START/FINISH/PARKEREN  N51 23.769 E5 29.524
We parkeren aan het einde van de parkeerplaats van het Sondervick College aan de Knegselseweg aan de rand van Veldhoven.

Van daar uit lopen we richting noord en dan links naar de open velden

Sondervick College N51 24.236 E5 22.925
Al het middelbaar onderwijs in Veldhoven is geconcentreerd in één onderwijsinstelling: het Sondervick College.

Het Sondervick College is in 1995 ontstaan uit een fusie van het Anton van Duinkerkencollege, scholengemeenschap Veldhof, Mavo Koningshof, Mavo Selsterhorst en VSO de Stolberg.

Lange tijd werd het onderwijs gegeven op de afzonderlijke locaties van de voormalige scholen, totdat in 2007 het Sondervick College in zijn geheel verhuisde naar één nieuwbouwlocatie: de Kempen Campus.

Veldhoven N51 24.458 E5 23.130
Veldhoven is een plaats gelegen ten westen van Eindhoven, ten oosten van Eersel en ten noorden van Waalre. De gemeente telt 44.322 inwoners en heeft een oppervlakte van 31,92 km². De gemeente Veldhoven maakt deel uit van Metropoolregio Eindhoven, een regionaal overlegorgaan.

De plaatsnaam Veldhoven komt van hove, een vroegere vorm van het woord hoeve, waarbij eerst moet worden gedacht aan te exploiteren grond, en in tweede instantie aan een gebouw.

Een groep hoven is een gehoofte; later wijzigde dit woord zich in gehucht. Hieruit ontstond de naam Veldhoven, aanvankelijk dus een benaming voor een onbeduidend gehucht. Een oorkonde van 15 november 1295 laat voor het eerst de naam Veldhoven (Velthouen) zien.

In de omgeving liggen veel plaaatsen die eindigen op -hoven: Eindhoven, Veldhoven, Meerveldhoven, Riethoven, Broekhoven en Westerhoven.

Zittard N51 24.229 E5 22.540
Rond de zevende eeuw werden in het gebied enkele nederzettingen gesticht door Frankische kolonisten. Dit blijkt onder andere door de vondst van een grafveld uit de zevende en achtste eeuw bij het huidige Dr. Elsenpark in de wijk Cobbeek. Ook is er een grafveld uit diezelfde periode gevonden bij de Oeienbosdijk, nabij Heers.

De Frankische kolonisten introduceerden ook het christendom in de regio. In een oorkonde uit 775 wordt een kerk van Meerveldhoven genoemd, die op dat moment eigendom was van een Frankische heer. Omstreeks het jaar 1000 liet de heer van Oerle een kerk bouwen, die in 1250 werd verkocht aan de abdij van Postel. Rond het begin van de veertiende eeuw trok de nederzetting Oerle meer macht naar zich toe, door de status van vrijheid te verkrijgen met alle bijbehorende privileges.

Daarnaast werd er een schepenbank in Oerle gevestigd, die recht sprak over de omliggende dorpen Zonderwijk, Veldhoven, Meerveldhoven, Zeelst, Blaarthem, Vessem, Wintelre en Knegsel

Schepenbank N51 24.300 E5 22.061
Om de rechtspraak in de dorpen in lijn te houden met het nieuwe dagelijkse bestuur, werd in 1560 besloten de grote schepenbank van Oerle op te splitsen. Daardoor kwam er een zelfstandige schepenbank voor Veldhoven-Zeelst en kreeg de schepenbank van Oerle alleen nog maar Meerveldhoven onder haar hoede.

In de zestiende eeuw leidde een lange reeks van oorlogen tot economische neergang. Ter voorkoming van plundering moesten vaak hoge afkoopsommen worden betaald aan voorbij trekkende troepen.

In 1708 slaagde het dorp Veldhoven er niet in een dergelijke brandschatting te betalen. Hierop werden dertien huizen, waaronder twee pastorieën, door Franse troepen verbrand.

Poelenloop of Rijt N51 24.163 E5 21.638
Deze sloot dient de afwatering van de kom die voor ons ligt. De akkers lopen af naar deze sloot Het water wordt opgevangen en vóór de Sittard, waar we vandaan kon komen, buigt het riviertje af naar het zuiden, richting Schoot, waar het uiteindelijk uitmondt in de Gender. Daar wordt de loop Rijt genoemd. 

Aan de Knegselse kant, waar dit riviertje ontspringt, is een nieuwbouwwijk naar deze loop vernoemd.

