We parkeren nabij voormalig Kleijn Speijk. Iets verder ligt het Bezoekerscentrum Oisterwijk, wat ook een goede startplaats is. Meteen gaan we richting Oisterwijk over de brug.

Na anderhalve kilometer komen we op het gezellige langgerekte plein. Het NS-station is vlakbij; dus dit is ook een wandeling die vanuit de trein te maken is. Onhandig lopen we over het Trouwlaantje.... heb medelijden met de bruid op haar hoge nieuwe hoge schoenen.

En wat een mooi gebouw tussen alle andere mooie terrasjes. Voorbij de oude linde - echt oud - verlaten we de plaats. Hier zullen we na het einde van de tocht weer bijkomen.

De Stromen
De brug gaat over de Achterste Stroom. Links in de verbreding, waar het water door de trage stroming kan bezinken, gaat het riviertje de Reusel over in de Achterste Stroom.

Twee kilometer naar rechts voegt de Voorste Stroom - die we verder op ons pad zullen kruisen - zich bij deze rivier om samen de Essche Stroom te vormen. Die komt 12 km verder uit in de Dommel.

Maar hier met zijn 2,5 kilometer is de Achterste Stroom een van de kortste rivieren van Nederland.

Oisterwijk
Oisterwijk, samen met Oirschot, Goirle en Oirlo nog de oeroude spelling hanterend, kreeg in 1230 stadsrechten.

Daardoor werd het bestuurlijk belangrijk voor de hele omgeving, het zogenaamde Kwartier van Oisterwijk - omliggende dorpen, die geen eigen rechtspraak hadden, en dus een heerlijkheid zijn, waren aangewezen op deze plaats. Oisterwijk is dan een vrijheid.

Maar die vrijheid hield ook in, dat er een handelsmarkt gehouden kon worden. Bekend uit 1353 is dat vele kooplieden, leerlooiers en wevers elkaar konden treffen in de vele herbergen en kroegen.

De leerlooiers hadden stromend water nodig, en de thuiswevers een weefgetouw en wol. Natuurlijk van de schapen op de hei, maar ook geïmporteerd vanuit Spanje en Engeland. Rond 1500 was dit dus een echter weversplaats, niet groot, maar wel een belangrijk handelscentrum.

Dan, in de 16e eeuw wordt het diverse malen geplunderd. Gelre vocht tegen Brabant en tijdens de Tachtigjarige Oorlog de Hollanders tegen den Koninck van Hispanje.

En steeds leverde de bevolking in. Soldaten aten het brood en de handel was dood. Na de Vrede van Munster heeft men de opgelopen schade niet meer kunnen en mogen herstellen.
Goed er ontstonden weer leerlooierijen, een kaarsenfabriekje en touwslagerij, maar niet meer in de omvang als voorheen.

De aanleg van de spoorlijn in 1865 bracht daar verandering in. Rond 1870 waren er 32 looierijen en 7 schoenfabriekjes. De vereiste investeringen voor de mechanisatie van de industrie bleven uit, waarna de leerproductie verminderde en men overschakelde op sigaren maken.

Door de ligging in de vrije natuur en vanwege de nieuwe spoorverbinding kwam een nieuwe instroom van bewoners van buiten op gang. Dat ontwikkelde zich tot een nieuwe vorm van beleving van de frisse lucht en het vrije landleven - later bekend onder de naam toerisme.

Dat startte rond 1900 - de tijd, dat ook de bossen aangeplant werden voor mijnbouw en papierindustrie - en bloeide vooral op tot 1930. Uit 1939 stamt dan ook de naam "Parel van Brabant".

De Markt - hier De Lind geheten
Het Kerkplein waar de middeleeuwse kerk stond die in de negentiende eeuw werd vervangen door de huidige kerk met zijn markante koepel, en de Lind, een langgerekt driehoekig plein vormen het oude centrum. Rond de kerk ontstond al vroeg een vrij dichte bewoning en de verbrede Lind is karakteristiek voor een handelsnederzetting.

Op het langgerekte plein konden handelaren hun karren en rijtuigen naast elkaar opstellen, met de trekdieren naar de huizen toe. De Oisterwijkse Lind is een bijzonder goed bewaard voorbeeld van zo'n soort marktplein. Ook Eersel kent deze lensbebouwing op het marktplein. Oorspronkelijk lag ten(zuid)oosten van de Lind nog het mottekasteel Ter Burgt.

De herbergen en kroegen zijn er nog steeds, evenals het centraal geplaatste raadhuis; nu nog slechts in gebruik als trouwzaal. Uniek is ook het eikenlaantje daar naartoe. Goed, het is niet gemakkelijk lopen over de gladde kinderkopkes, maar een romantisch laantje is het wel.

