We gaan van start voor de tweede wandeling van deze dag. De eerste wandeling in de gewestbossen van Ravels (België) was relatief kort en daardoor hadden we nog energie over voor een tweede wandeling. Toen we de auto bij de molen parkeerden was men al druk bezig met de voorbereiding van de jaarlijkse barbecue op deze eerste zondag van juli. Ondanks dat de molen niet open was mochten we toch even aanschuiven voor een lekker bakje koffie, waarvoor dank.

Molen Arbeid Adelt
Arbeid Adelt is een maalvaardige windkorenmolen te Weelde in de Belgische gemeente Ravels. Het is een stellingmolen en een bovenkruier die gebouwd werd door molenbouwer Van Himbergen voor de familie Bax-Pelkmans in 1850. Oorspronkelijk was de molen zowel een koren- als een oliemolen, maar na een brand in de olieslagerij in 1906 werd de molen heropgebouwd en stopte men met het slaan van olie.

In 1921 werd de molen beschadigd toen een storm de kap en wieken eraf rukte. Vanaf 1936 werd er een dieselmotor geïnstalleerd in een bijgebouw, en niet meer met windkracht professioneel gemalen. De molen werd op 28 mei 1962 een beschermd monument. In 1996 werd Arbeid Adelt maalvaardig gerestaureerd. In december 2008 werd het bijgebouw, waarin zich onder meer de van 1936 stammende dieselmotor en een maalkoppel bevinden, van de heemkundekring overgedragen aan de molenkring "Arbeid Adelt". Op de luizolder bevindt zich anno 2009 een koekenbreker.

Sinds mei 1962 is het molengebouw een beschermd monument, maar door inactiviteit raakte hij in verval. Dit keerde toen de molen werd aangekocht door de gemeente Ravels in 1989, en in januari 1993 het restauratieplan werd goedgekeurd.

De molen is nu in oude staat teruggebracht, onder meer met een stelling geschoord aan de molen zelf in de plaats van vanaf de grond. Sinds 1996 is de molen weer maalvaardig, en in gebruik onder meer voor het verwerken (breken) van maïs en erwten voor veevoeder.

Restauraties en onderhoud
In 1906 werd de molen opnieuw opgebouwd door Goris en Vosters na de brand in de olieslagerij. Vervolgens werden in 1921 de kap en wieken snel teruggeplaatst na door een storm te zijn afgerukt. Een grote restauratie vond plaats in 1966 onder leiding van J. Schellekens, en wederom werden in 1993-'94 en '96 restauratie- en onderhoudswerken uitgevoerd, alles door de gebroeders Caers uit Retie. De gaanderij werd vernieuwd door Thomaes Molenbouw uit Beveren-Roeselare in 2008. Hierbij werden de verticale schoren vervangen door schuine en het uiterlijk van de stelling weer teruggebracht naar de oorspronkelijke staat.

Na kort in de molen rondgekeken te hebben was het tijd om op pad te gaan. Het was intussen als behoorlijk warm geworden, maar gelukkig konden we regelmatig in de schaduw lopen.

Direct aan het begin van de wandeling lopen we langs een klein kapelletje uit 1867. Het ziet er keurig uit. Dat was vorig jaar anders. Een automobilist reed met zijn auto tegen het kapelletje aan en vernielde dit grotendeels. Een jaartje later is alles weer netjes gerestaureerd.

We lopen langs een groot militair domein. Aan de ene kant de hekken van dit domein, aan de andere kant de prehistorische grafheuvels. Informatieborden geven ons uitleg.

Grafheuvels
De grafheuvels die we hier aantreffen dateren uit de bronstijd. De toenmalige mens kende nog geen geschrift zodat van deze periode minder gekend is. De bevolking die deze grafheuvel heeft opgericht, behoort tot de Midden-Bronstijd (1800 - 1050 v.C.) ook wel traditioneel Hilversumcultuur genoemd. Deze mensen woonden in drieschepige woonstalhuizen met een lengte variërend van 10 tot 30 m en en breedte van 5 tot 6 meter. Ze leefden voornamelijk van de akkerbouw en de veeteelt, hoewel ze ook al handel dreven. Hun overledenen werden gecremeerd en bijgezet in een urn of een lederen zakje, waarover soms een grafheuvel opgeworpen werd. In de omgeving vinden we nog dergelijke heuvels terug.

Hilversumcultuur
Met de Hilversumcultuur wordt een prehistorische cultuur uit de vroege en midden-bronstijd (1800 - 1200 v.Chr.) aangeduid, naar aanleiding van het aardewerk dat in Hilversum en omgeving is gevonden. Kenmerkend voor de Hilversumcultuur zijn eenvoudige, tonvormige en dikwandige urnen. De versiering bestaat meestal uit vinger- en nagelindrukken op de rand, gecombineerd met afdrukken van touw. De Hilversumcultuur vertoont overeenkomsten met de Wessexcultuur in Engeland.

Graf heuvel 3
Zoals grafheuvel 1 was ook dit weer een paaikransheuvel, bestaande uit gestapelde heiplaggen. Ook deze heuvel was in het centrum vergraven. Hij had een doorsnede van 13 m en was 80 tot 90 cm hoog. Wèl zat in het centrum een houtskoollaag met een dikte, van 3 tot 4 cm. Eromheen stonden twee rijen palen. Er is vooral houtskool teruggevonden.

