Het centrum van Baarle-Nassau heeft voldoende parkeerplaatsen. Zelfs op een drukke zondag. De winkels zijn elke zondag open, dus u kunt naast het wandelen ook even winkelen. De wandeling gaat direct het dorp uit. Op de terugweg komt u door het centrum van Baarle-Naussau (Nassau). Daar zijn ook voldoende restaurants en terrassen om even bij te komen.

Het grootste deel van de wandeling gaat door België. Na een paar honderd meter steekt u de grens al over. Goed kijken want je bent de grens over voor je het weet.

Baarle
Het dorp Baarle, bestaande uit de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau en de Belgische gemeente Baarle-Hertog, ligt midden in de denkbeeldige driehoek van Breda, Tilburg en Turnhout. Vaak wordt gedacht dat Baarle precies op de grens van Nederland en België ligt, waarbij de grens door één straat loopt. Dit is echter onjuist. In Baarle is er namelijk sprake van een enclavesituatie. Een enclave is een stuk grondgebied dat geheel omringd is door grondgebied van een andere staat. Wat Baarle zo uniek maakt is dat er niet sprake is van één enclave; het zijn er dertig in totaal!

Baarle-Hertog
Het Belgische Baarle-Hertog bestaat uit 22 enclaves plus 3 gemeentelijke enclaves. Deze 22 enclaves zijn geheel omgeven door Nederlands grondgebied. Net over de officiële rijksgrens, in België, is het kerkdorp Zondereigen gelegen, dat eveneens tot de gemeente Baarle-Hertog behoort. De gehele gemeente Baarle-Hertog heeft een oppervlakte van 748 hectare met ongeveer 2.250 inwoners.

Baarle-Nassau
Het Nederlandse Baarle-Nassau heeft op haar beurt 8 enclaves, waarvan er 7 als subenclaves in de twee grootste Belgische enclaves liggen en één nabij het kerkdorp Zondereigen. Naast de kern Baarle-Nassau behoren het kerkdorp Ulicoten en het gehucht Castelré tot de gemeente Baarle-Nassau. Castelré ligt als een schiereiland in België op 11 km van het centrum van Baarle-Nassau.

De gehele gemeente Baarle-Nassau heeft een oppervlakte van 7.641 hectare met ongeveer 6.500 inwoners. De grens loopt in Baarle dus kris kras doorwegen, huizen en tuinen. In de bebouwde kom van Baarle worden de enclavegrenzen overal zichtbaar gemaakt met behulp van speciale stoeptegels en aluminium plaatjes in het wegdek. Zo kunt u precies zien waar de grens loopt. Ook aan de nationale driekleur die op de huisnummerbordjes is weergegeven, kunt u zien of de voordeur van een woning of gebouw zich in België of Nederland bevindt.

Geschiedenis
In de geschiedenis treffen we de naam Baarle voor het eerst aan in 992, wanneer gravin Hilsondis haar bezittingen in het land van Strijen, waar Baarle dan toe behoort, in een stichtingsakte vermaakt aan de abdij van Thorn in Limburg.

In 1198 werd de basis gelegd voor de Baarlese enclavesituatie door Godfried II van Schoten, Heer van Breda. Zijn gebied, waaronder Baarle, lag tussen Hertogdom Brabant en het Graafschap Holland in. Toen Dirk VII van het graafschap Holland in 1190 aanspraak maakte op het land rond Breda, sloot Godfried van Schoten, de heer van Breda, zich aan bij het Hertogdom Brabant. Godfried van Schoten werd daardoor leenman van Breda. Om zijn macht niet te verliezen kreeg Godfried van Schoten van de hertog van Brabant ook nog extra stukken land bij Baarle. Dit waren echter woeste stukken grond. De vruchtbare grond rond Baarle hield Hertog Hendrik I voor zichzelf.

In 1198 lagen er dus stukken land in Baarle die rechtstreeks onder de Hertog van Brabant vielen. Dit werd later Baarle-Hertog. De gebieden rond Baarle, die in handen waren van de leenman van Breda, kwamen via erfopvolging in handen van het geslacht van Nassau. Dit werd het latere Baarle-Nassau. De enclaves waren geboren.

Moeilijkheden ontstonden aan het einde van de 80-jarige oorlog die door de Vrede van Munster in 1648 bezegeld werd. Hierbij werd de grens van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden vastgelegd. Deze grens liep dwars door het Hertogdom Brabant. Hierdoor kwam Baarle-Hertog, dat tot de Baronie van Turnhout behoorde, bij de Zuidelijke Nederlanden en Baarle-Nassau, als deel van de Baronie van Breda, bij de Noordelijke Nederlanden. Hierdoor kregen de enclaves voor het eerst een internationaal karakter.