Economie N51 23.992 E5 21.530
De periode van economische depressie duurde tot halverwege de negentiende eeuw. De dorpen waren slecht bereikbaar, de woningen in erbarmelijke staat en voor de veelal agrarisch georiënteerde bevolking was het moeilijk om enige opbrengst uit de droge zandgronden te halen.

Op 1 januari 1811 werden op bevel van Napoleon de schepenbanken afgeschaft en werd heel Nederland naar Frans model ingedeeld in gemeenten.

Hierbij ontstonden de gemeenten Veldhoven-Meerveldhoven, Zeelst en Oerle. Onder invloed van de industriële revolutie keerde uiteindelijk het economische tij.

In 1855 werd de provinciale steenweg Eindhoven-Turnhout aangelegd, waardoor er tegen het einde van de negentiende eeuw weverijen en steenfabrieken, en later ook sigarenfabrieken werden gevestigd in Veldhoven.

Kempen N51 23.825 E5 21.587
De Kempen, ook Kempenland, is een streek in het noordoosten van België en het zuidoosten van de Nederlandse provincie Noord-Brabant, ten zuiden van de lijn Eindhoven-Tilburg.

De naam van de streek is een vervorming van het Latijnse Campinia of Campina, hetgeen 'open ruimte' betekent (campus = vlakte). Ook worden de Kempen soms als Toxandrië of Taxandria aangeduid, een naam die uit de Romeinse tijd stamt.

De Kempense bevolking leefde hoofdzakelijk van de landbouw, ook al bracht die niet veel op. De boerderijen waren de typische Kempense langgevelboerderijen die in een aantal Kempense dorpen nog te bezichtigen zijn of bewaard zijn gebleven als woonhuis.

Veel van het Kempens bouwkundig, agrarisch en cultuurhistorisch erfgoed wordt bewaard in het openluchtmuseum van Bokrijk.

Maar naast boeren hebben er in de middeleeuwen ook handelaars en ambachtslieden gewoond. De teuten ondernamen handelsreizen naar Nederland, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg of zelfs Denemarken.

Tegenwoordig is naast klein industrie, verbeterde landbouw en toerisme de bron van inkomsten.

Knegselse Bossen – Oude Dijk N51 23.655 E5 21.262
De directe omgeving van Knegsel is zeer bosrijk. Ook het oorspronkelijke kleinschalige netwerk van landweggetjes en paden is, vooral ten zuiden van het dorp, nog goeddeels intact. Aan deze oude zandwegen staan verscholen in het bos vele luxe bungalows. Het is hier heerlijk wonen.

 Het landschap biedt een afwisseling van stukken bos, akkertjes en houtwallen. De bossen zijn voor een belangrijk deel eigendom van de gemeente Eersel en hebben namen als: Molenvelden (ten noorden van Knegsel), Knegselse Heide (ten westen van Knegsel), en Wolfshoekse Heide (ten zuiden van Knegsel).

Een aantal van deze bossen, vooral de verder van het dorp gelegen gebieden zijn opgezet als dennen- en sparrenplantages die tegenwoordig door gewijzigd bosbeheer geleidelijk een meer afwisselend karakter krijgen.

Knegsel N51 23.739 E5 29.268
Knegsel (Cneczele) werd pas voor de eerste keer genoemd in een geschrift van 1 juli 1281. Toch neemt men aan dat dit dorp het oudste van de Acht Zaligheden is. Gezien het grote aantal grafheuvels (1500 tot 1000 v.Chr.) en urnenvelden moet de omgeving al in de prehistorie intensief bewoond zijn geweest.

Historische Wal N51 23.474 E5 21.150
Langs de weg naar Steensel staat een bord met de verwijzing naar de oude wallen rond het dorp. Een deel van deze middeleeuwse wal is nog op diverse plaatsen zichtbaar. Driekwart van het dorp was omringd door dit type wal.

Het vormde een scheiding tussen het particuliere bezit en het gemeynt, de gemeenschappelijke gebruikte heide. De oorspronkelijke wallen waren  hoger en aan de buitenzijde voorzien van een greppel. Zo kon het vee geen schade aanbrengen aan de particulier akkers.

De oudste aanleg gaat waarschijnlijk terug naar de 14e eeuw. Ook binnen het gebied kwamen soortgelijke wallen voor. We zullen verderop richting Knegsel een mooie houtwal, beplant met eeuwenoude eiken zien.

