START N51 29.608 E4 17.482
We parkeren in de parkeergarage aan de Parade. Eenvoudig te bereiken en voldoende plaats. We arriveren rond half elf. In de namiddag is de garage vol.

Met de lift naar beneden en we staan meteen midden in het winkelgebeuren bij de Media Markt. De echte Markt ligt op 250 m richting 300 graden, westnoordwest.

We komen van achter de grote kerk op het marktplein.

Koetshuis N51 29.639 E4 17.290
Het Koetshuis in de Kerkstraat achter de kerk doet ons meteen denken aan de tijd van de diligence. Dit moet dan in die tijd de parkeergarage geweest zijn voor de reizigers van toen.

Met 16 km/u over hobbelige zand- en kunstwegen duurde de reis van Amsterdam naar Antwerpen een dag. Men kon dan hier overnachten in een herberg op de Markt. De Draak, het oudste hotel van Nederland.

De Bergen N51 29.628 E4 17.284
Voordat we rechts richting Markt gaan, kijken we even naar links en in het vlakke land gaat de weg hier opvallend omhoog. Goed, het is geen Limburg, of de Ardennen, maar…. Hier noemt men dat Bergen. De straat heet dan ook de Hoogstraat. Maar of het daarom is?

En dan komen we op de Markt met een prachtig zicht op het oude stadhuis met de rood-witte luiken.

Kijk even voordat je het plein oprent en neem het beeld in je op. Prachtig! Overheersend op de Markt zijn het Oude Stadhuis en de hoge toren.

De toren van de Sint Geertruidskerk, in de volksmond de Peperbus genaamd. Daar tegenover staat De Maagd, de voormalige Mariakerk, die nu dienst doet als theater.

Bij het poortje naar het Sint Annastraatje staat het standbeeld van de druk causerende Willem Asselbergs, beter bekend onder zijn pseudoniem Anton van Duinkerken.

We nemen een korte pauze en drinken een ‘koffie met’ in een van de etablissementen. In de zomer zeker op een terras.

Tegen het einde van de rondwandeling zullen we hier nogmaals terugkeren – we krijgen niet genoeg van dit mooie plein – om in de Teerkamer te lunchen.

Het Oude Stadhuis N51 29.687 E4 17.234
Het Stadhuis aan de Grote Markt heeft een bordes en rood met witte luiken. Het pand is opengesteld voor publiek en functioneert als trouwlocatie.

Het bestaat oorspronkelijk uit drie panden. Links, met de poort, ‘de Oliphant’. In het midden het eigenlijke stadhuis, ‘het schepenenhuis’ en rechts de ‘Leeuwenborgh’. Het ‘schepenenhuis’ is 600 jaar oud en gebouwd tussen 1398 en 1403.

In 1444 brandde tijdens de tweede stadsbrand de ‘Leeuwenborgh’ af. Hierna werd het herbouwd, in 1498 gekocht door het stadsbestuur en in 1544 met ‘de Oliphant’, deel van ‘de Draak’ tot één gebouw gevormd. In 1611 zijn de voorgevel en dak tot één geheel gemaakt.

Het stadhuis bleef groeien. In 1970 verhuisde het stadsbestuur naar het nieuwe stadkantoor aan plein XIII.

In de gevel staan Justitia, met zwaard en een weegschaal (gerechtigheid), Prudentia, oorspronkelijk met spiegel (wijsheid en voorzichtigheid) en – nu verdwenen - Constina, de standvastigheid. Boven de poort bij het Sint-Annastraatje staat Sint Getrudis de patroonheilige van Bergen op Zoom.

Overigens, het hotel De Draak behoort tot de oudste, zo niet alleroudste hotels van Nederland. En vervult nog steeds die hotelfunctie!

Anton van Duinkerken N51 29.682 E4 17.231
Anton van Duinkerken (1903 - 1968), pseudoniem van Willem Asselbergs, werd in Bergen op Zoom geboren. Asselbergs manifesteerde zich als dichter, journalist, schrijver, correspondent, wetenschapper en redenaar. Hij was een van de belangrijkste emancipatoren van de katholieke kerk. In 1952 werd hij benoemd tot hoogleraar Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen.

Hij bracht zijn jeugdjaren door in Bergen op Zoom en ging daarna naar het seminarie, waar hij te geïsoleerd van de buitenwereld leefde. En het was tijdens het Carnaval – in die tijd vooral een feest voor de elite, een heidens feest volgens de R.K.kerk – dat hem bevrijdde van die bekrompenheid. Met masker op kon hij ronddolen in de Bourgondische wereld. Niet zondig, maar bevrijdend en met respect voor eenieder. Hij beschreef dag en nacht wat hij beleefde en zag. Hij keerde de katholieke kerk de rug toe en schreef.

