800 jaar geschiedenis
Al in de Prehistorie is de omgeving van Turnhout bewoond. De stad zelf ontstaat in de Middeleeuwen rond het hof van de Tempeliers in het huidige Oud-Turnhout. Maar onder de invloed van de hertogelijke kern rond het kasteel verplaatst het centrum zich naar deze plaats. De Grote Markt ligt op het kruispunt van de handelswegen tussen s‘-Hertogenbosch - Diest en Antwerpen - naar Maas en Rijn.

Het kasteel van de hertogen van Brabant speelt daarin een beduidende rol, vooral als hertog Hendrik I van Brabant tussen 1209  en 1213 stads- en vrijheidsrechten verleent. En ook als Maria van Brabant er komt te wonen. Anders dan de meeste Middeleeuwse steden ligt Turnhout niet aan een rivier.

In 1356 ontstaat het Land van Turnhout, een heerlijkheid met twaalf dorpen die bestaat tot de Franse Revolutie.

De heerlijkheid heeft vele heren gekend. Na de hertogen van Brabant, Bourgondiërs en Habsburgers volgen de Nassauers. Willem III van Oranje-Nassau draagt de titel Heer van Turnhout ene Nederlandse koningin is nog steeds Vrouwe van Turnhout. Het was een geliefd jachtterrein, vooral op valkenjacht.

In 1398 wordt een onafhankelijk kapittel van kanunniken opgericht. De hoofdkerk van Sint-Pieter en ook de Sint-Barbara worden een collegiale kerk.

Oorlogsgeweld. Rond 1336 verwoest de heer van Saffenberg de stad. In 1506 volgen de Gelderse troepen o.l.v. Karel van Gelre en in 1542 plundert Maarten van Rossum de streek. Na de Beeldenstorm van 1566 en de Tachtigjarige Oorlog volgt de Slag van Turnhout in 1597. Bij de Tielenheide verslaat prins Maurits van Nassau de Spaanse troepen. Ondanks deze aanvallen is de stad nooit ommuurt geweest.

De thuisweverij zorgt voor veel tewerkstelling. Later vooral de productie van tijk, een innoverende ruwe linnen stof. Verder natuurlijk veel handel op een kruispunt van handelswegen.

Eind achttiende eeuw hekelen de opstandelingen het hervormingsbeleid van de Oostenrijkers. Vanuit Breda volgt een offensief dat in 1789 escaleert tot de Slag van Turnhout. De patriotten verslaan de Oostenrijkers. Deze nederlaag levert een belangrijke bijdrage aan de oprichting van de Republiek der Verenigde Nederlandse Staten.

Daarna groeit Turnhout uit tot een centrum van papierverwerkende nijverheid. Pieter Corbeels en zijn leerling Philippus Jacobus Brepols brengen in 1796 een drukkerij over vanuit Leuven. Deze industrie zal de in verval verkerende tijkweverij vervangen. Verder zijn er veel beeldhouwers actief en volgt de kantproductie in de huisnijverheid.

In 1858 verliest Turnhout haar grootste gehucht Oud-Turnhout. En daarmee ook de priorij Corsendonk.

Onder het nieuwe Belgische bewind wordt Turnhout tussen 1846 en 1866 verbonden met de Maas en Schelde door de aanleg van het Kempense Kanaal. Maaswater bevloeit de Kempense gronden. De spoorwegen volgen tussen 1855 en 1867 en de buurtspoorwegen verschijnen in de straten.

Nog steeds is de papierverwerkende industrie belangrijk naast de veelzijdige economische nijverheid, maar vooral vervult de stad de functie van Regionaal Centrum op het vlak van diensten, handel, cultuur en onderwijs.

START N51 19.374 E4 57.613
Betaald Parkeren – ongeveer €1,80 per uur (2010) - in Turnhout Centrum zal geen probleem zijn. Wij hebben gratis geparkeerd op plein Boomgaardstraat op 800 m van de Markt. Van daaruit lopen we naar de Markt. Men kan er ook op de bus stappen.

Rond de Grote Markt ligt een korte route van 500 meter die bij het kantoor van Toerisme Turnhout, ’t Steentje begint. Aansluitend daaraan hebben we een wandeling uitgezet van 3,5 km rond het Kasteel. Zie voor beide wandelingen en beschrijvingen de andere stadswandeling in Turnhout.

Hier volgt alleen het zuidelijke deel naar het Nationaal Museum van de Speelkaart.

