Het is een mooie zomerse dag. Terwijl in het zuiden van het land de onweersbuien weer overtrekken is het in het midden droog, zonnig en warm. Ideaal voor een avond wandeling. Deze keer staan de stellingen rond Abcoude op het programma.

Veel verharde weg, en soms wat last van autoverkeer die zich door de spits een weg naar huis baant. De bestuurders hebben veel te veel haast om thuis te komen, daardoor is het een beetje uitkijken op het stuk langs het riviertje Gein. Later wordt het rustiger op de weg en valt er prima te lopen. 

Ik parkeer de auto bij station Abcoude, trek de wandelschoenen aan en ga op pad. Het eerste opvallende is de treinbaan die gedeeltelijk verdiept ligt. Daar meteen maar een foto van gemaakt.  

Welkom in Abcoude
Abcoude maakt deel uit van de gemeente De Ronde Venen. De naam verwijst naar het veenlandschap, waarin de omliggende riviertjes samen een bijna gesloten cirkel om het gebied vormen.

De oudste bewoning dateert uit 11.000 voor Christus. Vanaf de 11e eeuw groeven kolonisten afwateringssloten loodrecht op de veenriviertjes naar het midden van het gebied.

De Stelling van Amsterdam is een ander element dat in het landschap zijn sporen heeft achtergelaten. Abcoude zelf is een gezellig stadje met een historische binnenstad. Een leuk startpunt om het gebied te voet, met de fiets of kano te verkennen.

In de verte is Amsterdam goed te zien. De stad ligt zowat op steenworp afstand. Op gelukkig een groene afstand. 

Langs de Gein, waar we eerst over de linkeroever lopen, en later over de rechteroever heb je een mooi overzicht over het landschap, de molens en de overblijfselen van de stellingen. Zoals ook de batterijen aan het Gein. Het zijn nauwelijk opvallende verhogingen in het landschap. 

Batterij aan het Gein
De Batterij aan het Gein is een aarden verdedigingswerk aan het eind van de Liniewal Geindijk-Nigtevecht in Abcoude. Het bestaat uit batterijen aan weerszijden van de Gein en maakt onderdeel uit van de Stelling van Amsterdam.

De batterijen vielen eerder onder de posten van Krayenhoff als post 8 en zijn zonder aanpassing later opgenomen in de Stelling van Amsterdam. De batterijen zijn beide een rijksmonument.

Ook de Liniedijk is niet echt opvallend. Een informatiebordje onderweg maakt u erop attent.  

Liniedijk
Deze wal is rond 1890 aangelegd. Hij heeft een dubbele functie. In de eerste plaats is het een verbindingswas die dekking geeft aan verplaatsingen van troepen, voorraden en geschut tegen vijandelijke beschietingen. 

Maar het is ook een waterkering die het water uit de onder water gezette polders aan de zuidkant moet tegenhouden. De wal is hier en daar versterkt met betonnen geschutsopstellingen.

Richting Fort bij Nigtevecht gaat het pad richting de oude geschutsopstellingen en een kudde koeien. 

De koeien waren zeer geinteresseerd en kwamen al gauw een kijkje nemen. Je ziet ze denken: "wat is die man aan het doen met een GPS en een camera, even dichterbij gaan staan".

Vanwege het vee mag je hier niet met de hond komen. Maar je kunt gewoon over de weg naar het fort. Daarmee mis je een mooi stukje maar verder niets. 

Fort bij Nigtevecht 
Het Fort bij Nigtevecht is een fort van de Stelling van Amsterdam. Het is gelegen in de Utrechtse gemeente De Ronde Venen op de westoever van het Amsterdam-Rijnkanaal, tegenover Nigtevecht. Het staat ook lokaal bekend als het Knakenfort. Alhoewel het fort de naam van Nigtevecht heeft is het vanuit die plaats slechts met een omweg via de Weesperbrug bereikbaar.

Het fort had als doel het beschermen van de sluis tussen de Vecht en het Merwedekanaal (thans Amsterdam-Rijnkanaal), en van de 500 meter zuidelijk gelegen inlatingspunt van de Vechtwaterleiding ten zuidoosten van het fort.

Achter het fort ligt de Liniewal Geindijk-Nigtevecht naar het riviertje het Gein. Vanuit de linker keelkazemat kon het terrein van de Aetsveldse polder richting Weesp worden bestreken en de rechter keelkazemat hielp het voorterrein van Fort bij Abcoude verdedigen.