Sint Geertruid, N51 29.672 E4 17.255
Ook bekend als Gertrud of Gertrudis.
Als jong meisje weigerde zij het huwelijk met een rijke man en ging in het klooster dat door haar moeder in 639 was gesticht. Haar persoon is omgeven met wonderen en verschijningen. Zij verdreef zeemonsters bij schepen. Bij rattenplagen werd ze aangeroepen om de beesten te verdrijven. Het water dat ontsprong in de bron in een crypte van de Gertrudiskerk zou, over de akkers uitgegoten, zowel ratten als veldmuizen doen verdrijven.

Patrones van pelgrims, de stervenden, reizigers, ziekenhuizen, armen, weduwen en tuinmannen. Patrones tegen muizenplagen en rattenplagen.

 

Wie was die Sint Gertrudis eigenlijk? Over Gertrudis is meer met zekerheid bekend dan van menig andere middeleeuwse heilige. Ze wordt geboren in 626 als dochter van de Frankische hofmeier Pepijn de Oude en Itta. Haar vader wil haar uithuwelijken aan een edelman, maar Gertrudis weigert te trouwen. Ze wil alleen Christus dienen.

Na de dood van Pepijn in 640, stichtte haar moeder Itta in Nijvel (Waals-Brabant) het oudste dubbelklooster (voor beide geslachten) van de Nederlanden. Gertrudis volgde haar moeder op en werd op haar eenentwintigste tot abdis gekozen. Het klooster was een waar familiehuis en heiligenkwartier want ook haar nicht Gudula, de latere patrones van Brussel, werd erin opgenomen. Haar zus, de heilige Begga zou later door de Begijnen vereerd worden.

Gertrudis overlijdt op 17 maart 659 en ligt begraven in het klooster van Nijvel (Nivelles, België). Kort daarop volgde haar heiligverklaring. Ze stond bekend om haar naastenliefde en haar grote kennis van de Schrift, waarin zij door Ierse monniken onderricht werd. Voor deze monniken en andere reizigers zou zij een opvanghuis hebben gebouwd. In de Hanzesteden werd ze vereerd als beschermheilige van de reiziger. In de zuidelijke gebieden werden dat Sint Jacobus en de H. Christophorus.

Pas toen de nazaten van haar familie, de Karolingiërs, de macht hadden weten over te nemen van de Merovingers, begon haar cultus zich te verspreiden over grote delen van Noord-West Europa, met name over Noord-Duitsland, het Rijn- en Maasland en Brabant.

De laatste twee gebieden vormden het kerngebied van de Gertrudisverering, die vooral door de adel en hogere, Luikse geestelijkheid ondersteund werd. De hertogen van Brabant namen haar op onder hun huisheiligen en tijdens de slag bij Woeringen ten Noorden van Keulen in 1288, waar de Keuls-Gelders-Luxemburgse alliantie in het stof beet, zou Gertrudis zich als beschermer van de Brabantse soldaten hebben opgeworpen.

Zo zou ze ook in 654 de kerk van Bergen op Zoom hebben gesticht en vrouwe van het land zijn geweest. Al vanaf de dertiende eeuw riep men Gertrudis aan om de graanoogst te beschermen tegen ratten en muizen. In Bergen op Zoom bevond zich een Gertrudisput. Op 17 maart, haar naamdag, begonnen de werkzaamheden op het land weer. Het was een oud gebruik om die dag een briefje op de schuurdeur te spijkeren met de tekst: 'Heden is het Sinte Geertruydendag, dat rat noch muis hier komen mag'.

De Grote of Sint Gertrudiskerk is in eerste aanleg een 15e-eeuwse, laatgotische kruisbasiliek. Van een grootscheepse verbouwing naar ontwerp van Anthonis Keldermans (eerste helft 16e eeuw) is slechts de westelijke zijbeuk van het transept bewaard gebleven. Verwoest in 1747 en in sobere vorm lager herbouwd in 1752. Tijdens de restauratie (1969-1987) werd de kerk bij een brand in 1972 opnieuw zwaar beschadigd.

Met Karnaval wordt de toren, die de Peperbus wordt genoemd geheel verkleed.
De kerk behoort toe aan de Lieve Vrouwe Parochie en kent dus een relatie met de Heilige Maagd. De kerk is te bezichtigen op dinsdag t/m zondag van 13:00-16:30 uur (ingang Kerkstraat).