Grote Markt N51 19.391 E4 56.958
Al sinds de middeleeuwen het culturele, sociale en politieke centrum met kerk en herberg als spil. We gaan rond en starten (binnen) bij nr 44 ’t Steentje. In 1922 gebouwd in Vlaamse neorenaissancestijl. Boven zien we het wapenschild van Turnhout.

De markt zelf is door de eeuwen heen het centrum van feesten, optochten, inhalingen en terechtstellingen. 12 maart 1857 vindt de laatste executie plaats op het schavot. Moordenaar Frans Claes wordt onthoofd. Duizenden mensen komen het zien, over ramptoerisme gesproken…. In het Taxandriamuseum staat een replica van de guillotine.

Elke zaterdagvoormiddag wordt er markt gehouden, al sinds 1338! Sinds 1363 mag men twee jaarmarkten organiseren. En eind augustus is het hier kermis. Helaas zijn er vele oude gebouwen verdwenen of verbouwd. Vooral de sloop in 1962 van het oude stadhuis op het plein is spijtig. De huidige gebouwen stammen uit 19e en 20e eeuw. Er zijn nog sporen uit de 16e en 17e eeuw te zien en er zijn enkele 14e eeuwse kelders overgebleven.

Rond 1212 ontstaat hier de oorsprong van de stad waar aan de oostzijde de noord-zuid handelsweg die uit Antwerpen naar de Maas kruist. Deze historische wegen liggen er nog steeds. Op de Markt zijn vorst , kerk en volk verenigd.

En zo kijken we snel even rond op de Markt. Het is leuk om hier rond te zwerven. Een terrasje te bezoeken, een pint te pakken of op de hoek een Brusselse wafel te proeven. Dit is België op zijn best. We zien veel jeugd. Scholieren bespreken de laatste lessen. Jonge dames stralen van geluk, hand in hand met hun nieuwe vriend. Ze zwaaien gemakkelijk naar de fotograaf. Bussen rijden af en aan en fietsers hobbelen over de kasseien. Winkelende passanten paraderen druk in de mobiel bellend over de nieuwe aanwinsten. Dit is mooi…..

Wandeling Rond de Speelkaart
De tweede route, ook zo’n drie kilometer lang. We volgen nu de “Speelkaart wandeling”, eveneens aangegeven met zeshoekige bordjes, nu met groene tekst. Een ruim 3 km lange route, die begint bij het kantoor van Toerisme Turnhout, ’t Steentje op de Markt. Oversteken richting Stadhuis.

De wandeling rond de speelkaart verkent het westelijke en zuidelijke deel van historische Turnhoutse stadskern. Via de vroegere waranda van het hertogelijk kasteel wandel je langs fraaie gevels naar het stille pleintje bij de Heilig-Hartkerk. Vervolgens begeef je je even in de drukte van het Turnhoutse winkelhart om via stemmige en verborgen hoekjes, zoals het Hofke Groenendaal en de Poort van de witte Wever, naar het bekende Nationaal Museum van de Speelkaart te wandelen.

Bij het verlaten van ‘t-Steentje steek je de Grote Markt over in de richting van het stadhuis. Je verlaat de Markt via het Zegeplein (zie andere wandeling). Ga links de Warandestraat in.

Warandestraat N51 19.427 E4 56.771
De Warandestraat is gelegen aan de zuidkant van het kasteelcomplex en is genoemd naar de warande die het kasteel omringde.

Vooraan in de straat aan de linkerkant zie je de woning (nr 5) die vroeger als dekenij dienst deed. In de 16e eeuw werd het huis dat hier stond Heilig Bloed genoemd en in de 17e eeuw bevond zich hier de Tafel van de Heilige Geest, een verre opvolger van wat de OCMW (Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn) vandaag is. Dit gebouw zal hopelijk bewaard en gerestaureerd worden, wat van een aantal andere huizen in de straat niet meer gezegd kan worden.

Antoniusbeeld N51 19.428 E4 56.726
Even verder kom je bij een hoekhuis (nr 23) met Sint-Antoniusbeeld. Het smalle steegje links leidde in de 19e eeuw naar den Denk – het drukke kruispunt dat nu Zeshoek heet – heette toen Gasthuismuurkestraat. Aan het beeld is een bijzonder verhaal verbonden.