Bekend is dat in 1927 E. Rahir en L. Stroobant deze heuvels reeds hadden vergraven, zodat verder geen archeologische vondsten meer werden gedaan.

We lopen door het gebied waar vroeger vele smokkelaars actief waren. Het was een spel tussen de grenswachters en de smokkelaars. Eerder hoorden we al verhalen over speciale klompen waardoor het leek of de smokkelaar de andere kant op liep.

Smokkelen door kleine smokkelaars
Kleine smokkelaars, ook wel pungelaars genoemd, zijn vooral actief geweest in de grensstreek tussen Nederland en België. Omdat zij gemakkelijk af te zetten goederen smokkelden, zoals boter, zout en suiker, konden zij hun waren gemakkelijk kwijt.

Grenswachters die smokkelende vrouwen betrapten hielden ze wel eens enige tijd vast in hun kantoor. Daar stond dan een grote kachel te brullen, zodat de gesmolten boter de dames uit de rokken droop. Ook zijn er verhalen bekend over smokkel via cafés die pal op de grens lagen. Met name Baarle-Nassau en Baarle-Hertog, met hun ingewikkeld grensverloop, leenden zich uitstekend voor smokkel.

Was het smokkelen aanvankelijk nog een bijverdienste en min of meer een kat-en-muisspel tussen douaniers en de smokkelaars (zie de smokkelklomp), met name na de Tweede Wereldoorlog verhardde de situatie zich en traden criminele bendes, die vuurwapengebruik niet schuwden en zich voortbewogen in gepantserde voertuigen, op de voorgrond.

Door de Europese integratie is het grenssmokkelen naar de achtergrond verschoven. De romantiek van het smokkelaarsvak wordt nu aangegrepen om toeristen te trekken. Tal van fietstochten zijn uitgezet langs de voormalige smokkelweggetjes, zoals de Smokkelaarsroute te Ravels, het Smokkelpad te Lommel, het Smokkelpad te Gramsbergen, en het Smokkelpad in Zeeuws-Vlaanderen zijn er enkele van.

Dat de werkelijkheid heel wat minder romantisch moet zijn geweest blijkt uit de zwijgzaamheid die oude voormalige smokkelaars aan de dag leggen wanneer heemkundigen hun ervaringen trachten op te tekenen.

Weelde
Weelde is een dorp in de Belgische provincie Antwerpen en een deelgemeente van de gemeente Ravels. Weelde telde op het einde van 2009 4724 inwoners en het dorp grenst aan Poppel en Ravels. Weelde was vroeger een zelfstandige gemeente die begin 1977 bij de gemeente Ravels is gevoegd.

Midden in het dorp komen we een leuk kapelletje tegen en even verder een groot beeld met de tekst "Jesus Koning, heersch over Weelde". We slaan daarna een heel mooi paadje richting eindpunt in. We komen langs een aantal oude panden waaronder de pastorie en wat later de kerk.

St. Michielspastorie
De pastorie werd gebouwd in 1903-1904 naar een plan van de provinciale architect J.Taeymans. Ze staat op de plek waar eertijds het kasteel van de heren van de Vrijheid Weelde heeft gestaan. Waarschijnlijk is het kasteel opgericht op initiatief van de bekende familie Back. Dat werd Hof ten Bergen genoemd. Het is in 1487 door Maximiliaan van Oostenrijk verwoest. De gracht, die in 1850 gedeeltelijk gedempt werd, is een restant van de kasteelsite. De pastorij wordt door de bevolking nog steeds de burcht genoemd. Naast het Hof ten Bergen stond een pastorale hoeve. Die werd afgebroken bij het oprichten van het huidige pastoriegebouw.

St. Michielskerk
De neogotische Sint-Michielskerk staat midden in een karakteristieke beschermde site. De kerk zelf is sinds 1974 beschermd. Ze is in 1525-1529 gebouwd op last van de priester en hoogleraar Jan Huybrechts Loemelanus. In de 17de eeuw ontwikkelde zich hier een bloeiende, nu niet meer bestaande, devotie ter ere van Sint-Christoffel.

In 1841 viel de kerk ten prooi aan een zware brand, slechts een paar waardevolle stukken, waaronder de preekstoel, zijn gevrijwaard gebleven. Diverse van de huidige beelden en meubelen werden in de tweede helft van de 19de eeuw aangekocht, in het einde van de jaren 1990 is de kerk gerestaureerd. Ze bevat enkele waardevolle schilderijen, beelden en meubelstukken.

In de zuidflank staat het Vorstershuisje, waarin destijds op zondag de omroeper/veldwachter, ook vorster genoemd, na de hoogmis de berichten en aankondigingen voor de bevolking voorlas. Zo bleef de bevolking op de hoogte van het allerlaatste nieuws.

De kerk en zijn omgeving kan je ook met een gids bezoeken, deze geleide wandeling noemt ‘Het ei van Weelde’

En zo komen we weer bij de molen. De barbecue staat op het punt om te beginnen. We hebben trek na deze twee mooie wandelingen. Het smaakt prima.

Geraadpleegde websites
http://www.toerismeravels.be/NL
http://nl.wikipedia.org/wiki/Arbeid_Adelt
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hilversumcultuur