Kerkdijk N51 23.358 E5 20.958
Deze lange bosweg, de Kerkdijk of Oude Steenselse weg is de oude verbindingsweg tussen beide dorpen Knegsel en Steensel. Op de kale heide zag men de beide kerktorens aan de horizon oprijzen.  Aldus een rechte lijn, dus de kortste weg.

Romeinen N51 23.562 E5 20.734
Toen de Romeinse veldheer Julius Caesar deze contreien bezette, werd 'Toxandria' bewoond door Eburonen, en nadat die uitgeroeid waren ten gevolge van de opstand onder Ambiorix vestigden zich hier Toxandriërs, die hun naam gaven aan het gebied. In 358 na Chr. vestigden de Salische Franken zich als Laeti in Toxandria. Het maakte deel uit van het Romeinse Keizerrijk tussen 12 v.Chr. en 406/407 na Chr.

Ook de Romeinen hebben dus hun sporen nagelaten in de Kempen. In Hoogeloon heeft men de resten van een Romeinse villa ontdekt uit de 2e eeuw. Deze villa maakte deel uit van een agrarische nederzetting. Langs een weg tussen Hapert en Casteren is een Romeinse muntschat met 2598 munten uit de 3e, 4e en 5e eeuw gevonden.

Er zaten munten tussen van o.a. Tetricus I, Julianus, Valentinianus I, Honorius en Arcadius. Van Postumus wordt vermoed dat hij uit Deusone kwam, dat wellicht nu het hedendaagse Diessen is. In Diessen zelf zijn een fragment van een Romeinse dakpan, terra sigillata en een bronzen munt van Constantijn gevonden. In Veldhoven zijn een terracotta beeldje van de godin Diana en de resten van een Romeinse wachttoren ontdekt.

Zo, nu stappen we even door. Persoonlijk heb ik mooie herinneringen aan deze zandpaden.

Als kind fietste ik op woensdagmiddagen dikwijls met mijn jongste zus naar de boerderij van mijn 16 jaar oudere oudste zus. Ze was getrouwd en had hier een boerderij. Wij gingen daar dan spelen. Straks zullen we haar bungalow passeren aan de Pastoor Eijkenweg.

Bij de fotoserie hebben we eerder gemaakte foto’s geplaatst van het winters landschap van zowel de eikenwal die we passeren als van het kerkelijk monument.

Kerk Monument N51 23.711 E5 20.566
Reeds in de 14e eeuw was Knegsel een zelfstandige parochie. Op 3 december 1688 werd het gehele dorp, net als Steensel, verwoest door Franse legerbenden. Alle huizen werden verbrand en bezittingen werden meegenomen. De bevolking kon zich redden door naar omgelegen dorpen te vluchten.

Ook de kerk, die in 1648 buiten gebruik was gesteld, had toen zwaar te lijden. In 1702 werd het dorp opnieuw geplunderd. De oorspronkelijke kern van Knegsel lag hier, buiten het huidige dorp. In 1790 stortte de kerk in, en de restanten werden in de loop van de 19e eeuw afgebroken.

Op de plaats van deze kerk, aan de Pastoor Eykenweg, staat nu een Heilig Hartmonument en zijn de fundamenten van de kerk weer opgemetseld. Deze plaats wordt in de volksmond "het Oude Kerkhof" genoemd.

De middeleeuwse kerk, gewijd aan de heilige Maastrichtse bisschoppen Monulphus en Gondulphus, zien we naar een afbeelding uit 1788.

De contouren van de oude kerk zijn in baksteen aangegeven.

Pastoor Eijken N51 23.862 E5 20.659
Door de verwoestingen verplaatste de kern van het dorp zich naar het oosten. Op de nieuwe locatie werd een schuurkerk gebouwd, die echter in 1789 afbrandde. De schuurkerk werd herbouwd en in 1822 kreeg ze een toren. Ze werd vergroot in 1857 en 1895.

Tot 1900 kon de parochie geen eigen pastoor betalen, zodat de pastoor van Steensel de kerk moest bedienen.

De eerste eigen pastoor nadien was Antonius Eijken, die van 1900-1925 pastoor was en de huidige pastorie liet bouwen. In 1926 werd, naast de voormalige schuurkerk, de huidige kerk gebouwd.

In 1840 telde het dorp 238 inwoners en in 1870 daalde dit aantal tot 206 inwoners. Ruim een eeuw later, in 1997, telde de plaats meer dan 1330 inwoners.

Pauze N51 23.978 E5 20.643
Nu wordt het tijd dat we gaan pauzeren. We zijn al lang onderweg en een herberg zou welkom zijn.