Tijdens de periode 1879-1884 woedde er in de stad een politieke strijd tussen de katholieken en de liberalen. Deze strijd werd op zeker ogenblik zo ten top gedreven dat de liberalen het beeld wegnamen en in de kasteelvijver gooiden.

Dit leidde natuurlijk tot grote verontwaardiging bij de katholieken. Het beeld werd uit het water gehaald en pronkt nu opnieuw op zijn voetstuk.

Antoniusbeeld (2) N51 19.431 E4 56.673
De huizenrij met neoclassicistische inslag vanaf nr. 29 behoorde tot het woningenbestand van de papierfabriek Glenisson. Dat blijkt onder andere uit de homogene bovenbouw. Het huis met nr 23 zou teruggaan tot op een dienstgebouw van de fabriek. De bedrijfsgebouwen aan de linkerkant van de steeg refereren nog aan de industriële site. In de fabrieksgebouwen kwam nadien de in Turnhout beroemde Jacobseschool (Gemeenteschool van A.F. Jacobs). Ook aan de overkant staan enkele mooie huizen, met neorococo-elementen (nr 34 en neoclassicistische elementen (nrs 36, 38, 40 en 49).

Neem verder een kijkje in de volgende straat links, de Sint-Antoniusstraat. Deze straat kwam in de plaats van de opgeheven straat bij het Antoniusbeeld en nam de naam mee naar de nieuwe positie. Hier zijn nog een aantal mooie herenwoningen bewaard gebleven.

Op het hoekhuis nr 57 prijken de symbolen van de vrijmetselaars, passer en winkelhaak, maar ze verwijzen ook naar de vrije metselaars, zoals architecten en beeldhouwers. Deze werden aangebracht omdat de Turnhoutse beeldhouwer Lodewijk Bartels hier zijn atelier had. Ze hebben verder niets met de Vrijmetselarij te maken.

Gevangenis N51 19.468 E4 56.563
Op de hoek van de Wezenstraat bouwde architect J. van Gastel in 1866-67 de rijkswachtkazerne. Achter het cultuurcentrum kan je even een blik werpen op de Gevangenis.

Ze werd in 1904 in eclectische stijl gebouwd volgens het Pennsylvaniasysteem – eenzame opsluiting – naar ontwerp van Louis Bouckaert. Het centraal poortgebouw is in de Vlaamse neorenaissancestijl. Tot aan de bouw van deze gevangenis had het kasteel lange tijd als gevangenis dienst gedaan.

Watertoren N51 19.444 E4 56.458
Boven de woningen aan de Warandestraat zie je de watertoren uitsteken. Het is mogelijk om er even voor om te lopen. Dit imposante bouwwerk van H. Vandenplas werd op 19 juni 1904 ingehuldigd door de toenmalige prins Albert en prinses Elisabeth.

De watertoren is één van de oudste van Vlaanderen. De kuip van de toren, waarin 460 m3 water is verzameld, bestaat uit metal. Het waterleidingnet, de riolering en de stoepen veranderden grondig het straatbeeld. Het Turnhoutse wapenschild op de toren werd gebeeldhouwd door Napoleon Daems.

In de Gemeentestraat staat op één van de mooie gevels een gekleurd wapenschild van Turnhout. Deze homogene bebouwing vormde vroeger de Bank van Turnhout. Aan de linkerzijde bevindt zich de vroegere gemeenteschool (door P.J. Taeymans in 1876), nu de Stedelijke Academie voor Schone kunsten.

En zo kunnen we door de Gemeentestraat of langs de Watertoren en daar links de Renier Sniedersstraat in.

Renier Sniedersstraat N51 19.388 E4 56.530
Tot 1912 heette die de Hofstraat omdat op de hoek de hof van het oude tot in de 14e eeuw teruggaande gasthuis lag. Maar honderd jaar na de geboorte van Renier Snieders werd deze straat naar deze Turnhoutse schrijver genoemd. Er zijn een aantal mooie art nouveau huizen (o.a. nr11).

Verder het vermelden waard zijn het café, vroeger feestzaal, op nrs 3 en 5 uit 1913 en het art deco huis op nr 13. Op de deurmakelaar van dit laatste pand zie je het apothekerssymbool. Hier situeerde zich het prille begin van het farmaceutische bedrijf Janssen Farmaceutica, nu een grote werkgever in Beerse.

Als je verder de Asstraat in loopt zie bij huisnr 28 aan de koeiekop dat er vroeger een leerlooierij en huidenvetterij gevestigd was, net als in de tekst op de dakhelling.