Ten zuidwesten van het fort ligt Fort bij Abcoude, het eerste fort van de Stelling nog gemaakt van baksteen, en ten noordoosten ligt Fort bij Hinderdam, een ouder fort wat onderdeel heeft uitgemaakt van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Volgens de militaire bevelstructuur behoorde het fort tot de sector Ouderkerk, groep Abcoude, vak Nigtevecht.

Het fort heeft nooit strijd gekend maar is tijdens de Eerste Wereldoorlog wel gemobiliseerd. De hefkoepels zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetters verwijderd waarna zij het staal gebruikten voor hun oorlogsindustrie. De hefkoepelgebouwen zijn niet opgeblazen om het staal te verwijderen en dit is een van de weinige forten van de Stelling, waaronder ook Fort bij Aalsmeer, waar deze gebouwen nog intact zijn.

Tijdens de oorlog deed het fort dienst als opslagplaats van goederen en waarschijnlijk ook van munitie. Door de ligging aan het Amsterdam-Rijnkanaal kon alles wat de Duitsers hadden geroofd relatief eenvoudig met binnenvaartschepen naar Duitsland worden afgevoerd.

Na de oorlog zijn explosieven van de landmacht in het fort opgeslagen. In 1959 is de status van het fort als vestingwerk opgeheven. Het is ook nog tot 1982 gebruikt door de Rijksmunt voor de opslag van muntgeld en heeft hiermee de bijnaam "Knakenfort" overgehouden. De brug is vervangen door een dam in de gracht vanwege de zware vrachtwagens met geld.

Sinds 1987 is het fort plus het omliggende terrein van 17 hectare in bezit van de Vereniging Natuurmonumenten. In 2001-2006 is het fort opgeknapt door Stichting Herstelling, waarbij onder meer de bitumenlaag op het dak werd vernieuwd.

Op 22 augustus 2002 bracht koningin Beatrix, vergezeld van burgemeester Cohen van Amsterdam, een onverwacht bezoek aan het fort en de medewerkers van Stichting Herstelling.

Het fort is eenmaal per jaar op de Open Monumentendag te bezoeken.

Op het terrein van het fort is een poortje waarmee je in het gebied erachter komt. Volgens de kaart moet er ook een poortje zijn bij het Amsterdams-Rijnkanaal.

Ik heb een ander paadje gevolgd en rondom het fort gelopen. Alleen kom je dan geen poortje tegen, maar een hek waar ik verder wel gemakkelijk overheen kon klimmen. Mogelijk is het beter om het poortje bij het kanaal te nemen en dan over het fietspad om het fort te lopen. Hemelsbreed 15 meter verder, maar wel buiten om het terrein heen. U kunt dit stukje natuurlijk ook overslaan.

Dan loop ik weer richting Abcoude langs de andere kant van de Gein. Let op: er staan leuke woorden op het hekwerk dat u onderweg tegenkomt.  

Oostzijdse Molen
De Oostzijdse Molen (ook Molen Delphine) is een Nederlandse windmolen uit 1874 aan het riviertje het Gein, die werd gebruikt als poldermolen. Op dezelfde plaats zou al in 1486 een molen hebben gestaan.

De molen diende om samen met een molen bij Baambrugge de Oostzijdse polder te bemalen. In 1950 werd deze functie overgenomen door een gemaal aan het Amsterdam-Rijnkanaal. De Oostzijdse molen kwam in 1952 in het bezit van de Parijzenaar Souget, die haar de naam Delphine gaf.

Sinds 1965 is de molen bezit van de Stichting De Utrechtse Molens. Als gevolg van het lage waterpeil in de polder en achterstallig onderhoud aan de molen wordt er de laatste jaren niet meer mee gemalen. De molen wordt al geruime tijd bewoond en kan niet worden bezichtigd.

In 2009 is de molen volledig gerenoveerd en is daardoor weer in dienst als poldergemaal. Het schoepenrad is circa 1.5 meter verlaagd om het lagere polderpeil te kunnen halen. De molen is sindsdien weer een belangrijk onderdeel van de totale polderbemaling.

Niet ver van de molen liggen geschutsbatterijen en een liniedijk die bij Fort Nigtevecht horen.

De Oostzijdse molen is bekend geworden doordat Piet Mondriaan deze in de periode 1902-1908 meer dan twintig keer heeft geschilderd. Mondriaans schilderij Oostzijdse molen aan het Gein bij maanlicht, dat in augustus 2005 aangekocht werd door het Rijksmuseum Amsterdam, is één van de eerste schilderijen uit deze reeks.

