We parkeren in het centrum van Baarle Naussau. Dit begint een bekende plek voor ons te worden. We gaan eerst even bij de plaatselijke VVV langs. Even bijpraten over de wandelingen die we in dit gebied al gelopen hebben. Daarna op pad voor een pittige route van 22 kilometer.

Baarle
Het dorp Baarle, bestaande uit de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau en de Belgische gemeente Baarle-Hertog, ligt midden in de denkbeeldige driehoek van Breda, Tilburg en Turnhout.

Vaak wordt gedacht dat Baarle precies op de grens van Nederland en België ligt, waarbij de grens door één straat loopt. Dit is echter onjuist. In Baarle is er namelijk sprake van een enclavesituatie. Een enclave is een stuk grondgebied dat geheel omringd is door grondgebied van een andere staat. Wat Baarle zo uniek maakt is dat er niet sprake is van één enclave; het zijn er dertig in totaal!

Baarle-Hertog
Het Belgische Baarle-Hertog bestaat uit 22 enclaves plus 3 gemeentelijke enclaves. Deze 22 enclaves zijn geheel omgeven door Nederlands grondgebied. Net over de officiële rijksgrens, in België, is het kerkdorp Zondereigen gelegen, dat eveneens tot de gemeente Baarle-Hertog behoort. De gehele gemeente Baarle-Hertog heeft een oppervlakte van 748 hectare met ongeveer 2.250 inwoners.

Baarle-Nassau
Het Nederlandse Baarle-Nassau heeft op haar beurt 8 enclaves, waarvan er 7 als subenclaves in de twee grootste Belgische enclaves liggen en één nabij het kerkdorp Zondereigen. Naast de kern Baarle-Nassau behoren het kerkdorp Ulicoten en het gehucht Castelré tot de gemeente Baarle-Nassau. Castelré ligt als een schiereiland in België op 11 km van het centrum van Baarle-Nassau.

De gehele gemeente Baarle-Nassau heeft een oppervlakte van 7.641 hectare met ongeveer 6.500 inwoners. De grens loopt in Baarle dus kris kras doorwegen, huizen en tuinen. In de bebouwde kom van Baarle worden de enclavegrenzen overal zichtbaar gemaakt met behulp van speciale stoeptegels en aluminium plaatjes in het wegdek. Zo kunt u precies zien waar de grens loopt. Ook aan de nationale driekleur die op de huisnummerbordjes is weergegeven, kunt u zien of de voordeur van een woning of gebouw zich in België of Nederland bevindt.

De Alphenseweg
Voorin de Alphense straat hangt een grote maquette. De tekst erboven hebben we even voor u hieronder weergegeven:

Deze straat heette in vorige eeuwen: De Engelsestraat, genoemd naar herbergh "Den Engel". Twee keer per jaarwas hier de fameuze driedaagse veemarkt.

Max van Tilborg kocht anno 1894: Herbergh "Den Engel" t.b.v. zijn reeds bestaande kalverhandel en export slagerij die op deze plaats waren gevestigd. Sindsdien is "Hostellerie Den Engel" bezit van de familievan Tilborg vermaagschapt: Verheijen van Tilborg.

Geschiedenis
In de geschiedenis treffen we de naam Baarle voor het eerst aan in 992, wanneer gravin Hilsondis haar bezittingen in het land van Strijen, waar Baarle dan toe behoort, in een stichtingsakte vermaakt aan de abdij van Thorn in Limburg.

In 1198 werd de basis gelegd voor de Baarlese enclavesituatie door Godfried II van Schoten, Heer van Breda. Zijn gebied, waaronder Baarle, lag tussen Hertogdom Brabant en het Graafschap Holland in. Toen Dirk VII van het graafschap Holland in 1190 aanspraak maakte op het land rond Breda, sloot Godfried van Schoten, de heer van Breda, zich aan bij het Hertogdom Brabant. Godfried van Schoten werd daardoor leenman van Breda. Om zijn macht niet te verliezen kreeg Godfried van Schoten van de hertog van Brabant ook nog extra stukken land bij Baarle. Dit waren echter woeste stukken grond. De vruchtbare grond rond Baarle hield Hertog Hendrik I voor zichzelf.

