START N51 27.000 E5 06.000
Onze startplaats ligt in het westen van het wandelgebied en is alleen vanuit Poppel te bereiken. Er ligt vanuit Esbeek wel een verharde weg, maar die is afgesloten. Helaas, 12 km omrijden dus, via Hooge Mierde. Het hele gebied wordt als stiltegebied aangemerkt.

Vooral voor de Belgische GPS-wandelaars is de parkeerplaats goed te bereiken.

We gaan naar her westen en houden daarna WZW aan. We passeren de aardgaskraan naar België en Frankrijk.

Aardgas door België N51 26.846 E5 05.659
We passeren hier aan de Nederlandse kant de kranen en het meetwerk van de Gasunie. Het betreft de doorvoer van het Nederlandse aardgas door België naar Frankrijk.

Fluxys beheert het aardgastransportleidingnet in België. Juist over de grens - hier in Poppel - komt het (laagcalorisch) aardgas vanuit Slochteren (Nederland) binnen en wordt via twee leidingen van 90 cm diameter rechtsreeks door België via Blaregnies vervoerd naar Frankrijk.

Niet alleen wordt de doorstromende hoeveelheid gas gemeten, maar ook wordt het gas met compressoren op een druk van 67 bar gebracht om stromingsverlies in de transportleidingen te compenseren. Hier passeert per dag 1,5 miljoen m3 gas. Dat is ongeveer 500 m3 per seconde.

Bij Zandvliet (nabij Antwerpen) komt het Nederlands aardgas binnen voor verbruik in België. Naast dit transportnetwerk heb je dus ook nog een distributienetwerk, dat het gas vervoert tot in de woningen.

We lopen tegen een vakantiepark aan. Dat ligt in België. En dus gaan we rechts over de Grensweg naar het noorden. De grens tussen Noord-Brabant en België is 203 km lang (en dat is zonder Baarle Nassau/Baarle-Hertog).

Die grens ligt pas definitief vast sinds 1995. In 1830 heeft men met een liniaal een kaarsrechte lijn over de woeste heide getrokken.

Dan volgt er een prachtig stukje over een laantje, dijkje, met rechts de heide en links een lastig zichtbaar ven Papschot N51 27.619 E5 05.345. Erg mooi stukje!

Rovertsche Heide N51 27.992 E5 05.923
De Rovertsche Heide werd tussen 1910 en 1940 geheel bebost, met naaldhoutsoorten als grove den, Corsicaanse den, douglas en lariks. Toch bleef het de naam ‘heide’ houden. Centraal in het gebied heeft Brabants Landschap tussen 1978 en 1993 over een oppervlakte van 100 ha het bos gekapt.

Het open gebied wordt begraasd door schapen en runderen en langzaam maar zeker keert de heide terug. Helaas is die heide niet toegankelijk voor de wandelaars. Voordeel van dit rustige centrum is dan dat het rijk is aan bijzondere vogels zoals de nachtzwaluw, tureluur en zwartkopmeeuw.

Brabants Landschap heeft hier een opmerkelijke prestatie geleverd, door veel van de lelijke en saaie productiebossen met alleen maar grove den door dunning en kappen mooie groene bossen met loofhout gecreëerd.

Door de prachtige bossen verder…. Als we uit het bos komen zien we links een grote boerderij, de Oranjehoeve – we zullen even door de open vlakte tussen de akkers doorlopen – maar als we langs de bosrand verder zouden gaan, zouden we aankomen bij de Oranjebond. De Oranjes hebben hier dus een bijzondere invloed.

Tegenover de Oranjebond ligt een alternatieve parkeerplaats voor eventueel enkele kortere wandelingen.

Oranjebond N51 27.884 E5 07.454
De Oranjebond van Orde was een in 1893 in Utrecht opgerichte anti-socialistische organisatie met als doel armoedebestrijding. De bond wilde een dam opwerpen tegen het opkomend socialisme door maatschappelijk wanorde te bestrijden en trouw te zijn aan het Oranjehuis.

De oprichting van de bond was een direct gevolg van de sociale onrust in die periode (onder meer in de Gronings-Drentse veenkoloniën). Net als de Maatschappij van Weldadigheid trachtte de bond armoede te bestrijden door verpauperde fabrieksarbeiders uit de steden te laten werken in de ontginningsgebieden van Nederland.

De bond wist gebieden in diverse delen van het land in eigendom te verwerven, waaronder ook de Rovertsche Heide. Men heeft toen tussen 1910 en 1940 de heide ontgonnen en er productiebossen geplant met hoofdzakelijk grove den.

In 1923 werd de Oranjebond opgeheven, en het gebied werd overgedragen aan de Heidemij. Tot 1940 werd verder gegaan met de aanleg van het productiebos. Slechts een klein perceel heiderestant bleef over.

In 1976 werd het gebied gekocht door de Stichting Brabants Landschap. Nu begon men weer met omvorming tot natuurgebied. Een aantal brede bospaden, aangelegd ten behoeve van de bosbouw, werd opgeheven.