Een echte herberg is Dinee Café De Kempen. Een altijd drukbezocht fiets- en wandelcafé, waar het terras altijd bezet is. Over een uur weten we waarom dit zo is.

Na de pauze komen we in een bos war we veel geweest zijn. Dat is ook tot uiting gebracht in de fotoserie: een prachtig winters landschap!

Molenvelden N51 24.192 E5 20.850
De Molenvelden, zo heet het bosgebied tussen het dorp Knegsel en het gehucht Zandoerle.

Van dit bos bevindt ongeveer 60 hectare zich op het grondgebied van de gemeente Eersel en ongeveer 35 hectare behoort tot de gemeente Veldhoven. Het bos wordt gekenmerkt door beukenlanen.

Sinds 1990 bevindt zich bij de Molenvelden een camping met dezelfde naam. Oorspronkelijk, voordat in de twintigste eeuw het productiebos werd aangeplant, bestond dit gebied uit heidevelden.

Grafheuvel N51 24.315 E5 21.137
Grafheuvel in de bossen ten noorden van Knegsel. Een gereconstrueerde grafheuvel uit de Midden-Bronstijd (1750-1000 v. Chr.). De heuvel, ongeveer 3500 jaar oud is een van de vele heuvels die in deze omgeving voorkomen.

Aan de Moormanlaan richting Veldhoven ligt ook een grafheuvel.

Bij het Huismeer, een laag gelegen akker, waar zich vroeger een ven bevond – iets verderop – ligt aan de oostzijde een heuvelrug met daarop enkele prehistorische grafheuvels uit het Neolithicum, de Bronstijd en de Vroege IJzertijd (ca. 2500-600 v. Chr.).

Bij Toterfout en op Half Meijl – ten westen van Zand-Oerle - komen vele, nog in goede staat verkerende grafheuvels voor.

Windmolen N51 24.565 E5 20.893
Voordat deze bossen voor de houtwinning werden aangeplant was dit een grote kaal heidegebied. Op deze heide stond een windmolen, wat leidde tot de aanduiding Molenvelden. Deze korenmolen was een banmolen: de inwoners van de omliggende dorpen Oerle, Wintelre, Knegsel en Zonderwijk waren verplicht hier hun graan te laten malen.

De molen was van het type standerdmolen en werd rond 1360 gebouwd op de locatie waar zich een knik bevindt in de gemeentegrens tussen Veldhoven en Eersel. In 1462 werd de molen enkele honderden meters verplaatst naar het westen.

De oude locatie, die bekend kwam te staan als de Termeulenpael van Sandt Oers, werd gemarkeerd met een zware, blauwe grenssteen. De oorspronkelijke steen werd in 1970 gestolen en in 1993 vervangen door een nieuwe steen. De locatie waar de molen in 1462 naar toe werd verplaatst staat bekend als de Molenberg.

Hier vond in 1990 archeologisch onderzoek plaats, Na het onderzoek is het terrein in "oude luister" hersteld. De rond het perceel lopende greppel werd schoongemaakt en de plaats van de fundamenten werd met keien aangegeven. Tussen de keien liggen klinkers.

Bovendien werden er twaalf eikenhouten kruipalen op 9 meter van het midden van de molen geplaatst en werd het terrein ingezaaid met gras.

Zand Oerle N51 24.871 E5 21.526
Een historisch marktveld met mooie langgevelboerderijen, kijk eens naar de site van de dorpsherberg, steek een kaarsje op in de kapel van Onze Lieve Vrouw van 't Zand en loop eens langs het kanon.

In 800 n.C. stond te Zandoerle reeds een houten kerk en in de twaalfde eeuw was er een Romaanse stenen kerk. Reeds vroeg had Oerle, hier op de brink, het recht van zeven jaarmarkten. Oerle was al geruime tijd een zogenaamde 'vrijheid', wat inhield dat het een gebied was dat onttrokken was aan het hertogelijk recht. Zie ook http://www.zandoerle.nl.

Kapel van Onze Lieve Vrouw in ’t Zand N51 24.839 E5 21.549
In Nederland en België staan honderden Mariakapellen, zowel betreedbaar als niet-betreedbaar. In de Zuidelijke Nederlanden kreeg de Mariaverering na de reformatie vooral door toedoen van de jezuïeten een belangrijke impuls en werden op veel plaatsen Mariakapellen gebouwd.