In 1198 lagen er dus stukken land in Baarle die rechtstreeks onder de Hertog van Brabant vielen. Dit werd later Baarle-Hertog. De gebieden rond Baarle, die in handen waren van de leenman van Breda, kwamen via erfopvolging in handen van het geslacht van Nassau. Dit werd het latere Baarle-Nassau. De enclaves waren geboren.

Moeilijkheden ontstonden aan het einde van de 80-jarige oorlog die door de Vrede van Munster in 1648 bezegeld werd. Hierbij werd de grens van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden vastgelegd. Deze grens liep dwars door het Hertogdom Brabant. Hierdoor kwam Baarle-Hertog, dat tot de Baronie van Turnhout behoorde, bij de Zuidelijke Nederlanden en Baarle-Nassau, als deel van de Baronie van Breda, bij de Noordelijke Nederlanden. Hierdoor kregen de enclaves voor het eerst een internationaal karakter.

Met het Tractaat van Maastricht werd in 1843 de grens tussen Nederland en België vastgesteld. Hierbij bleek het echter onmogelijk de grens tussen grenspaal 214 (Poppel) en 215 (Meerle) ononderbroken vast te stellen. Om dit snel te kunnen afhandelen voegde men daarom gewoon een procesverbaal bij het Traktaat, waarop de nationaliteit van elk afzonderlijk perceel van Baarle aangegeven was.

Pas in 1974 slaagde een tweede internationale grenscommissie erin het gat in deze rijksgrens te dichten. Het zou zelfs nog tot 1995 duren vooraleer de enclavegrenzen officieel als rijksgrenzen werden erkend. Dit gebeurde op basis van landmetingen uitgevoerd door een derde en laatste grenscommissie.

De geschiedenis van Baarle heeft een gebiedsdeel nagelaten van twee gemeenten, waarbij de bevolking, ondanks haar twee nationaliteiten hand in hand samenleeft. Zij is volkomen ingesteld op deze aparte situatie, waarbij de problemen én mogelijkheden vaak zo veelzijdig zijn dat zelfs de knapste juristen en politici er geen raad mee weten. Naast de unieke enclavesituatie kent Baarle ook een bijzondere geschiedenis rondom het smokkelen. Net na de Tweede Wereldoorlog moest ook in de beide Baarles de economie weer opgebouwd worden.

Wellicht nog beter dan elders aan de grenzen wist de bevolking van Baarle aan welke goederen schaarste bestond aan weerszijden van de grens. De specifieke situatie leende zich bovendien uitstekend om handel in deze goederen te drijven. Niemand kon immers de inwoners van Baarle-Hertog verbieden om goederen, die in Nederland niet of nauwelijks verkrijgbaar waren, in huis te halen als deze in België wel verkrijgbaar waren. Andersom gold natuurlijk hetzelfde voor de Nederlanders. De smokkel bloeide welig en vrijwel iedereen in Baarle deed er aan mee.

Het was een lucratieve sport, waaraan flink verdiend kon worden. Roomboter was een bijzonder gewild artikel om naar België te smokkelen. Ook suiker en jenever waren smokkelwaar. Later werd overgegaan op vee. Beesten die aan het ene adres legaal afgeleverd werden, stonden de volgende dag in het andere land op stal of in de wei.

De kleinschalige smokkel vond te voet of per fiets plaats. Vaak slopen de 'pungelaers', zoals de eerste smokkelaars werden genoemd, bij het vallen van de avond over zanddreven en door bosrijke gebieden stiekem de grens over. Daarbij hadden zij één gezamenlijke vijand: de commiezen ofwel douanebeambten.

Om de douane om een dwaalspoor te zetten trokken de smokkelaars smokkelklompen aan. Dit waren speciale klompen die achterstevoren gedragen werden. De gemaakte afdrukken liepen daardoor in tegengestelde richting en zetten eventuele achtervolgers op een verkeerd spoor.