Gertrudiskapel (niet langs deze wandeling)
De Gertrudiskapel (niet de kerk) heeft zes glas-in-lood-ramen waarop een deel van het leven van de patroonheilige wordt afgebeeld. De ramen bevatten vele symbolische verwijzingen naar de oude legendes rondom Gertrudis Zo is op een van de ramen te zien hoe ze door bisschop Amandus als abdis wordt aangesteld. Hij hangt haar de sluier om. Haar moeder heeft symbolisch een vlecht van Gertrudis in haar hand. Die heeft ze afgeknipt ten teken dat Gertrudis haar wereldse leven heeft verruild voor het kloosterleven. Ook is de legende van de zoetwaterbron op een van de vensters afgebeeld. Dat Sint Gertrudis bescherming biedt tegen ratten en muizen is ook in glas-in-lood afgebeeld.

Volgens de overlevering zou Gertrudis voor enige tijd in een door de heilige Amandus gestichte kapel in de omgeving van Bergen op Zoom hebben vertoefd. Maar de oorkonde waarop dit was gebaseerd, bleek vervalst. Het vormde voor een aantal ingezetenen van Bergen op Zoom geen beletsel om in 1989 een nieuwe kapel te bouwen voor de patrones van hun stad, die ook in de jaarlijkse Maria-ommegang niet ontbreekt. Het rk bisdom Breda gedenkt tot op de dag van vandaag haar feestdag op 17 maart. Enigszins magertjes voor een 'echte Brabantse Heilige'.

De Maagd – theater N51 29.666 E4 17.196
180 jaar geleden is dit gebouw als kerk gebouwd voor de katholieken in het centrum van Bergen op Zoom als een robuuste waterstaatskerk, een witgepleisterd gebouw met een markant torentje.

In 1829 werd de R.K. kerk van de H. Maagd Maria ten Hemelopneming ingezegend. De protestanten hadden de grote Kerk in gebruik genomen na de rumoerige Beeldenstorm. Toen na jarenlange discussies de katholieken de veel grotere Sint Gertrudiskerk weer in gebruik konden nemen, werd voor De Maagd een nieuwe bestemming gezocht. Het werd een sfeervolle stadsschouwburg met 650 zitplaatsen.

Onno-Greiner / Martien van Goor Architecten BV te Amsterdam maakte een ontwerp voor de restauratie, verbouw en inrichting. Prinses Margriet verrichtte op 30 augustus 1990 de officiële opening van Stadsschouwburg De Maagd.

Het kruis is inmiddels vervangen door een vergulde bol: de kerk is stadsschouwburg van de Markiezenstad geworden.

We verlaten de Markt of door het Sint Annastraatje of de Fortuinstraat en gaan op de kruising bij de Markiezenhof naar links, de OnzeLieveVrouwestraat in.

We passeren daar het ouderlijk huis van Anton van Duinkerken. Maken een foto van het mooie poortje In den Swaerten Hän en merken op dat er veel handel gedreven is met Engeland, getuige de London bar.

En dan kijken we tegen de Gevangenpoort of Onzelievevrouwepoort aan. We gaan er doorheen en kijken om.

Gevangen- of Onzelievevrouwepoort N51 29.709 E4 16.912
Dit is de stadspoort uit de 14e eeuw, die eind 1600 als gevangenis diende. De bakstenen aanbouw met zogenaamde arkeltorens is toen aangebouwd.

Aan de noordkant bevindt zich een trappenhuis uit 1935. Aan de havenzijde zijn de trapgevel in het midden en de voorpoort met de vaste brug verdwenen. De inscriptie 'porta patens esto' zegt niet meer in welk jaar deze ‘Openstaande Poort is gemaakt ‘.

Het oudste deel, de grote grijze torens aan de buitenrand van de stad zijn gebouwd rond 1350 en opgetrokken uit gobertanger kalksteen uit Vlaanderen. Het gesteente komt voor in lagen tussen zand- en leemlagen. De steensoort is nerfachtig van structuur en toont nog duidelijk de gelaagdheid.

Op sommige plaatsen zie je zelfs nog graafgangen van schelpdieren en wormen en andere verstoringen. Ook het oude stadhuis is in deze steensoort gebouwd. Daarmee is aangetoond, dat de verbinding met het Zuidelijke Brabant groot was.

We steken voorzichtig over en zien de binnenring rond de oude vestingstad.

Door de Rijkebuurtstraat komen we bij het Spuihuis aan het begin van de oude haven – nu verworden tot parkeerterrein. Gelukkig zien we verder nog water in de haven.