Je bereikt nu het kruispunt met de Zeshoek. Daar neem je de tweede straat, de Molenstraat.

Drenk, Molenstraat N51 19.350 E4 56.601
Vroeger werd de Zeshoek de Drenk genoemd. Dit kruispunt, waar zes straten op uitkomen, is het oudste en drukste verkeerspunt van de stad. Het speelde ook een rol in de Slag van Turnhout in 1789.

De Molenstraat kreeg zijn naam omdat ze recht naar de Lokerenmolen liep, een oude banmolen, landbouwers waren verplicht om daar hun granen te laten malen van het kasteel. Let vooraan links in de straat op de witte gevelwanden.

Verderop aan het einde van de straat zijn nog enkele wevershuizen, daterend uit de zeventiende of achttiende eeuw te zien (nrs 89, 91, 93, 97 en 99).

Neem de eerste straat links, de Kerkstraat.

Heilig-Hartkerk N51 19.277 E4 56.538
Op de hoek staat een mooi hoekkapelletje uit 1926. Het huis met huisnummer 3 heeft art nouveau invloeden. De andere hoekhuizen uit witte glanzende steen vormen een mooi geheel. Let zoals op vele plaatsen in de stad op de sgrafitto, een speciaal soort muurschilderingen.

Als je de naam van de kerk waar je nu voorstaat wilt kennen, ga dan halverwege tussen de hoofdingang van de kerk en de school staan en kijk rond. Je ziet drie beelden (twee tegen de school en een tegen de kerk) die alle drie het Heilig-Hart uitbeelden. Het Heilig-Hartbeeld bij de kerk is van beeldhouwer Simon van Lissum naar een ontwerp van Baron de Béthune. Deze Heilig-Hartkerk is een driebeukig bedehuis van baksteen, met kruisbeuk, koor en westertoren. De neogotische kerk met een zeer hoge toren van 92 meter hoog, werd in 1903 tot 1907 gebouwd. Het ontwerp is van P.J.Taeymans. De uitvoering moest hij overlaten aan zijn zoon Juul.

Voor de kerk is een labyrint of doolhof aangebracht. In de oudheid was dit een weg met vele aftakkingen en kronkelingen, bedoeld om de oningewijde en niet welkome gast te doen verdwalen. Het christendom daarentegen maakte in kerken of op kerkpleinen labyrinten, waarin men onfeilbaar zijn doel bereikt. Het is een symbool van het goede christelijke leven dat met allerlei tegenslagen te kampen heeft. Wie echter volhoudt, zal het doel bereiken: de hemel.

Het arduin en ijzerwerk van de afsluiting is afkomstig van de hemelskooi (overdekte markt) op de Botermarkt, zoals vroeger het Zegeplein heette, en werd gemaakt door kunstsmid Clymans.

Het interieur van deze mooie neogotische kerk bestaat uit neogotisch meubilair, zoals het hoofdaltaar, de communiebank, de zijaltaren, de biechtstoelen en de mooie glasramen. De linker zijingang is meestal open.

Je verlaat de kerk langs de hoofduitgang en gaat linksaf. Hier bekijk je de Calvarieberg met Christus, Maria en Johannes en op het mooie ronde plein de huizen 8, 11, 28-31 en de neogotische huizen met nrs 32-34 waarin nu de Academie voor Muziek, woord en dans zit en vroeger de pastorie huisde.

Je verlaat het kerkplein via de eerst straat rechts (tegenover de zuidelijke dwarsbeuk van de kerk). Je komt in de Vianenstraat en slaat linksaf tot aan het kruispunt. Daar sla je links de Victoriestraat in.

De Slag van Turnhout N51 19.273 E4 56.594
Deze laatste naam is een herinnering aan de overwinning van de Patriotten op de Oostenrijkers tijdens de Slag van Turnhout in 1789.

Na de dood van Maria Theresia in 1780 wekte de troonsbestijging van haar zoon Jozef II grote economische verwachtingen. Maar er was ook vrees voor hervormingen die de keizer vanuit zijn Oostenrijkse erflanden wilde exporteren. En inderdaad, na het bezoek dat Jozef II in 1781 aan de Oostenrijkse Nederlanden bracht, volgden de maatregelen voor de kerk, het onderwijs, het bestuur en het gerecht zich snel op. De kerkelijke autoriteiten, de leden van de staten en vele anderen keerden zich tegen de keizer en sloten een soort van monsterverbond samen met het gewone volk, dat het dan weer onbegrijpelijk vond dat voortaan alle kermissen op dezelfde dag moesten plaatsvinden.