En dan de oude, zwaar ondersteunde linde. Vroeger de schaduwrijke plek waar het dorpsnieuws de ronde deed en de sterke verhalen aangedikt werden tot een nieuwe waarheid.

En zo verlaten we dit mooie tafereel door tweemaal de stroom, eerst de Voorste en daarna de Achterste over te steken. En meteen, heel verrassend staan we voor het ven.
Op de oude stenen bank mijmeren we even. Vanwaar die vennen? Vanwaar die bossen?

Oisterwijkse Vennen
De tientallen vennen stammen uit de laatste ijstijd en zijn vooral gevormd door de wind. Dat zie je aan de langgerekte vorm en de omringende heuvels. De wind sleet de laagtes uit, waarna het zand tot grote hopen eromheen waaide.

Later vulden de kommen zich met regenwater. Het Kolkven daarentegen is uitgeslepen door het kolkende water van een oude rivier. In dit diepe ven zitten veel watervogels, zoals de fuut en de aalscholver, die zijn te bekijken vanachter een vogelkijkscherm.

De vennen hier in Oisterwijk moeten niet los gezien worden van de vennen in de Kampina, verder naar het oosten. Daarmee wil ik aangeven, dat de vennen op verschillende manieren kunnen zijn ontstaan en dat bovenstaande niet voor alle vennen zal gelden. In ieder geval is er een aanzienlijke variatie tussen de vennen.

Bos en Bank - Zeer oud bos
Na onderzoek van bepaalde bomen bij gelegenheid van de storm van 1990 bleken in de Oisterwijkse bossen grove dennen voor te komen die nog van rond 1650 moeten dateren. Men heeft daarin zelfs wel een bewijs gezien, dat in Nederland nog grove dennen van inheemse herkomst zouden bestaan en dat deze soort dus als inheems moet worden beschouwd.

Wetenschappen achten dat echter nog niet bewezen. Wel is nu zeker, dat de Oisterwijkse bossen een voor Nederland respectabele leeftijd hebben! Toch staat ook wel vast, dat delen van het bos eerst heide zijn geweest.

De Grove Den - geen inheemse boomsoort
De grove den (Pinus sylvestris) is in het huidige Nederlandse landschap een
veel voorkomende boom in bosaanplanten op de zandgronden. Hoewel er in
het Vroeg Holoceen inheemse dennenbossen in Nederland voorkwamen, zijn de dennenopstanden in aanleg Postmiddeleeuws.

Pas na 1500 werd op beperkte schaal begonnen met het aanplanten van dennenbossen voor economische doelen als masthout. Dit was het werk van particuliere grondeigenaren die gebruik maakten van uitheems, geïmporteerd zaaigoed. Eén van de oudste bekende plantages is Het Mastbosch bij Breda, aangeplant in 1514. De zaden voor dit bos werden geïmporteerd uit Neurenberg, waar toen al de kennis aanwezig was om dennenbomen uit zaad te kweken.

Omdat de historische bronnen niet ver genoeg terug gaan in de tijd om duidelijkheid te kunnen verschaffen omtrent het bestaan van inheemse dennen in het gebied van de Oisterwijkse Vennen, werd een palynologisch onderzoek uitgevoerd. Er werd gezocht naar fossiel stuifmeel van dennenbomen in een bodemprofiel dat onder gestoven werd voor de aanplant van de dennenbossen.

Stuifmeel van dennen is zeer klein en wordt tot over grote afstanden door de wind meegevoerd en afgezet. Zo kan men in de bodem alom ongeveer 5% dennenstuifmeel vinden uit zeer ver gelegen bossen. In de omgeving van uitgestrekte dennenbossen is dat 15% of meer. In deze omgeving heeft men wel bodemlagen gevonden met 15%, maar die bodem dateert uit rond 1500 en later. De zo verzamelde gegevens duiden op plantages van dennenbossen na 1784 op de toen bestaande uitgestrekte, deels verstuivende heidevelden. Er werden geen historische gronden gevonden die aanwijzingen bevatten dat er voor die tijd dennen in het gebied aanwezig waren. http://library.wur.nl/artik/vnbl/866766.pdf

En zo hebben we een indruk van dit als één van de eerste gekenmerkte toeristische gebieden van Brabant. En nog steeds heeft het niets aan charme ingeboet. De ruim aanwezige paadjes langs de vennen of over de hoger gelegen stuifzandruggen bieden continu een prachtig uitzicht.Na het oversteken van de Gemullehoekenweg passeren we het Natuurtheater Oisterwijk. Buiten de voorstellingstijden een goed gelegen alternatieve parkeerplaats - zeker voor de kortere wandelingen.