Ik had meer verkeer op de Gein verwacht, maar een tweetal boten kwam voorbij. 

Gein 
Het Gein is een riviertje van ongeveer 6 km lengte tussen Driemond en Abcoude. Het verbindt de Gaasp met de Angstel, en loopt ten westen van het Amsterdam-Rijnkanaal geheel binnen de grenzen van Abcoude, sinds 1 januari 2011 gemeente de Ronde Venen.

Tot 1 augustus 1966 lag het oostelijk deel, voorbij de Velterslaan, echter in de voormalige gemeente Weesperkarspel. Het gedeelte binnen Abcoude tot de Angstel heet, omdat het daar erg smal is, het Nauwe Gein waar de Brug Nauwe Gein het Kerkplein met de Hoogstraat verbindt.

Langs beide oevers van het Gein loopt een weg, namelijk Gein-Noord en Gein-Zuid; beide hebben tweerichtingsverkeer. Ter hoogte van Abcoude is onder het Gein het Rien Nouwen Aquaduct gebouwd voor de spoorlijn Amsterdam-Utrecht, ter vervanging van de hefbrug. Daarnaast is een voetgangers- en fietsersbrug gebouwd genaamd "Jan Swinkelsbrug". Verder is er nog de Wilhelminabrug, een fiets- en voetgangersbruggetje nabij de Velterslaan die het Gein met de Kanaaldijk-West van het Amsterdam-Rijnkanaal verbindt.

Evenwijdig aan de Ruwelswal en de Hollandse Kade loopt een fietspad dat van het Gein-Noord langs de Gaasperzoom en de woonwijk Gaasperdam in Amsterdam-Zuidoost naar het recreatiegebied De Hoge Dijk tot de Abcouderstraatweg ter hoogte van het Abcoudermeer. Bij Driemond kruist de provincialeweg met een brug het Gein waar Gein en Gaasp samenkomen.

Het Gein loopt door de Stelling van Amsterdam en vormt daar een onderdeel van. Ook staan er de molens Oostzijdse Molen en Broekzijder Molen en verschillende monumentale boerderijen waaronder ook een kaasboerderij. Een aantal daarvan hebben toebehoord aan de Amsterdamse Adel.

De wijk Gein (de meest zuidoostelijke wijk van Amsterdam) en het metrostation Gein van de lijnen 50 en 54 zijn genoemd naar dit riviertje.

Rond 1905 wordt het riviertje en zijn omgeving regelmatig geschilderd door Piet Mondriaan.

Terug in de tijd
Kasteel Abcoude en de Moordbranders: Het Oude Hollandse Waterliniepad

In het Rampjaar 1672 hielden de Franse troepen stevig huis in de Vechtstreek. Tal van dorpen en kastelen gingen in vlammen op. Ten zuiden van het dorp Abcoude wachtten Nederlandse soldaten in 1672 de vijand op in het versterkte slot. De bomen waren gekapt voor een vrij schootsveld.

In de gracht was bij de slotbrug een ravelijn aangelegd. Maar toen de vijand arriveerde, durfden de verdedigers niets te ondernemen en viel het dorp grotendeels in handen van de 'moordbranders'.

Van het middeleeuwse kasteel Abcoude is het grondpatroon in het landschap bewaard gebleven en deels gereconstrueerd. In de Bataafs-Franse tijd (1795-1813) werd aan weerszijden van de dijken van het Gein een aarden batterij aangelegd, ter hoogte van de Oostzijdse molen. Fort Abcoude, ten westen van het dorp, werd onderdeel van een kringstelling rond Amsterdam uit de periode 1880-1914.

Dan komt Abcoude weer in zicht. Ik buig links af richting Witte Dame om door te kunnen steken naar Fort Abcoude. 

De Witte Dame
De Witte Dame is de huidige naam voor het voormalige stationsgebouw dat in 1871 werd geopend en tot 1977 heeft dienstgedaan. Op de begane grond was ruimte voor de stationsdienst. Op de bovenverdieping werden drie dienstwoningen gerealiseerd: voor de stationschef, voor de stationswachter en voor de brugwachter.

Het gebouw is in 2015 helemaal gerenoveerd en tegenwoordig is er een Bed&Breakfast in gehuisvest met een restaurant. Over het terrein van De Witte Dame loopt het wandelpad naar fort Abcoude. Adres: Stationsplein 3, Abcoude.