Ook afwateringssloten werden gedicht, waardoor weer vernatting optrad. Van 1978-1993 werd 100 ha bos gekapt en ontstond weer een grote vlakte. De oorspronkelijk toegepaste intensieve begrazing was geen succes. Zeer extensieve begrazing met Haflingers, gecombineerd met plaggen, werkte veel gunstiger voor het heideherstel. In 2007 werd het Rovertsven in het noorden van het gebied gerestaureerd.

Op Spaaneind – er ligt daar een hele mooie camping Spaender Horst - zullen we nog een bijzondere linde bekijken. Een stukje verder staat een hele mooie oude boerderij.

Daarna komen we in Esbeek met een mooie kerk en kapel, een kleine plaats waar we de pauzeplaats gepland hebben in een hele unieke gelegenheid! PAUZE N51 27.732 E5 08.321

Linde N51 27.964 E5 07.635
De tekst nemen we over van het erbij geplaatste informatiebordje: In 1998 werd deze lindeboom, in het kader van ‘200 jaar Noord-Brabant’, als een klein monument aangemeld door de Werkgroep Heemkunde Esbeek. Op de lijst van meest fraaie lindebomen in ons land is dit nr. 60.

In de 14e eeuw lag achter de linde de hoeve ‘Hof ten Eynde’. Iets verder naar het noorden vestigde zich in 1390 Henric van Spaendonck op hoeve de Clapstaart. Deze familie, afkomstig van ‘Spaendonck’ op de grens van Moergestel en Haghorst, gaf de naam aan deze Esbeeekse buurtschap.

In de hoeve achter de linde werd eeuwenlang herberg gedreven. In 1680 woonde er herbergier en boterkramer Jan Michiel Wouters die tevens winkel hield.

In 1710 was Mathijs van de Kieboom er tapper. Wellicht was de laatste bewoner Jan van Laarhoven rond 1780 de planter van deze karakteristieke lindeboom. Daarmee is deze boom ongeveer 230 jaar oud.

Kijk ook eens naar de Ets van Andreas Schotel. In de Dorpshuiskamer heeft hij een museum.

Esbeek N51 27.750 E5 08.243
Esbeek is een kransakkerdorp met ongeveer 1100 inwoners. Het ligt aan het Spruitenstroompje, dat we ook bij Annanina’s Rust hebben gezien. 

Het dorp is vrij jong en pas in 1889 ontstond er een dorpskern rond de kerk. Ook heeft er lang een steenfabriek van de familie Zeebregts gestaan.

De Sint-Adrianuskerk, ontworpen door architect H.R. Hendriks en werd ingewijd in 1890. In de kerk bevindt zich een gepolychromeerd houten beeld van de Heilige Cornelius. De kerk bezit sinds 1900 een reliek van Cornelius.

In 1937 werd links bij de kerk een buitenkapel gebouwd door architect J.C. van Buytenen. In de kapel bevindt zich een kleiner Corneliusbeeld dat uit 1957 stamt.

Dorpshuiskamer N51 27.749 E5 08.334
En niet zomaar een dorpscafé. We zijn te gast in de Dorpshuiskamer. Om het dorpscafé Schuttershof te kunnen behouden is een Coöperatie Esbeek opgericht. Die coöperatie gaf aandelen uit, die door de bewoners van Esbeek werden aangekocht.

Zo werd voldoende kapitaal verzameld om zowel het horecapand als de verbouwing te kunnen financieren. Ruim 70 vrijwilligers hebben er negen maanden aan gewerkt. Daarmee is niet alleen Schuttershof gered, maar is er ook een multifunctioneel dorpshuis gerealiseerd dat sinds mei 2009 dienst doet als ontmoetingsplaats voor Esbeekse senioren, jeugdigen en sportverenigingen, een tehuis voor de Werkgroep Heemkunde Esbeek en een museum voor kunstenaar Andreas Schotel.

Daarmee kan terecht gesproken worden over een cultureel centrum in de vorm van een echte Dorpshuiskamer. Wij genieten er van een heerlijke lunch. Kunt u ook doen.

Na de pauze gaan we terug naar het bos over de Oude Trambaan. Als we dan rechts het bos ingaan, kunnen richting Esbeek een mooie grote bolle akker zien. Ook hier weer veel spar en den, omzoomt door eikenlanen. Door het bos zien we de nieuw aangelegde ‘heide’, maar we kunnen er niet overheen wandelen.

Oude Trambaan Esbeek-Poppel N51 27.513 E5 07.333
Na 1835, toen de eerste spoorlijn op het vasteland van Europa – tussen Brussel en Mechelen – in gebruik gesteld werd, volgde vooral in België een stormachtige ontwikkeling van de spoorwegverbindingen. In 1867 werd de trambaan tussen Tilburg en Turnhout – via Baarle en Weelde-Statie – geopend.

Goirle viel een beetje buiten de boot en begon in 1891 te trekken aan een paardentramlijn. Na enig gewirwar en getouwtrek werd een traject vastgesteld tussen Tilburg en Turnhout via Goirle, Hilvarenbeek en Esbeek naar Poppel. Dat Esbeek hierin betrokken werd, kwam vooral door de steenfabriek en de bosbouwers van “Den Utrecht”, die sterke economisch belangen hadden. En zo werd deze stroomtramlijn op 23 september 1907 geopend.