Het Natuurtheater Oisterwijk
Ligt op een van de mooiste plekjes van Brabant. Het is ruim vijftig jaar geleden gebouwd op inspiratie van de monumentale amfitheaters uit de Romeinse tijd. 's Zomers worden er wekelijks voorstellingen gegeven. De open ruimte en de groene entourage lenen zich uitstekend voor traditionele spelvormen zoals toneel, komedie, kindertheater, operette, dans en muziek.

Voor, tijdens of na de voorstelling kunt u in het naastgelegen boscafé "De Rode Lelie" of op het terras genieten van een hapje of een drankje. Maar ook wanneer u niet direct voor het theater komt is het boscafé elke dag geopend, ook in de winter. Vanaf het terras heeft u zicht op de speeltuin.

Naast het boscafé bevindt zich theater "Het Idee". Luuk Petersen met ,,Luuks Poppentheater" en Marleen Groenland met ,,Poppentheater ´t Groene Land" spelen hier hun voorstellingen voor het jonge kind en ieder die maar wil.

Naast het boscafé bevindt zich eveneens de koetsierderij van Berrie Kardol. Met de koetsierderij is het mogelijk tochten te maken door het Oisterwijkse bossen- en vennengebied.  http://www.natuurtheater.nl. 

En zo lijkt het alsof we steeds verder van de bewoonde wereld afdwalen. Voorbij Boshuys Hermitage en Camping Reebok gaan we links en voorbij het moeilijk zichtbare Beeldven lopen we tegen de spoorlijn aan.

De spoorlijn Oisterwijk-Boxtel. Er wordt aangegeven dat we hier over kunnen steken, maar toch gaan we voor de veiligheid naar de 600 m verder gelegen overweg aan de Posthoornse weg en keren dan langs het spoor terug tot over de stuw van de eerder vernoemde Essche Stroom.

En zo komen langs de achterkant bij Kasteel Nemerlaer. Voor diegenen die het rondje linksom maken en hier niet meer terugkeren, raad ik aan om aan de voorzijde even te gaan kijken. Alle anderen keren na de pauze via de lange laan terug.

Bosbeheer
De bossen rond de vennen zijn vanaf de 19e eeuw aangeplant op heide. Er staan voornamelijk grove dennen en enkele verwilderde robinia's. De robinia's kunt u herkennen aan de diepgegroefde stam. Eén van de vogels in het dennenbos is het goudhaantje, de kleinste vogel van Europa.

Sinds de jaren 70 wordt het bos omgevormd tot een gevarieerder bos, waar ook meer soorten dieren voorkomen. Om meer variatie in begroeiing te krijgen, worden op sommige plaatsen grove dennen omgehaald. Dode bomen worden niet weggehaald, omdat de insecten die de bomen afbreken worden gegeten door diverse vogels en zoogdieren. De afgestorven stammen en takken vormen bovendien een schuil- en nestplaats voor bijvoorbeeld een rustend ree.

Kasteel Nemerlaer
De zetel van het Brabants Landschap, officieel als Stichting Het Noorbrabants Landschap opgericht in 1932. We zijn haar vele malen tegen gekomen tijdens onze wandelingen. Verspreid over de provincie Noord-Brabant heeft ze meer dan 16 000 hectare natuurschoon onder beheer en in eigendom. 33 500 gezinnen zijn lid van de stichting.

Het voordeel is dat men in sommige beschermde gebieden mag wandelen. Voor het kweken van meer begrip voor natuurbehoud, doet Brabants Landschap echter meer dan aankopen en beheren, namelijk: het uitgeven van boeken, gidsen, brochures en een eigen natuurtijdschrift; het uitzetten van wandelroutes en het geven van excursies. Lid worden? http://www.brabantslandschap.nl/brabants-landschap.html

De Hertogen van Brabant hadden hier al een jachtslot, gelegen aan de rivier de Nemer. Een Laer is een open plek in het bos; vandaar de naam. Baron van den Bogaerde van ter Brugge, eigenaar van het kasteel Heeswijk te Heeswijk was ook eigenaar van dit kasteel, wat hij gebruikte voor jacht en visgebieden, maar naar verluidt ook 96 grotere en kleinere boerderijen.

In het oud bos, houtwallen, eikenlanen en cultuurland komen de bosuil, groene specht, boomklever, goudvink en grauwe vliegenvanger voor. Ten zuiden van de spoorlijn liggen de Moddervelden en Kievitsblek. Dit duidt op nat terrein. Hier vinden we gagel, beenbreek en de klokjesgentiaan.

Een verkorte rondwandeling steekt de verharde weg (Oisterwijksedreef) over om via de Bosse baan terug te keren naar de markt van Oisterwijk. Zlef gaan we eerst pauzeren om nogmaals langs de prachtige vennen terug te keren naar de startplaats.
Zo, en nu snel richting PAUZE plaats. We kiezen voor het pannenkoekenhuis Belveren in 't Eind, Belvert nabij Haaren.Daarna keren we terug naar het kasteel, nu over de lange rechte eikenlaan. Bij het kasteel links gaan we naar de overweg. Vervolgens is het weer nagenoeg een rechte weg volgen tot bij de vennen. Links van ons ligt het diep uitgesleten dal van de Rosep, een slingerend riviertje, dat we helaas niet kunnen zien. Tot slot nemen we een kijkje in het Bezoekerscentrum Oisterwijk.