De Haven N51 29.690 E4 16.651
Van 1300 tot 1400 behoorde Vlaanderen en Brabant tot het toonaangevende centrum van de wereld. Bergen op Zoom kende toen een bloeiende handel met Engeland en was een havenstad, gelegen aan het einde van de Oosterschelde.

Aanvankelijk liep de haven door tot bijna bij de poort, maar door de uitbreiding van de stad werd de omwalling naar buiten verlegd. Daardoor verloren de oude stadsmuren niet alleen hun betekenis, maar ook een deel van de haven werd verder naar het westen verplaatst.

 

Na de afscheiding met de Zuidelijke Nederlanden zijn de handelscentra verschoven richting Amsterdam. Daardoor raakte de haven in verval en verloor haar internationale betekenis. Nu ligt Bergen op Zoom aan het Rijn-Scheldekanaal, de waterverbinding tussen Antwerpen en Rotterdam.

Aan het einde zien we aan de overkant een groot gebouw. Het Arsenaal.

Langs de kazerne met de mooie wachthuisjes keren we weer terug richting centrum.

Het Arsenaal N51 29.785 E4 16.498

Het Garnizoen N51 29.799 E4 16.557
Hier zeggen de namen als Mineurplein, Sappeurhof, Genieplein, Infanteriestraat en Kazerneplein, dat we in het militaire kwartier ronddwalen. Hier waakten de soldaten van de Markies over het Markiezaat van Bergen op Zoom, de garnizoensstad. Al spoedig koos Bergen op Zoom de zijde van de Oranjes in het conflict met Spanje.

Hoe sterk de verdediging van de stad was blijkt uit de naam La Pucelle, de Maagd. De stad was nog nooit door een vijand ingenomen.

Totdat in 1747 de Franse legers de stad hadden veroverd. Vandaar ook dat de naam Bergen op Zoom op de Arc de Triomphe in Parijs voorkomt, als een van de veroverde steden.

Aan het einde van de Dubbelstraat komen we weer bij de Haven en zien een opmerkelijk beeld.

Daarna rechtdoor tot bij de poort van het Markiezenhof en het plein ervoor, Beursplein 5.

Daar zien we niet alleen de poort met Christoffel, maar ook een lied. Het oude geuzenlied van de Bergenaren.

Vastenaovondviering van Albert Moelker N51 29.729 E4 16.807
De vastenaovondviering, een andere term voor carnaval, is de belangrijkste jaarlijkse gebeurtenis in Bergen op Zoom. De oudste schriftelijke gegevens over de Bergse vastenavond dateren van 1413. In datzelfde jaar schreef Jacob van Oestvoorn ook het bekende gedicht over de Blauwe Schuit, een nog steeds vast onderdeel in de Bergse vastenavondoptocht.

De huidige vastenavondviering dateert van 1945: toen namen enkele Bergenaren het initiatief tot de herinvoering van het openbare vastenavondfeest. In 1946 werd het 'Manifest' uitgegeven dat algemeen beschouwd wordt als de start van de Stichting Vastenavend die met strakke hand de organisatie ter hand nam.

Het 'seizoen' begint elk jaar op 11 november. Op die dag wordt het motto bekend gemaakt dat het leidmotief voor het vastenavondlied en de uitbeelding van de wagens wordt. Na tal van bals begint op zaterdag de eigenlijke vastenavond die vier dagen duurt. Bergen op Zoom wordt dan 'Krabbegat' en haar bewoners 'Krabben'.

Dit kunstwerk van de Bergse kunstenaar Albert Moelker 'Vastenavondkoppen', stelt een typische vastenavondwerkzaamheid voor: zij 'tjeppen' elkaars kop. Tjeppen is het met polyesther bedekken van uit klei geboetseerde vastenavondobjecten en -decoraties.
Bergen op Zoom is nog de enige plaats waar men zich met Karnaval mag verbergen achter een masker.

Beursplein 5 Merck toch hoe sterck N51 29.736 E4 17.066
… is een van de bekendste Nederlandse geuzenliederen, vooral vanwege de Nederlandtsche gedenck-clanck uit 1626 van Adriaen Valerius. De melodie van 'Merck toch hoe sterck' komt van een Italiaanse dansmelodie en is dus niet gecomponeerd door Valerius. De melodie wordt, gespeeld op de beiaard van de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom, gebruikt als pauzeteken van Radio Nederland Wereldomroep.

Dit lied, ook wel Het Beleg van Berg-op-Zoom genoemd, is het overwinningslied over het ontzetten van de stad, op 2 oktober 1622, na een drie maanden durend beleg door Don Louis de Velasco en zijn troepen. In 2001 is in de leilinden langs het Beursplein dit volkslied in tekst met notenschrift aangebracht.

