
Griendtsveen, Helenaveen, Liessel en America. Samen met de Deurnsche Peel heeft het een oppervlakte van ongeveer 2700 ha, de Mariapeel zelf is 1145 ha rijk aan natuurgebied.

In 1980/1981 is de Mariapeel aangewezen als beschermd natuurmonument.

Bijzondere kenmerken
In het hoogveengebied heeft zich na het jarenlang turfsteken, een uniek gebied
ontwikkeld, waarbij er veenputten en veenplassen zijn ontstaan. Het hoogveen werkt hierbij als een spons waardoor het water er bovenop blijft liggen,
hierdoor ontwikkeld zich het veenmoeras.

Omdat het een uniek gebied is komen hier ook verschillende vogels/planten voor die zeer bijzonder zijn en vaak alleen in veenmoerasgebieden voorkomen.

Na enige rechte trekken langs de natte vaarten krijgen we een beeld van hoe de peelwerkers hier in de natte peel zo’n drie à vier meter turf in plakken gestoken hebben. En met schuiten hebben afgevoerd.

Over een smal paadje komen we uit in Griendsveen. We weerstaan de verleiding om nu al een pauze in te lassen en gaan over de ophaalbrug verder.

Griendtsveen N51 26.573 E5 52.969
Griendtsveen is een dorp in de Peel. Het behoort tot de Limburgse gemeente Horst aan de Maas. Op 1 januari 2007 telde het dorp 550 inwoners.

Griendtsveen werd rond 1885 gesticht en is nauw verweven met de ontginning van de Peel. De spoorlijn van Eindhoven naar Venlo, aangelegd in 1866, was van groot belang bij de ontginning van het veengebied. Aannemer van deze spoorlijn (vanaf Helmond naar Venlo) was Jan van de Griendt (1804 - 1882), een koopman uit Den Bosch. Hij was in 1853 een van de oprichters van de "Maatschappij tot ontginning en vervening van de Peel", later omgedoopt in "Maatschappij Helenaveen".

Van de Griendt stichtte het dorp Helenaveen. Zijn zoons Jozef en Eduard zetten zijn werk voort en stichtten het dorp Griendtsveen. Het ‘kasteeltje’ was hun thuis.

Ontstaan van een dorp
In 1895 werd de kerk van Griendtsveen gebouwd, omdat de afstand tot het naburige America te groot was. De St Barbarakerk, heeft mooie gebrandschilderde ramen van Charles Eyck. St Barbara is de patroonheilige van de turfstekers. Op het kerkhof liggen de graven van de familie Van de Griendt en de bekende schrijver Toon Kortooms.

Rond 1900 werden de fabrieken en huizen van Griendtsveen gebouwd. De gebouwen werden ontworpen door de architect Louis Kooken (1867 - 1940), gemeentearchitect van Eindhoven.

In Griendtsveen staan nog vele woningen en bedrijfsgebouwen die gebouwd zijn door Eduard van der Griendt, zoon van Jan, die een eigen turfwinningsbedrijf was begonnen.

Einde turfwinning
Na verloop van tijd was alle turf afgegraven en kreeg het dorp een agrarische functie. In 1956 werd een einde gemaakt aan het alleenbezit door de maatschappij van Van de Griendt. Met deze normalisatie was de ontginning van de Peel ten einde.

Griendtsveen heeft een zeer schilderachtige ligging en heeft een beschermd dorpsgezicht.

We krijgen een indruk van de kerk en het dorpje. We zien aan het begin van Griendtsveen een ruime parkeerplaats, vooral bedoeld voor het Toon Kortoomspark.

We gaan de andere richting uit en verlaten na de brug het turf gebied om even te genieten van het weidse zicht en van de rust op de Pauzeplek www.natuurpoortdepeel.nl.

Toon Kortooms N51 26.707 E5 52.521
De schrijver Toon Kortooms ligt in Griendtsveen begraven. Zijn ouderlijk huis stond in Deurne, maar zijn sociale leven speelde zich af in het dorp Griendtsveen.

Griendtsveen is een van de zeer weinige plaatsen in Nederlands-Limburg met een zuiver Brabants dialect. Andere dialecten in de omgeving hebben wel veel verwantschap met het Brabants maar horen meer tot de Zuid-Gelderse groep.

Toon Kortooms Park
Op een paar honderd meter hier vandaan lag het woonhuis van de Familie Kortooms. Hun zoon Toon Kortooms, de bekende schrijver van streekromans die zich in de Peel afspeelden, is hier opgegroeid. Hier was ook het veenbedrijf van de gemeente Deurne. De vader van Toon Kortooms was directeur van dit veenbedrijf. Op deze plek is nu het Toon Kortooms Park.