Op 24 oktober 1789 viel verzetsstrijder Van der Mersch vanuit Breda Hoogstraten binnen. Het manifest van het Brabantse Volk werd voorgelezen en Jozef II was zijn soevereiniteit over Brabant kwijt. Op 27 oktober lukte het Van der Mersch om met zijn zwak patriottenleger een veel sterker Oostenrijks corps in de Turnhoutse binnenstad te lokken en te verslaan. De slag van Turnhout was een feit, symbolisch een belangrijke overwinning binnen de Brabantse Omwenteling en de eerste aanloop naar de Republiek van de Verenigde Nederlandse Staten, een onafhankelijke confederale staat naar Amerikaans model.

Tegen de gevel van de huizen met de nrs 31 en 33 prijkt een reliëfbeeld van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand. Het werd gebeiteld door de Turnhoutse beeldhouwer Edward Daems ter gelegenheid van de inhaling van de nieuwe pastoor Van Assche in 1929.

Je komt opnieuw op de Zeshoek uit. Sla rechts de Gasthuisstraat in.

Hier begon het oude Turnhout. In de Gasthuisstraat stond vroeger aan de linkerzijde het oude gasthuis. Op het kerkhof van het gasthuis werd in 1684 de vierde zoon van Pieter Paul Rubens en Hélène Fourment begraven. In deze straat werd de Slag van Turnhout beslecht.

Gasthuisstraat N51 19.348 E4 56.627
Tegen de gevelwand van het huis op nr 65 staat in een kleine nis met afgesloten door een glazen deurtje een klein Onze-Lieve-Vrouwebeeldje. Het beeldje is amper 15 cm hoog en werd in lindenhout gesneden. Het draagt een scepter en een wereldbol. Volgens de overlevering zou het beeldje herinneren aan de overwinning van de christenen op de Turken in 1683.

Het huis nr 60 werd gebouwd door de bekende Antwerpse architect Baekelmans. De Gasthuisstraat is de winkelstraat van Turnhout. Dat betekent dat de benedenverdieping van de huizen meestal verbouwd zijn, maar de mooie bovenverdiepingen werden vaak bewaard, zoals op nr 52.

Wandel hier even de Leopoldstraat in. Die werd na 1875 op de gronden van het oude gasthuis aangelegd. Naast het huis met nr 5 zie je een laatste stukje van het oude gasthuis: een zijpuntgevel met muurvlechtingen en houten kruiskozijn. Verder is deze straat een voorbeeld van eenheidsbebouwing van de 19e-eeuwse burgerhuizen, door Vanderplas. Op nr 7 woonde de architect zelf. Schouw ook het hoekhuis met de Sint-Antoniusstraat, gebouwd als katholieke school met onder de baldakijn een neobarok Mariabeeld uit 1926. Keer daarna terug naar de Gasthuisstraat.

Stadspomp N51 19.341 E4 56.718
Meteen passeer je de stadspomp nr 1. Ze werd geplaatst boven een oude waterput. Het pand op nr 29, net voorbij de pomp, is van de Turnhoutse architect Jos Paul Verrees. Zijn architectuur werd beïnvloed door de Amsterdamse school van rond 1915.

Je neemt de eerst straat rechts, de Korte Gasthuisstraat.

Korte Gasthuisstraat N51 19.315 E4 56.752
Deze straat heette vroeger de Cortstrate naar Papenbrugghe. Op de hoek van de straat stond toen de beroemde afspanning De Schild van Turnhout. Het originele uithangbord bevindt zich nu in het Taxadriamuseum.

Een heel eind verder in deze straat kun je de voormalige woning en het atelier van beeldhouwer Napoleon Daems bekijken. (Nr 81)

Je neemt de eerste straat links, de Driezenstraat, een wandelstraat.

Driezenstraat N51 19.285 E4 56.782
In deze straat lagen het Hofke Groenendaal en de Blijk van Lammeke Dries. Deze Blijk diende om het linnen te bleken. Hier werd in 1917 ook een eerste moederhuis of kraamkliniek opgericht, bestemd voor behoeftige vrouwen en ongehuwde zwangere meisjes.

Je gaat nu links de Hofpoort in.