De douanebeambten hadden natuurlijk ook hun methoden om smokkelaars door de mand te laten vallen. Het was hen opgevallen dat fietsende vrouwen, die de grens over gingen, daarvan schenen af te vallen. Het geheim lag voor de hand. Deze dames droegen boter onder hun kleding. De douane had een methode om daar achter te komen. De vrouwen werden vriendelijk doch dringend uitgenodigd om binnen bij een goed opgestookte kachel te wachten op de controle van hun papieren. Met als gevolg dat zij binnen de kortste keren letterlijk stonden te smelten bij de kachel.

Door het verschil in de accijns op tabak, werden tot een decennium geleden in Baarle nog grote hoeveelheden sigaretten de grens over gesmokkeld.

Daarbij werden regelmatig controles uitgevoerd, waarbij auto's nauwkeurig werden onderzocht op te grote hoeveelheden tabakswaar. Hoewel het smokkelen vandaag de dag nagenoeg is uitgestorven, zijn de sporen van het smokkelverleden in Baarle nog tastbaar aanwezig.

Zo zijn er de eindeloze zandpaden in het buitengebied, het beeld van De Pungelaer, de vele smokkelroutes, oude grensovergangen en allerhande 'smokkelwaar' dat er te koop is. En niet te vergeten de vele bijzondere en 'heldhaftige' verhalen die u ongetwijfeld in vervoering brengen.

De wandeling gaat doorgaans over leuke zandpaden, veeluit door open landschap. Je kunt dan kilometers ver weg kijken. Hier en daar wordt een stukje asfalt meegenomen. Maar dan loop je over rustige wegen zonder al te veel verkeer.

Als je in België komt dan zie je regelmatig een bordje met privaat. Sommige van die bordjes hangen er al zeer lang en zijn al weer achterhaald. Zeker als je er een pijl van de VVV onder ziet staan.

We lopen hier en daar een stukje over het Bels lijntje. In Wikipedia is de geschiedenis terug te vinden. Van het lijntje is weinig over. Een groot laadplatform komen we onderweg tegen. Een lange stenen rand geeft aan waar het platform gelegen heeft. Intussen is het platform uitbundig begroeid met veel verschillende bloemen. Het oude draaiplateau van de treinen moet hier ook ergens liggen. Maar ondanks een goede uitleg bij de VVV kwamen we die niet tegen. De dichte begroeiing speelt hier parten.

Bels Lijntje
Bels Lijntje is de naam voor het Nederlandse deel van Spoorlijn 29 tussen Tilburg en Turnhout.

Tot 1865 werd het hele gebied tussen Turnhout en Baarle-Nassau beheerst door uitgestrekte heidevelden. In dat jaar werd gestart met de aanleg van de spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg en werd het station Weelde-Merksplas (ten zuiden van de Steenweg op Zondereigen) gebouwd. De spoorlijn werd aangelegd en uitgebaat door de "Grand Central Belge", waardoor de spoorlijn in de (Brabantse) volksmond "Bels lijntje" werd genoemd.

De verwachtingen over de lijn Turnhout – Tilburg waren te hoog gespannen. Reeds in de beginjaren bleven de activiteiten beneden het verhoopte peil; onder andere doordat de GCB geen concessie meer had om tussen Lier en Turnhout te rijden en door het gereedkomen van de Moerdijkbrug in 1872.

In 1898 werd het Nederlandse deel eigendom van de Staatsspoorwegen. Omdat de verbinding Parijs – Amsterdam via Turnhout – Tilburg het kortst was wilde men de lijn uitbouwen.

In 1900 wordt door de Staatsspoorwegen (SS) in Nederland de zijlijn Riel-Goirle aangelegd. Deze zijlijn van het 'Bels Lijntje' is in feite een industrieaansluiting naar een aantal textielfabrieken in Goirle.

In 1906 werd het spoorwegemplacement Weelde-Statie / Baarle – Nassau-grens in gebruik genomen. Dit emplacement omvatte een stationsgebouw (167 m lengte) naar een ontwerp van G.W. van Heukelom, douaneloodsen aan de Belgische en de Nederlandse zijde, een locomotievenloods met draaischijf, een reservoirgebouw en diverse seinwachtershuisjes.