In het museum liggen allerlei spullen van de schrijver uit zijn huis in Bloemendaal, zoals dagboeken, manuscripten, zijn typemachine en literatuur. Op het park zijn een blotevoetenpad en een spreukenpad aangelegd. Met kunst, cultuur, een museum en theetuin is dit heerlijk ontspannen. Zie http://www.toonkortoomspark.nl.

Driedorpenpunt N51 26.743 E5 52.509
Op de grens van de gemeente Deurne werden in 1716 grenspalen neergezet. Gedurende de volgende eeuwen verdwenen deze palen of raakten ze beschadigd. In 2008 werden ze weer hersteld. Direct ten noorden van de spoorlijn staat de Zerkenpaal. Het gaat niet om een paal, maar om een platte steen. Hier komen Griendtsveen, Ysselsteyn en Zeilberg samen. Het is ook de grens tussen de gemeenten Deurne, Venray en Horst-aan-de-Maas en tussen de provincies Noord-Brabant en Limburg.

Hier komen ook het kanaal van Deurne en de Helenavaart bij elkaar en aan de andere kant van de spoorlijn werd het Defensiekanaal aangelegd als onderdeel van de Peel-Raamstelling: een verdedigingswerk uit de Tweede Wereldoorlog. We zullen verderop enkele bunkers zien.

Deurnes Kanaal N51 26.489 E5 52.366
De Peel vormde eeuwenlang als moeras een natuurlijke grens. Maar door de ontwatering en afgravingen veranderde dat. De vaarten werden opgenomen in de Peel-Raamstelling. Deze werd in 1939 aangelegd als verdedigingslinie tegen een eventuele opmars van de Duitsers. Echter, al na de eerste dag van de oorlog 10 mei 1940 viel de stelling. Deze was 80 km lang en begon aan de Maas bij Grave en ging in zuidelijke richting door de Peel naar Weert/Budel.

Als waterlinie werd gebruik gemaakt van bestaande wateren zoals de peelmoerassen, het Kanaal van Deurne, de Helenavaart en de Raam. Tussen de Raam en Griendtsveen werd het Defensiekanaal gegraven. Langs de linie werden 331 kleine bunkers, kazematten, gebouwd. Ze stonden 200m van elkaar met daartussen prikkeldraadversperringen en mijnenvelden. Er zijn nog steeds enkele kazematten te zien langs het kanaal.

We komen nu echt buiten de peelgronden en wandelen lang enkele weilanden en een peelboerderij naar Natuurpoort De Peel. Op het terras pauzeren we. Pauzeplek www.natuurpoortdepeel.nl, N51 26.405 E5 51.595.

De langeafstand wandelaars kunnen hier verlengen door midden over de open vlakte van de ontgonnen Peel lopen. Siberië wordt deze vlakte ook wel genoemd. Ze sluiten zich straks bij de brug weer bij ons aan.

Het is boeiend om te zien hoe door de tijd heen dit gebied zich ontwikkeld heeft.

Na de pauze keren wìj dus terug naar de spuisluis om bij de vaart naar rechts te gaan. Daarna brengt een mooie brug ons weer terug in de Deurnse Peel.

Van Turfsteker tot boer N51 26.438 E5 51.962
Uniek voor dit gebied is de ontwikkeling tot landbouwgebied nadat de turfwinning was gestopt. Onder impuls van de Maatschappij Helenaveen vestigden zich veel gespecialiseerde boeren en tuinders in dit gebied. Ze werden speciaal om hun vakkennis door de Maatschappij hier naartoe gehaald. Tot eind jaren ’80 was de groei van de agrarische sector hier groot. En nog steeds is de Peel een belangrijk landbouwgebied. Maar voor het natuurbehoud in deze omgeving had dit wel nadelige gevolgen. De boeren gingen hun gronden ontwateren en daardoor zakte ook de waterstand in het natuurgebied. En hoogveen kan niet bestaan zonder water.

Natuurbehoud
Vanaf de jaren ’70 begon onder steeds meer mensen het besef te leven dat een uniek natuurgebied voorgoed aan het verdwijnen was. Op initiatief van deze mensen zijn er plannen gemaakt om het aangetaste hoogveen kans te geven zich te herstellen. Niet iedereen was daar even blij mee, want het betekende dat het waterpeil ook in het agrarisch gebied omhoog moest.