Sint Christoffel
Volgens de legende is Sint-Christoffel een reus die door de kluizenaar Antonius werd bekeerd. Als bekeerde gelovige droeg hij als veerman mensen over de rivier. Op een dag meldde zich een kind dat overgezet wilde worden. Tijdens de overtocht werd het kind steeds zwaarder. Het bleek het kindje Jezus te zijn dat het geloof van Christoffel op de proef wilde stellen.

In Stadspaleis Het Markiezenhof bevindt zich een prachtige gehouwen natuurstenen Christoffelschouw uit de 16de eeuw vervaardigd in Mechelen waarop deze heilige met Antonius is afgebeeld.

Boven de toegangspoort van Het Markiezenhof bevindt zich een Christoffelbeeld uit 1914, aangeboden aan het derde regiment infanterie dat in dat jaar honderd jaar bestond.

Markiezenhof N51 29.743 E4 17.101
Het Markiezenhof is een laatgotisch stadspaleis,gebouwd als residentie van de Heren en later de Markiezen van Bergen op Zoom. Een markies is een markgraaf. Het werd rond 1485 gebouwd door de Mechelse bouwmeesters Anthonie en Rombout Keldermans II in opdracht van Jan II van Glymes, heer van Bergen op Zoom.

Het Markiezenhof, of 'het Hof van Bergen' zoals het zou heten, moest waardig genoeg zijn om hoge gasten in te ontvangen omdat Bergen op Zoom een steeds belangrijkere handelsstad werd. Het zou één van de mooiste laat-gotische stadspaleizen van West-Europa worden. Het heeft een imposante voorgevel met rode vensterkorven.

In de hofzaal staat de 15.000 kg wegende Christoffelschouw uit 1521 ontworpen door de beeldhouwer Rombout Keldermans. Hier ontvingen de heren en markiezen hun gasten.

Eind 17de eeuw kwam het in handen van buitenlandse vorstenhuizen, die er nog amper woonden, omdat ze op andere plaatsen in Europa woonden. Toen er in 1795 een einde kwam aan het markizaat van Bergen op Zoom, legde het Franse leger beslag op het Markiezenhof en werd het paleis gebruikt als militair hospitaal. Vanaf 1815 werd het Markiezenhof een kazerne tot 1959. Daarna is het weer in volle glorie gerestaureerd.

Anthonis en Rombout Keldermans
In 1986 werd door de Vrienden van Het Markiezenhof een beeld van Anthonis en Rombout Keldermans aangeboden aan de gemeente Bergen op Zoom ter gelegenheid van de voltooiing van de restauratie van stadspaleis Het Markiezenhof. Dit woonpaleis van de heren en markiezen van Bergen op Zoom werd van 1961 tot en met 1986 gerestaureerd.

Het beeld 'Anthonis en Rombout Keldermans' verwijst naar de oorspronkelijke bouwmeesters van Het Markiezenhof, het geslacht Keldermans uit Mechelen. Het beeld staat in de beeldentuin van Het Markiezenhof.

In de beeldentuin staat nog een beeld, van Johanna de Waanzinnige. Johanna van Aragon, die sinds het smartelijke verlies van haar echtgenoot psychisch instabiel werd en daarom 'de Waanzinnige' werd genoemd, is een van de vele hooggeplaatste personen die in het verleden in Het Markiezenhof hebben gelogeerd.

Voordat we het binnenplein verlaten, gaan we linksachter onder de arcade naar de kapel, gewijd aan de Maagd Maria, waar we even een kaarsje opsteken.
Daarna kunnen we via het trapje de kapel en daarmee het hof verlaten, maar wij gaan terug. Door de poort komen we langs restaurant La Pucelle. Ironisch of niet, een klassiek Franse keuken.

Dan passeren we het voormalige Sint Catharina Gasthuis N51 29.798 E4 17.206. Vroeger een ziekenhuis, waar de zusters de zieken verpleegden. Later is het bejaardentehuis geworden.

We zijn qua afstand, nu 2,5 km, halverwege de wandeling, maar in tijd zal de tweede helft aanzienlijk korter duren. Over twee kilometer zullen we terug zijn op de Markt voor de lunch. Overweeg nu, of je op en neer naar de Markt gaat voor de lunchstop.

Na deze overwegingen gaan we even de oude stad verlaten en ons buiten de oude ‘muren’ begeven. Bij het Ravelijn steken we over om achter de vestingwerken om even langs de Zoom te lopen en dan terug door het Anton van Duinkerkenpark.