Met het Tractaat van Maastricht werd in 1843 de grens tussen Nederland en België vastgesteld. Hierbij bleek het echter onmogelijk de grens tussen grenspaal 214 (Poppel) en 215 (Meerle) ononderbroken vast te stellen. Om dit snel te kunnen afhandelen voegde men daarom gewoon een procesverbaal bij het Traktaat, waarop de nationaliteit van elk afzonderlijk perceel van Baarle aangegeven was.

Pas in 1974 slaagde een tweede internationale grenscommissie erin het gat in deze rijksgrens te dichten. Het zou zelfs nog tot 1995 duren vooraleer de enclavegrenzen officieel als rijksgrenzen werden erkend. Dit gebeurde op basis van landmetingen uitgevoerd door een derde en laatste grenscommissie.

De geschiedenis van Baarle heeft een gebiedsdeel nagelaten van twee gemeenten, waarbij de bevolking, ondanks haar twee nationaliteiten hand in hand samenleeft. Zij is volkomen ingesteld op deze aparte situatie, waarbij de problemen én mogelijkheden vaak zo veelzijdig zijn dat zelfs de knapste juristen en politici er geen raad mee weten. Naast de unieke enclavesituatie kent Baarle ook een bijzondere geschiedenis rondom het smokkelen. Net na de Tweede Wereldoorlog moest ook in de beide Baarles de economie weer opgebouwd worden.

Wellicht nog beter dan elders aan de grenzen wist de bevolking van Baarle aan welke goederen schaarste bestond aan weerszijden van de grens. De specifieke situatie leende zich bovendien uitstekend om handel in deze goederen te drijven. Niemand kon immers de inwoners van Baarle-Hertog verbieden om goederen, die in Nederland niet of nauwelijks verkrijgbaar waren, in huis te halen als deze in België wel verkrijgbaar waren. Andersom gold natuurlijk hetzelfde voor de Nederlanders. De smokkel bloeide welig en vrijwel iedereen in Baarle deed er aan mee.

Het was een lucratieve sport, waaraan flink verdiend kon worden. Roomboter was een bijzonder gewild artikel om naar België te smokkelen. Ook suiker en jenever waren smokkelwaar. Later werd overgegaan op vee. Beesten die aan het ene adres legaal afgeleverd werden, stonden de volgende dag in het andere land op stal of in de wei.

De kleinschalige smokkel vond te voet of per fiets plaats. Vaak slopen de 'pungelaers', zoals de eerste smokkelaars werden genoemd, bij het vallen van de avond over zanddreven en door bosrijke gebieden stiekem de grens over. Daarbij hadden zij één gezamenlijke vijand: de commiezen ofwel douanebeambten.

Om de douane om een dwaalspoor te zetten trokken de smokkelaars smokkelklompen aan. Dit waren speciale klompen die achterstevoren gedragen werden. De gemaakte afdrukken liepen daardoor in tegengestelde richting en zetten eventuele achtervolgers op een verkeerd spoor.

De douanebeambten hadden natuurlijk ook hun methoden om smokkelaars door de mand te laten vallen. Het was hen opgevallen dat fietsende vrouwen, die de grens over gingen, daarvan schenen af te vallen. Het geheim lag voor de hand. Deze dames droegen boter onder hun kleding. De douane had een methode om daar achter te komen. De vrouwen werden vriendelijk doch dringend uitgenodigd om binnen bij een goed opgestookte kachel te wachten op de controle van hun papieren. Met als gevolg dat zij binnen de kortste keren letterlijk stonden te smelten bij de kachel.

Door het verschil in de accijns op tabak, werden tot een decennium geleden in Baarle nog grote hoeveelheden sigaretten de grens over gesmokkeld.

Daarbij werden regelmatig controles uitgevoerd, waarbij auto's nauwkeurig werden onderzocht op te grote hoeveelheden tabakswaar. Hoewel het smokkelen vandaag de dag nagenoeg is uitgestorven, zijn de sporen van het smokkelverleden in Baarle nog tastbaar aanwezig.

Zo zijn er de eindeloze zandpaden in het buitengebied, het beeld van De Pungelaer, de vele smokkelroutes, oude grensovergangen en allerhande 'smokkelwaar' dat er te koop is. En niet te vergeten de vele bijzondere en 'heldhaftige' verhalen die u ongetwijfeld in vervoering brengen.