Op 1 mei 1909 volgde het deel van Esbeek naar Poppel en op 21 november 1906 het deel Poppel – Turnhout. Het betrof hoofdzakelijk personenvervoer en vanwege de lagere snelheid – 35km/h – was deze lijn goedkoper dan die over Baarle/Weelde-Statie.

Er reden dagelijks 2 à 3 trams heen en weer. Bij het Export station van de Gasunie moest men echter overstappen, want de trams mochten niet de grens over. Na 1921 kon dat ook niet meer omdat België over ging naar het smallere spoor van 106 cm naar 100 cm.

In 1935 werd de lijn Tilburg-Esbeek gesloten en Turnhout-Poppel sloot in 1948.

Overigens was in de jaren 1914-1918 de grens tussen Esbeek en Poppel hermetisch afgesloten. Zie ook de geraadpleegde websites.

En dus steken we de Trambaan maar weer over om door de Aalstduinen te wandelen. Hier zien we het resultaat van het uitdunnen van een bos met grove den…

Maar verder langs de bosrand voordat we richting Aalsthoeve gaan zien we enorme Douglassparren, kanjers van lariksen en overweldigend groen. Dit moet geweldig zijn in de zomer.

Aalstheide N51 27.190 E5 06.764
De grove den wordt niet als inheemse boom gezien, maar was indertijd gunstig voor de productie van stuthout voor de mijnen. Nu dat hout niet meer nodig is, is men die boom liever kwijt, dan rijk.

Daarom heeft men een deel van het bos helemaal gerooid en rest nu een heidevlakte. Maar ook verwacht men meer variatie in de ondergroei als de productiebossen uitgedund zijn en er veel meer licht tot de grond kan doordringen.

We zien hier echter, dat het resultaat is, dat er veel meer buntgras gaat groeien en in de ondergroei kleine jonge grove dennen uitschieten en gaan overheersen. Maar in de winter brengt de groene den wel kleur aan onze wandeling.

Kempische Landgoederen N51 27.198 E5 06.264
We hebben gezien dat de houtproductie ooit zo rendabel was, dat er een tramlijn voor aangelegd werd. Maar heden ten dage is dat niet meer.

Het blijkt tegenwoordig zeer moeilijk te zijn om een landgoed in stand te houden.

Daarom hebben de eigenaren van Landgoed De Utrecht, Wellenseind, Gorp en Roovert, De Hoevens en Nieuwkerk zich verenigd in de werkgroep Kempische Landgoederen om samen te werken aan een gemeenschappelijk inrichtingsplan.

Met samen 5000 ha kan een groot plan gemaakt worden tegen uitdroging van de bossen, bij Gorp en Roovert kan een recreatieve poort gemaakt worden en inkomsten uit subsidies en toerisme kunnen beter besteed worden.

Of Brabants Landschap, de eigenaar van de Rovertse Heide, waaronder ook de Aalst heide valt, ook aan die tafel zit, weet ik niet, maar ingeklemd tussen Landgoed Utrecht en Gorp en Roovert zal het beheer aldaar ook hier zijn weerslag kunnen vinden. Laten we hopen, dat de wandelaars niet buitengesloten worden.

En zo sluiten we deze winterse tocht af. Wat kan er in 100 jaar toch veel veranderen.

De foto’s geven een zware indruk van natte drassige en modderige paden en wegen. Logisch na de vorst, sneeuw en regen.

Toch hebben we de indruk, dat als deze natte periode eenmaal voorbij is dit een goede wandeling is over prachtige goed begaanbare paden. Zo goed zelfs, dat we in de zomer de hele route geschikt achten voor scootmobiel.

Startpunt

• A830 16km Rovertse Heide - Esbeek N51 27.000 E5 06.000 N51 27.728 E5 08.268
• A831 13km Rovertse Heide - Esbeek N51 27.000 E5 06.000 N51 27.920 E5 07.382
• A832 11km Rovertse Heide N51 27.000 E5 06.000
• A833 9km Rovertse Heide N51 27.000 E5 06.000

Geraadpleegde websites:

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Tramlijn_Tilburg_-_Poppel_-_Turnhout
• http://users.skynet.be/Ravels-Weelde-Poppel/nieuwe_pagina_1459.htm

POI’s

• Aardgas door België N51 26.846 E5 05.659
• Papschot N51 27.619 E5 05.345
• Rovertsche Heide N51 27.992 E5 05.923
• Oranjebond N51 27.884 E5 07.454
• Linde N51 27.964 E5 07.635
• Esbeek N51 27.750 E5 08.243
• Dorpshuiskamer N51 27.749 E5 08.334
• Oude Trambaan Esbeek-Poppel N51 27.513 E5 07.333
• Aalstheide N51 27.190 E5 06.764
• Kempische Landgoederen N51 27.198 E5 06.264