Ravelijn N51 29.912 E4 17.408
De Ravelijn is het nog enige deel dat overgebleven is van de vestingstad Bergen op Zoom. Menno van Coehoorn had een verbeterde versie van de vestingwerken bedacht, die het nagenoeg onmogelijk maakte om met het toenmalig - 17e eeuw - geschut een stad in te nemen.

Konden bij een burcht de schutters met pijl en boog zich achter de kantelen verschuilen, bij kanonnen werkte die beveiliging niet meer; men schoot over de muren heen. Daarom werd een grachtenstelsel met verdedigingswallen in een vertande vorm – bastions - om de stad gelegd, de zogenaamde Oud Nederlandse Vestingwerken. Door lang genoeg vanuit links, rechts en het midden aan te vallen op één punt kon een bres geslagen worden in de verdediging.

 

Coehoorn bedacht een methode om in de hoofdgracht voor het bastion en links/rechts daarvan, een ravelijn of halve maan te plaatsen. Een vijfhoekig stenen eiland met hoge, steile wanden, van waar uit op hele flexibele wijze in alle voorwaartse richtingen vuurdekking gegeven kon worden: de Nieuwe Nederlandse Verdedigingwerken.

Bergen op Zoom was indertijd het grote voorbeeld en de vesting was zeer uitgebreid. Helaas heeft de stadsuitbreiding einde 19e eeuw iets teveel gesloopt. Deze ravelijn is het enige restant.

De Zoom N51 29.988 E4 17.562
Voorbij de ravelijn komen we even in het groen langs de rivier de Zoom. De naam Bergen op Zoom werd al enkele eeuwen gebruikt voordat de afwateringssloot werd gegraven, die toen de Zoom werd genoemd.

Het is ook niet Bergen aan de Zoom, zoals Alphen aan de Rijn of Krimpen aan de Lek, maar Bergen op Zoom.

 

Met de Zoom wordt de Brabantse Zoom bedoeld, de hoge rand, die de scheiding vormt met de hooggelegen zandgronden en de laaggelegen klei rond de Scheldedelta. De stad ligt op drie heuvels met een hoogteverschil tot wel 20 meter. Daarbij ligt de markt in een lager gelegen kom.

Anton van Duinkerkenpark N51 29.929 E4 17.601
In Bergen op Zoom zijn nog tal van herinneringen aan Van Duinkerken te vinden: op de Markt maakten we kennis met het beeld van Hein Vree uit 1977, waarbij Van Duinkerken als causeur wordt voorgesteld. Bourgondisch! Het stond voorheen aan het Sint-Josephplein.

Verderop zullen we een gedenkplaat aan het geboortehuis Sint-Josephstraat 9 zien. Er staat een borstbeeld in de Bibliotheek Bergen op Zoom en er is een basisschool naar hem vernoemd.

Nu gaan we door het vroegere Volkspark, tegenwoordig het Anton van Duinkerkenpark.

Na het park steken we over en komen in het Plantsoen aan de Arnoldus Asselbergsstraat, waar het Bevrijdingsmonument is geplaatst.

We lopen die straat uit tot bij de Stationsstraat N51 29.710 E4 17.633. De treinreizigers hebben de prachtige herenhuizen al gezien. We kijken even in deze monumentale straat en vervolgen dan in de andere richting om in de Sint Josephstraat het geboortehuis van Willem Asselbergs te zien. Nu zitten we midden in de winkelstraten.

Bevrijdingsmonument N51 29.809 E4 17.575
De tekst op de sokkel "Gewijd aan de gevallenen 1940-1945. Bevrijding van Bergen op Zoom 27 october 1944" geeft vooral het tijdsbeeld aan. De uitdrukking van het beeld, vervaardigd door Nicolaas van der Kreek toont de vreugde en onmacht. De vrouw heft haar handen op, die de vreugde voorstelt, die past bij de bevrijding, maar ook geven de opgeheven armen de wanhoop weer. De wanhoop die ook door het opkijkend kind wordt getoond. Na de vele slachtoffers moeten de overlevenden verder…..

Het beeld is op 26 oktober 1955 door de jeugdige Piet van Gils, wiens vader als verzetsstrijder omkwam, onthuld.

Geboortehuis Anton van Duinkerken N51 29.699 E4 17.527
Anton van Duinkerken is het pseudoniem voor Willem Asselbergs. Hij werd geboren op 2 januari 1903 in de Sint-Josephstraat nr 9. De Asselbergs waren een vooraanstaande familie in Bergen op Zoom. Vooral nog te zien aan de monumentale panden uit 1873 aan de Stationsstraat.