Daardoor konden de weilanden niet meer agrarisch worden gebruikt. De meeste boeren in het gebied hebben in de loop der jaren hun bedrijf verkocht.

De mooie boerderijen krijgen een recreatieve functie of worden omgevormd tot prachtige woonhuizen.

Natuurreservaten
In de loop van de twintigste eeuw groeide namelijk het besef dat men iets onvervangbaars aan het vernietigen was. De restanten van de veengebieden werden veelal als reservaten beschermd. Eén van die reservaten werd zelfs een Nationaal Park, het Nationaal Park De Groote Peel. Dit veengebied is het enige veengebied dat zich niet op de Peelhorst bevindt, maar in de Centrale Slenk, het geologisch lager gelegen gebied ten westen van de Peelhorst. Restanten van veengebieden op de Peelhorst zijn de Mariapeel en de Deurnese Peel. We pauseren dan ook op de Peelrandstoring.

Moeilijk te geloven, dat de turfwinning zo kort heeft geduurd. Wat zich in 10 000 jaar ontwikkelde, verdween in een eeuw.

Over de dijkjes, met links en rechts de waterplassen – wat een prachtig uniek gebied is dit toch - komen we uiteindelijk uit op de Helenaveenseweg. Langs deze drukke weg – wees voorzichtig - keren we terug naar de parkeerplaats.

Maatregelen N51 26.436 E5 52.307
Door het aanbrengen van kades is het gebied gesplitst in een Natuurzone en een Cultuurzone. In de Natuurzone wordt het daarom mogelijk om de waterstand omhoog te brengen waardoor hoogveen weer een goede kans krijgt.

En na een paar jaar is op veel plaatsen de groei alweer te zien. Door gemalen wordt er in de Cultuurzone voor gezorgd dat de huizen niet vol water komen te staan, zodat de bewoners er kunnen blijven wonen.

Het behoud van cultuurhistorische landschapselementen zoals typische lanen, de kanalenstructuur en de aanwezige lintbebouwing staan hoog in het vaandel.

Nu zouden we kunnen stoppen, maar een lusje van 4 km – een uur gaans – brengt ons weer helemaal terug in de verwilderde natuur. We zien en voelen de veerkracht van de nog schaars overgebleven turf onder onze voeten. Niet altijd even luxe, dit pad, maar een beetje avontuur mag wel….. N51 25.441 E5 53.025

Deurnese Peel of Deurnsche Peel N51 26.362 E5 52.633
In de Deurnese Peel zijn de sporen van de turfwinning nog duidelijk zichtbaar. Kenmerkende broedvogels van deze peelgebieden zijn nachtzwaluw en blauwborst, in de winter verblijven er grote aantallen rietganzen.

In sommige oude turfputten zijn goed ontwikkelde hoogveenvegetaties te vinden.

Eenmaal terug over de Helenavaart komen we weer op de parkeerplaats.

We hebben vandaag gezien, dat in een tijdspanne van honderdvijftig jaar een oerlandschap van moerassen, waarin door de eeuwen heen een dikke laag turf is ontstaan, is omgevormd tot een landbouwgebied.

Als landbouwgebied vormde het door het onttrekken van water opnieuw een bedreiging voor het nog resterend veen. Nu probeert men dat natte gebied weer te beschermen en verdwijnt de landbouwfunctie.

Afhankelijk van de gekozen track hebben we 12, 15 of zelfs 18 kilometer gewandeld en misschien wel voor 100 kilometer genoten….

Met dank aan onze Vrienden uit de Peel.

Startpunt

• START/FINISH/PARKEREN Helenaveenseweg Griendtsveen N51 25.829 E5 53.484

Geraadpleegde websites:

• www.natuurpoortdepeel.nl
• http://www.toonkortoomspark.nl
• En de informatieborden van Staatsbosbeheer.

POI’s

• De Peel N51 25.813 E5 53.497
• Mariapeel N51 26.004 E5 54.103
• Griendtsveen N51 26.573 E5 52.969
• Toon Kortooms N51 26.707 E5 52.521
• Driedorpenpunt N51 26.743 E5 52.509
• Deurnes Kanaal N51 26.489 E5 52.366
• Van Turfsteker tot boer N51 26.438 E5 51.962
• Pauzeplek www.natuurpoortdepeel.nl N51 26.405 E5 51.595
• Maatregelen N51 26.436 E5 52.307
• Deurnese Peel of Deurnsche Peel N51 26.362 E5 52.633