Er is een mooi doorsteekje van de Witte Dame naar het fort. Onderweg kom ik een kastje tegen met daarin een spreuk. Iedereen mag een briefje meenemen. Ik beperk met tot een foto.

Dan gaat het door richting Fort. Helaas is er weinig te zien. Daarvoor moet je toch met een rondleiding mee.   

Fort bij Abcoude
Fort bij Abcoude maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam. Een verdedigingsring rondom de hoofdstad op een afstand van 15 tot 20 kilometer met forten, batterijen, dijken en sluizen. De Stelling is tussen 1880 en 1914 aangelegd. Het gebied buiten dit verdedigingswerk kon in tijden van gevaar onder water worden gezet met een verfijnd sluizensysteem. Sinds 1996 staat het op de lijst van UNESCO Werelderfgoed. Het fort bij Abcoude had tot taak de waterwegen, de weg en de spoorlijn tussen Amsterdam en Utrecht af te sluiten en te verdedigen. Adres: Molenweg 19, Abcoude.

Fort Abcoude is één van de oudste forten van de Stelling van Amsterdam en is zeer de moeite er een bezoek aan te wijden. Tijdens de rondleiding neemt een gids je mee op het binnenfort.

Via de brug loop je over de fortgracht naar het rijkbegroeide terrein met in het midden daarvan de kazerne als hoofdgebouw. Je bezoekt in de kazerne onder andere de magazijnen, de slaapvertrekken en de expositieruimte.

Het Fort bij Abcoude, gebouwd tussen 1883 en 1886, is het oudste fort van de Stelling van Amsterdam. De gebouwen zijn uitgevoerd in baksteen.

Al tijdens de bouw werd duidelijk dat het fort niet meer bomvrij was, door de uitvinding van de brisantgranaat. Het fort verdedigde de naar Amsterdam lopende spoorweg. Het fort is na 1918 aan zijn lot overgelaten en in 2006 overgedragen aan Natuurmonumenten.

Groene oase
Op Fort bij Abcoude is, door de lange rustperiode, een gevarieerd bos- en struweelgebied ontstaan. Langs de walgang rond de centrale kazerne staan grote paardenkastanjes. Het is er een rusthaven voor vogels. Zelfs de ijsvogel is er soms te zien. Vleermuizen vinden er voedsel en hebben er een kraamkamer. De fortgracht is in gebruik als viswater met speciale steigers voor gehandicapten. Als het viscentrum open is bent u er welkom voor een kopje koffie.

Openstelling
Het fort is regelmatig open voor publiek. Kijk voor openingstijden op de website van Natuurmonumenten. 

De terugweg gaat gedeeltelijk door het mooie centrum van Abcoude. Wie even een terrasje zoekt of wat wilt eten komt hier aan zijn of haar trekken. 

De zon gaat intussen onder en het wordt weer tijd om de auto op te zoeken. 

Ondanks de veelal verharde wegen was toch een leuke wandeling. Cultuur gecombineerd met natuur. En een landschap die weer helemaal anders is dan thuis. Wat wil een mens nog meer. 

Geraadpleegde websites: 

• www.natuurmonumenten.nl/natuurgebied/fort-bij-abcoude
• www.hoteldewittedame.nl
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Fort_bij_Nigtevecht
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Oostzijdse_Molen
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Gein_(rivier)
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Batterij_aan_het_Gein

POI's

• Abcoude N52.2730 E4.9758
• Abcouder Meer (Lake/Pond) N52.2786 E4.9652
• Amsterdam-Rijnkanaal N52.2761 E5.0207
• Angstel N52.2695 E4.9757
• Batterijen Aan Het Gein 1 N52.2763 E4.9952
• Batterijen Aan Het Gein 2 N52.2759 E4.9939
• Boerderijwinkel Hartstocht N52.2830 E5.0061
• Broekzijder Molen N52.2852 E5.0036
• De witte dame N52.2728 E4.9817
• Eendracht (Restaurant) N52.2702 E4.9741
• Fort Bij Abcoude N52.2700 E4.9808
• Fort Nigtevecht N52.2754 E5.0171
• Gein N52.2767 E4.9938
• Geschutpunt N52.2754 E5.0119
• Italiaans ijs N52.2712 E4.9745
• liniedijk N52.2758 E5.0029
• Oostzijdse Molen N52.2757 E4.9947
• Start/finish/parkeerplaats N52.2774 E4.9774
• Streekwinkel Anna Haen N52.2803 E5.0054
• Terras N52.2724 E4.9730
• Verboden voor honden N52.2754 E5.0080