Aan de foto's kunt u zien dat het een beetje sombere dag was toen we hier liepen. De wind waaide behoorlijk. Daardoor was het onmogelijk om de vogels te horen fluiten. Als de wind even ging liggen hoor je dat het een lekker rustig wandelgebied is. Veel vergezichten, veel akkerland.

En zo kwamen we bij de Hollandsche bossen. We hadden een route uitgezet die daar midden doorheen liep. Tot we bij een paadje kwamen die afgezet was met een prikkeldraad. Omdat langs dit paadje net een grote groep motorcrossers was gekomen, dachten we dat dit draad gespannen was om crossers uit de bossen te houden.

Verkeerd gedacht zagen we toen we aan de andere kant het gebied weer uitliepen. Daar stond een bordje "verboden toegang". Jammer, want het is een leuk gebied. Daarom hebben we de route zo aangepast dat die niet door het verboden gebied loopt.

En dan komen we bij het beekdal van het Merkske. Goede schoenen zijn hier aan te bevelen want het is hier meer dan drassig. U kunt hier ook een laarzenroute van 5 km lopen.

Het beekdal van het Merkske
Het beekdal van het Merkske behoort tot de rijkste amfibiegebieden van Nederland en Vlaanderen. Met name de alpenwater-salamander, de vinpootsalamander en de grote watersalamander sieren het gebied met hun aanwezigheid. Tot 1986 kwam hier ook de boomkikker voor.

Door het beleid van Staatsbosbeheer en het Agentschap voor Natuur en Bos en het graven van zo'n 150 poelen behoort deze bijzondere kikker hopelijk binnenkort weer tot de bewoners van het gebied.

Volgt u de blauwe en rode laarzenpaden, dan beleeft u de natuur pas echt. Struin over smalle paadjes door het natte bos, geniet van de ruimte om u heen op de heide of de open velden en sta eens stil bij de bijzondere flora en fauna.

Een paar waterdichte schoenen of laarzen voorkomen natte voeten. Paaltjes wijzen u niet alleen de weg, u kunt er ook aan zien of u in België of in Nederland wandelt.

De hooilanden worden afgewisseld met groepjes bomen en houtsingels, waarin vooral de els met zijn donkere kleur en horizontale takken goed gedijt. De els kan er namelijk tegen om met zijn 'voeten' in het water te staan.

In het beekdal treft u drassige hooilanden aan weerszijde van hèt Merkske. De onderliggende kleilaag laat nauwelijks water door. Daarbij komt dat door de grondwaterdruk mineraalrijk kwelwater omhoog,wordt gestuwd.

Deze combinatie van veel en schoon mineraalrijk water is ideaal voor zeldzame planten zoals moesdistel slanke sleutelbloem en Knolsteenbreek.

Ontdek de sporen van ree of van roofdieren als vos, wezel, hermelijn of bunzing.

Het beekdal biedt ook voldoende voedsel en broedplaatsen voor verschillende vogels. Zoals wielewaal en blauwborst. Bijzonder zijn ook vogels als de geelgors, rietgors, patrijs, roodborsttapuit, kwartel en houtsnip.

Onderweg lopen we langs verschillende boerderijen die hoog in de gevel een beeldje hebben zitten. Mooi beschermd achter een stuk glas of plastic. We kunnen het niet laten om ze op de foto te zetten.

We lopen met een bocht weer terug naar Baarle-Nassau voor een kijkje in het gezellig centrum. Ook daar is voldoende te zien en te doen. Handig ook dat de winkels open zijn op zondag.

In het centrum komen we langs een nonnenklooster uit 1879. Daarna komen we bij het heemhuis.

Het Heemhuis is het oud gemeentehuis van de gemeente Baarle-Hertog. Bij het Heemhuis staat ook een monument. Dit monument gefussilleerden is in 1949 opgericht ter nagedachtenis aan 3 gefussilleerde inwoners van Baarle.

Via het nieuwe gemeentehuis en de VVV komen we weer bij de auto. Bij de VVV hebben we extra informatie ingewonnen. Daarmee gaan we nieuwe routes opzetten.

Vanuit de VVV wordt aangegeven dat het gemeentehuis die van Baarle-Naussau is. Natuurlijk het Baarle-Hertog een eigen gemeentehuis, en een eigen postkantoor, een eigen brandweer kazerne en een eigen politiedienst. Zo heeft deze dubbele gemeente alles dubbel.

Ook de borden bij de toegang tot Baarle-.... zijn dubbel uitgevoerd. Misschien herkent u de vrouw die hier poseert bij het dubbele bord dat zo langzaam het handelsmerk is van deze gemeente. Het is Mariska.....

Vult u zelf maar aan.