Aan beide zijden van de grens lag een rangeerterrein (24 sporen naast elkaar). Tevens werden er verschillende woningen gebouwd voor trein- en douanepersoneel; dit was het begin van de woongemeenschap op de grens.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de lijn door de Duitsers bij de grens met prikkeldraad in tweeën gedeeld, maar na 1918 werd het treinverkeer opnieuw gestart. Dit kreeg echter stilaan concurrentie van het busverkeer. In 1934 werd het personenvervoer definitief gestaakt. De zijlijn naar Goirle werd reeds tijdens de Tweede Wereldoorlog in opdracht van de Duitsers opgebroken.

In 1958 werd een omleiding in de lijn opengesteld, dit was noodzakelijk omdat de spoorlijn Breda - Eindhoven op een verhoogde baan kwam te liggen, waarbij de aansluiting in Tilburg verviel. Hierom werd er een omleiding, westelijk om Tilburg heen, aangelegd die een paar kilometer westelijker op de spoorlijn Breda - Tilburg aansloot.

In 1959 werd het grootste deel van het "nieuwe" stationsgebouw van Baarle-Nassau Grens gesloopt (maar de muren van de perrons staan er tot op de dag van heden). De goederentrein reed toen nog tweemaal per dag. Op 1 juni 1973 reed de laatste officiële trein. Op de topografische kaart van 1967 ziet men dat er nog bijna geen houtopslag is langs de spoorlijn en ter plaatse van de draaischijf.

Onderweg hebben de grootste verzameling koeien ooit gezien. Veel jong spul dat in galop komt aanlopen om die GPS wandelaar eens van dichtbij te zien. Ook hier staat een bordje privaat. Maar het pad dat wij genomen hebben zou volgens onze inschatting toegankelijk zijn.

Wel is het verstandig om de dieren niet te dicht te naderen. Ook van verder weg is het een aardig schouwspel.

Wat later komen we een bordje tegen met de volgende tekst:

Koeien
De meeste koeien worden tegenwoordig gehouden in een" open loopstal" d.w.z. de koeien
kunnen zich vrij bewegen binnen de stal. Ze kunnen liggen of staan waar ze willen, eten en
drinken als ze daar zin in hebben. Melk is gezond maar bewaart niet lang. Daarom gaat de melk onmiddelijk van de koe naar een tank waar ze gekoeld wordt.

Deze koeltank wordt op bepaalde tijdstippen geledigd door een tankwagen die de melk naar de zuivelfabriek brengt. Daar wordt ze grondig onderzocht of ze goed is voor consumptie en welke prijs de boer er voor krijgt.

Verschillende produkten worden van melk gemaakt: de gewone drinkmelk, yoghurt,
karnemelk, boter, room, kaas, chocomelk en roomijs.

Is het hier alle dagen zomer?
Aardbeien in serres of onder plastiek
Hoe koud het buiten ook is, in serres is het altijd een beetje zomer. Zo zijn er verschillende oogsten per jaar mogelijk, zelfs als er in de natuur niets groeit. Om te groeien hebben planten lucht, licht, vochtigheid en warmte nodig.

Wordt het te koud dan zorgt een grote stookketel voor warm water dat door de buizen naar de serre wordt gepompt. Gloeilampen geven 's nachts licht om de planten uit hun winterrust te halen. Dit beschermd milieu wordt voortdurend gecontroleerd door een computer die de gegevens uit de meetapparatuur in de serres verwerkt. Indien nodig geeft hij instructies naar bijvoorbeeld de sproei-installatie om wat langer te werken op een warme dag.

In deze serre worden de aardbeien op hydrocultuur gekweekt. Dit wil zeggen dat de aardbeien groeien op veensubstraat waar voortdurend water met alle nodige meststoffen wordt aan toegevoegd. De goten waarin het substraat ligt worden op een hoogte gehangen die bukken tijdens het plukken overbodig maakt.Terwijl buiten de jonge plantjes in wachtbedden of trayvelden staan zorgen de bijen of hommels voorde bevruchting van de planten in de serre.

En na 22 kilometer waren we weer bij de auto. Een leuke maar ook pittige wandeling.