Spoorweg Lijn E
Staatslijn E is de volgens de wet van 18 augustus 1860 van Staatswege aangelegde spoorweg Breda - Tilburg - Eindhoven - Venlo - Roermond - Sittard - Maastricht. Nadat Kabinet-Rochussen op 8 februari 1860 was gevallen door de spoorwegkwestie besloot het nieuwe kabinet om een tiental spoorlijnen in Nederland aan te leggen op kosten van de Staat, waaronder de spoorlijn Breda - Maastricht.

De spoorlijn kreeg de naam Staatslijn E, en zou bij station Boxtel aansluiten op de spoorlijn Utrecht - Boxtel, die bekend werd onder als Staatslijn H. Boxtel werd zodoende een spoorwegknooppunt van Noord-Brabant, als compromis tussen de belangen van 's-Hertogenbosch en Eindhoven. De spoorlijn is voor een groot gedeelte bekostigd uit de baten van Nederlands-Indië.

De spoorlijn werd in fasen geopend tussen 1863 en 1865. Bij de opening van de spoorlijn werden echter geen feestelijkheden georganiseerd - wat in die tijd wel gewoon was - vanwege een epidemie van cholera rondom Helmond.

De hele lijn is nog in gebruik, maar sinds de aanleg van de spoorlijn Eindhoven - Weert in 1913 is er samen met de spoorlijn Weert - Roermond een kortere verbinding ontstaan.

Het Bezoekerscentrum Oisterwijk
Het Bezoekerscentrum Oisterwijk is een van de zes bezoekerscentra van de Vereniging Natuurmonumenten. In het bezoekerscentrum kan men terecht voor informatie over Natuur, natuurbeheer en -bedreigingen. In het bijzonder heeft men er informatie over de Oisterwijkse bossen en vennen en de Kampina. Bovendien zijn er wisselende tentoonstellingen, interessante video 's, een bibliotheek, een vaste tentoonstelling en een diaklankbeeld. Door de magnifieke ligging midden in het bos met op korte afstand vele vennen, is Bezoekerscentrum Oisterwijk bij uitstek een ideaal vertrekpunt voor een wandeling of fietstocht in dit prachtige natuurgebied. Het is dan ook als Aternatieve startplaats opgenomen in deze wandeling.

Er ligt van hieruit een rolstoelpad, een speelbos 't Groene Klauterwoud en enige speeltoestellen. En verder zijn er kindermiddaqen, vleermuistochten, reeëntochten en andere thema-excursies onder leiding van een gids van IVN.

De Parel van Brabant is nu de Parel in 't Groen. Fantastisch om er te zijn. Als wandeling worden we toch verleid door de relaxte sfeer van slenteren, terras bezoeken en de toerist uithangen. Zeker zullen we niet met 5,5 km per uur doorstappen. Vreemd, maar daarvoor ga je ook niet naar Oisterwijk, toch?

Startpunt 

• 1100 17km Oisterwijkse Vennen - Nemerlaer N51 34.157 E5 11.950 NNW
• 1101 12km Ronde Oisterwijk markt - Vennen - Nemerlaer N51 34.851 E5 11.799 Zuid
• 1102 11km Vennen - Nemerlaer N51 34.217 E5 12.946 ONO
• 1103 9km Oisterwijk - Vennen N51 34.217 E5 12.946 Zuid

Geraadpleegde websites:

• www.Wikipedia.nl 
• www.brabantslandschap.nl/brabants-landschap.html
• www.natuurtheater.nl
• library.wur.nl/artik/vnbl/866766.pdf

POI's

• De Stromen                                         N51 34.178 E5 11.961
• Oisterwijk                                            N51 34.851 E5 11.706
• De Markt -hier De Lind geheten               N51 34.850 E5 11.822
• Oisterwijkse Vennen                              N51 34.211 E5 12.808
• Bos en Bank - Zeer oud bos                    N51 34.105 E5 12.429
• De Grove Den - geen inheemse boomsoort N51 34.176 E5 13.501
• Het Natuurtheater Oisterwijk                   N51 34.217 E5 13.031
• Bosbeheer                                           N51 34.736 E5 13.933
• Kasteel Nemerlaer                                 N51 35.381 E5 13.915
• Spoorweg Lijn E                                    N51 35.201 E5 14.516
• Het Bezoekerscentrum Oisterwijk             N51 33.841 E5 11.961