Het Arnold Asselbergs Plantsoen, de gasfabriek, de gieterij, de peekoffiefabriek, de aardewerkfabrieken. Allemaal Asselbergs, maar de bekende Asselbergs is vooral bekend gebleven onder zijn pseudoniem Anton van Duinkerken, omdat hij dacht dat zijn familie uit Duinkerken kwam. Onterecht. Maar ook schreef hij onder andere pseudoniemen, zoals Andries van Doorn, Sels Bergas en Pieter Bakx.

We staan op nog geen 100 m van de geparkeerde auto……

Maar er volgt nog meer. We hadden oorspronkelijk niet gedacht dat we zoveel tegen zouden komen en dat er zoveel over te vertellen viel.

Dus gaan we verder langs het voormalige militaire hospitaal naar de dikke boom, met in het plantsoen enkele historische plattegronden van de stad.

Dikke Boom N51 29.713 E4 17.394
Blijven gaat jou net zo makkelijk af als het zwijgen een stomme. Jij ziet, jij ziet wat wij niet zien maar houdt je van den domme. Er kuieren tal van geslachten rond deze stam die slechts naar grond verlangt en licht en ruimte en jij, jij weet dat heel de wereld aan jouw wortels hangt.

Gouverneursplein N51 29.714 E4 17.408

Voormalig Militair Hospitaal N51 29.717 E4 17.425
Begin 1990 ontwikkelde de Gemeente Bergen op Zoom i.s.m de ABN/Amro het Gouvernement tot een uniek winkelcentrum.

Gezien het monumentale karakter van het pand werd besloten om het geheel zo min mogelijk aan te tasten. Dit is uitstekend gelukt. Aangezien de rest van de binnenstad zich niet ontwikkelde, en de bezoekersaantallen terug liepen, ontstonden er problemen bij de winkels. Hierdoor kwam het Gouvernement rond 1996 leeg te staan. En ontstond voor PLAZA de mogelijkheid om het hele Gouvernement te betrekken.

Door het binnenplein bij de winkels te betrekken ontstond er een 'winkelruimte' van bijna 1500 m2. In de jaren daarna werd het oude militaire hospitaal omgetoverd tot een modewarenhuis. Met voor op het Gouvernementsplein en fantastisch historisch overzicht van de stad vanaf 1200 tot 1918.

We kijken ook naar het geheel vernieuwde en gemoderniseerde plein achter de grote kerk. Het Thaliaplein met de kiosk.

Kiosk Thaliaplein en Parade N51 29.680 E4 17.335
Tussen 2002 en 2007 is het Thaliaplein helemaal op de schop gegaan. De stadsarcheoloog Marco Vermunt heeft er opgravingen gedaan en in kaart gebracht. Belangrijk is daarbij geweest, dat er Romeins aardewerk is gevonden, dat bijna 2000 jaar geleden in Bergen op Zoom is gefabriceerd. Daarmee is de aardewerkindustrie veel ouder dan voorheen gedacht.

Het plein is nu helemaal gemoderniseerd en bebouwd. De historische kiosk uit 1889 is door een gespecialiseerd bedrijf in Brussel gerestaureerd. Vooral de gietijzeren spanten en zuiltjes, maar ook het houten bovendeel zijn vernieuwd en gereviseerd.
Het plein is hiermee weer helemaal geschikt voor de zomerconcerten op de kiosk.
En dan komen we weer terug op de Markt, waar we lunchen. En vooral nog even nagenieten.

De Teerkamer N51 29.658 E4 17.246
In vroeger tijden brouwde men thuis bier en als men dan bier over had, hing men een bierpul aan de gevel. Daarmee aangevend, dat het huis een teerkamer had. Of het hier ook zo geweest is weet ik niet.

We zijn in Stadscafé de Teerkamer (Teercamer Den Noort) op de Markt. Aan het einde van de 15e eeuw had Bergen op Zoom zich opgewerkt van een eenvoudige havenplaats tot een vooraanstaand handelscentrum. Door de welvaart kon de stad zich zelfs een eigen herberg permitteren. Het stadsbestuur liet daardoor aan de Zuidzijde van de Grote Markt een grote lokaliteit inrichten waar de Bergenaren “Inne banketeren (fuiven) souden alst hemlieden beliefde”.

De herberg kreeg de naam Teercamer Den Noort en werd op 10 mei 1505 geopend door Jan III van Glymes, Heer van Bergen op Zoom. De Teercamer werd een levendig trefpunt in het hart van de middeleeuws stad, waar door de burger en kooplui uitbundig gedronken, gegeten en gefeest werd.

Een halve eeuw later ging de herberg ten onder aan het krijgsgewoel van de Tachtigjarige Oorlog. En nu lunchen we weer in het oude trefpunt. Schitterend modern ingericht, geheel in lijn met Bergen op Zoom: modern in een historisch jasje of historisch in een moderne tijd.