Toch zijn de meeste kapellen in België en in Zuid-Nederland 19e of 20e-eeuws. In het overwegend protestantse deel van Nederland komen vrijstaande Mariakapellen vrijwel niet voor, wel incidenteel Mariakapellen in kerken.

De Kapel van Onze Lieve Vrouw in 't Zand is een kapel in Zandoerle. De Mariakapel ligt aan de oostzijde van de brink van het dorp en is toegewijd aan Onze Lieve Vrouw van 't Zand.

De kadastrale eigenaar van de kapel is de Roomsche Parochie van Zandoerle. Kerkrechtelijk valt Zandoerle onder de Parochie Sint Jan de Doper Oerle, waardoor het parochiebestuur als wettelijke vertegenwoordiger kan optreden voor de katholieke gemeente van Zandoerle. De kapel is een rijksmonument.

In de 12e en 13e eeuw stond er op het plein in Zandoerle een houten kerk. Omstreeks 1250 werd deze kerk vervangen door een kapel. Van 1672 tot 1798 was deze kapel in gebruik als schuurkerk. Hier werden de Rooms Katholieke diensten gehouden.

In 1807 werd de huidige kapel in gebruik genomen. Sinds 1817 is het gebruikelijk om in de kapel de rozenkrans te bidden.

Omstreeks 1960 is de kapel gerestaureerd. De kapel is een eenvoudig rechthoekig gebouwtje met topgevels onder een zadeldak. De buitenkant is gebosseerd gepleisterd. De binnenzijde heeft een vlakke houten zoldering tussen de trekbalken.

PAK-40 kanon N51 24.857 E5 21.531
Het Panzer Abwehr Kanone van het type 40, kaliber van 75 mm, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter gebruikt om vanuit Wintelre richting Oerle te schieten. Ze hadden zich in Wintelre gevestigd vanwege het vliegveld.

Tijdens de bevrijding hebben bij zware gevechten tussen Duitse en Geallieerde troepen aan beide zijden circa 60 militairen het leven gelaten en brandden er elf huizen af. Na de terugtrekking in september 1944 bleven er in Wintelre een aantal kanonnen achter.

Enkele bewoners hebben er toen een mee naar Oerle genomen, waar het in de bevrijdingsoptocht van 13 mei 1945 van Oerle naar Zandoerle werd gesleept en op 'het gemènt’ (de Oerse Brink) werd neergezet.

Oerse Bosse N51 24.664 E5 21.841
Ten oosten van het gehucht Zandoerle liggen de Oerlese en Zandoerlese Bossen. Dit zijn oude bossen waarin veel houtwallen te vinden zijn.

Deze houtwallen dienden in de late middeleeuwen als afscheiding tussen akkers en bieden nu een geschikt onderkomen voor vele vogels en insecten. Het boerenwormkruid en het Sint-Janskruid, kenmerkende planten voor de Kempische zandgronden, komen hier veelvuldig voor.

En zo komen we terug na een heerlijke wandeling. Een mooi stukje historie zo vlak bij huis.

We hopen dat u ook genoten hebt en graag tot een volgende wandeling.

Startpunt

• START/FINISH/PARKEREN Knegselseweg 85 Veldhoven N51 23.769 E5 29.524

Geraadpleegde websites:

• http://www.zandoerle.nl

POI’s

• Sondervick College N51 24.236 E5 22.925
• Veldhoven N51 24.458 E5 23.130
• Zittard N51 24.229 E5 22.540
• Schepenbank N51 24.300 E5 22.061
• Poelenloop of Rijt N51 24.163 E5 21.638
• Economie N51 23.992 E5 21.530
• Kempen N51 23.825 E5 21.587
• Knegselse Bossen – Oude Dijk N51 23.655 E5 21.262
• Knegsel N51 23.739 E5 29.268
• Historische Wal N51 23.474 E5 21.150
• Kerkdijk N51 23.358 E5 20.958
• Romeinen N51 23.562 E5 20.734
• Kerk Monument N51 23.711 E5 20.566
• Pastoor Eijken N51 23.862 E5 20.659
• Pauze N51 23.978 E5 20.643
• Molenvelden N51 24.192 E5 20.850
• Grafheuvel N51 24.315 E5 21.137
• Windmolen N51 24.565 E5 20.893
• Zand Oerle N51 24.871 E5 21.526
• Kapel van Onze Lieve Vrouw in ’t Zand N51 24.839 E5 21.549
• PAK-40 kanon N51 24.857 E5 21.531
• Oerse Bossen N51 24.664 E5 21.841