Na de pauze verlaten we het marktplein en gaan een stukje om langs de vlasbinder om op de Franciscusberg N51 29.540 E4 17.293 te zien waarom die zo heet.

We lopen tot slot door tot bij de parkeergarage. We hebben nog even de tijd om door de winkelstraten N51 29.648 E4 17.480 te lopen bij het Sint Josephplein.

De Vlasbinder N51 29.601 E4 17.209
De hoek Potterstraat/Bosstraat stond vroeger bekend als de Vlasmarkt. De kunstenaar Kees Warmoeskerken wilde eerst een vlasbinder maken waarbij de bundel vlas via een fontein werd gevisualiseerd. Dat laatste werd niet goedgekeurd vanwege de hoge onderhoudskosten. Daarom ging hij een aantal malen naar Koewacht in Zeeuws-Vlaanderen waar nog vlas geteeld wordt.

Een boer uit die omgeving poseerde voor de uiteindelijke schets van het beeld. Vlas wordt niet zittend maar knielend gebonden waarna de vlasbinder de bundel omhoogtrekt. De laatste handeling is het uitgangspunt voor het beeld geworden.

Wat is ons bijgebleven aan het einde van deze wandeling? Onze Lieve Vrouw en De Maagd zijn we op diverse plaatsen tegengekomen. De oude poort, die haar functie verloor omdat er nieuwe vestingwerken werden aangelegd, maar ook die hielden geen stand. Het garnizoen, dat diende om de markgraaf, de markies, te beschermen, liet alleen zijn sporen na. En de haven, die eens was en weer werd gedempt. De Grote kerk, die eens was, werd verlaten en is weer terug. Het oude stadhuis heeft de functie verloren…. Zelfs Anton van Duinkerken heette niet zo.

Maar de stad bleef, het prachtige plein, de oude gevels en de Peperbus en het Markiezenhof. Bergen op Zoom kent haar Karnaval en de houdt vooral de gemeenschap levendig, door steeds de verbinding met het verleden vast te houden en die te richten op een moderne - maar ook weer vergankelijke - toekomst. Bergen op de zoom. Jammer van Coehoorns Vesting.

Bergen op Zoom: modern in een historisch jasje of historisch in een moderne tijd.

Startpunt

• Parkeergarage Parade N51 29.608 E4 17.482 WNW 301°
• Inrit Parkeergarage N51 29.618 E4 17.514

Geraadpleegde websites:

• http://www.kidor.nl
• http://reliwiki.nl
• http://www.demaagd.nl
• http://nl.wikipedia.org
• http://www.plazaboz.nl
• http://www.sintgertrudiskapelboz.nl
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Bergen_op_Zoom
• http://utrecht.okkn.nl

POI’s

• Anton van Duinkerken N51 29.682 E4 17.231
• Anton van Duinkerkenpark N51 29.929 E4 17.601
• De Bergen. N51 29.628 E4 17.284
• Beursplein 5 Merck toch hoe sterck N51 29.736 E4 17.066
• Bevrijdingsmonument N51 29.809 E4 17.575
• Carnaval Vastenaovondviering van Albert Moelker N51 29.729 E4 16.807
• De Haven N51 29.690 E4 16.651
• De Vlasbinder N51 29.601 E4 17.209
• De Zoom N51 29.988 E4 17.562
• Franciscusberg N51 29.540 E4 17.293
• Gouverneursplein N51 29.714 E4 17.408
• Het Garnizoen N51 29.799 E4 16.557
• Geboortehuis Anton van Duinkerken N51 29.699 E4 17.527
• Gevangen- of Onzelievevrouwepoort N51 29.709 E4 16.912
• Het Arsenaal N51 29.785 E4 16.498Ravelijn N51 29.912 E4 17.408
• Kiosk Thaliaplein en Parade N51 29.680 E4 17.335
• Koetshuis N51 29.639 E4 17.290
• Markiezenhof N51 29.743 E4 17.101
• Dikke Boom N51 29.713 E4 17.394
• Het Oude Stadhuis N51 29.687 E4 17.234
• De Teerkamer N51 29.658 E4 17.246
• Sint Catharina Gasthuis N51 29.798 E4 17.206
• Sint Geertruid N51 29.672 E4 17.255
• Stationsstraat N51 29.710 E4 17.633
• De Maagd – theater N51 29.666 E4 17.196
• Voormalig Militair Hospitaal N51 29.717 E4 17.425
• Winkelstraten N51 29.648 E4 17.480