Hofke Groenendaal N51 19.307 E4 56.821
Deze steeg wordt genoemd naar het Hofke Groenendaal. Ook deze buurt speelde een rol in de Slag van Turnhout. Rechts zie je het mooie hoftuintje, een klein parkje midden in de stad.

Je komt opnieuw in de Gasthuisstraat en slaat rechtsaf.

Het huis op nr 5 heeft een mooie neoclassicistische en imposante gevel. Aan de overkant op nr 6 zie je een hoog huis met art niveau elementen van Jules Taeymans.

Kapel Herentalsstraat N51 19.326 E4 56.945
Op nr 6 in deze straat ontdek je tussen de huizenrij een kapel, gebouwd door architect P.J. Taeymans in 1897 in opdracht van de Franse congregatie. Ze wordt bekroond door een witstenen Onze-Lieve-Vrouw. Het interieur is de moeite omwille van haar Turnhoutse beeldhouwwerk.

De woningen met nr 2 en 4 zijn in de kern heel oud. Dat blijkt onder andere uit het steile zadeldak en de zijtrapgevels. De naam van het huis nr 8 In den Boek verwijst naar een oude boekhandel. Het huis nr 12 bevat elementen in art nouveau, terwijl op nr 15 nieuwe zakelijkheid en art deco samengaan.

Op het mooi gerestaureerde nr 18 (nu een hotel) lag een oude huidenvetterij. Later was het de woning van burgemeester Jacobus Hoefnagels. Ze is mooi gerestaureerd.

De Pieter De Nefstraat werd opgetrokken op de plaats van het oude Sint-Jozefcollege dat werd afgebroken in 1935.

Het hoekhuis nr 18 heeft neo-Lodewijk XVI inslag, gebouwd in opdracht van L.Boone-Misonne zoals de initialen op de deurwaaier verraden. Op de hoek met de St. Jozefstraat zie je nog een imposante woning uit 1887, nr 33.

Herenwoningen N51 19.200 E4 56.967
Volg de Herentalsstraat nog even verder. Achter het pand nr 55 staat een achterbouw met kruis op de nok. Dat herinnert aan de zusters Maricolen, die in de Druivenstraat de kosteloze bewaarschool waarnemen.

Het huis met nummer 66 is de herenwoning Alfons Versteylen-Dufour, zoals de cartouche met initialen verduidelijkt. Er is ook een cartouche aangebracht met als opschrift Hier was ’t Leemen Huisje. Dit schitterende huis van P.J.Taeymans in Vlaamse neorenaissancestijl is nu bewoond door de Gasthuiszusters.

De straat loopt door in de Graatakker, een oude uitvalsweg. Na de vrede van Munster vestigden zich hier verschillende kloosterorden: de Wilhelmieten (1653-1678) en de Norbertinessen (1687-1718), op de huidige nummers 44-46. Er zijn enkele herenhuizen bewaard, o.a. nrs 1 (uit 1740), 7, 9 en 11. In dat laatste huis zit de dienst educatie, het museum en de winkel van Natuurpunt, de natuurvereniging die ontstond door de fusie van de Wielewaal en Natuurreservaten. Voordien was het nationaal secretariaat van de Wielewaal in dit gebouw gevestigd.

De nrs 19-41 staan bekend als de Poort van de Witte Wever, een steeg met voormalige weverswoningen. Er zijn ook mooie winkelpanden.

Natuurpunt Museum N51 19.078 E4 57.026
Het Natuurpunt Museum biedt een keur van opgezette vogels en dieren die behoren tot de fauna van de Kempen. De vaste collectie wordt er afgewisseld met tentoonstellingen rond het thema natuur. De toegang is gratis.

Natuurpunt Museum, Graatakker 11 in turnhout. Tel 014-47 29 50. Open: di t/m za van 8.30 tot 17 u. Moeilijk toegankelijk voor mindervaliden.

Fabrieksstraat N51 19.233 E4 57.012
De poort bij de Fabriekstraat was een van de velen die vroeger naar een fabriek leidde en waar arbeiders in kleine huisjes woonden. In dergelijke huizen en poorten speelde zich een belangrijk aspect van het Turnhoutse volksleven af.

De steeg is een getuige van het 19e-eeuwse huisvestingsbeleid, waarbij gegoede burgers hun tuinen en doorgangen volbouwden met kleine huurwoningen voor het in aantal groeiende fabrieksproletariaat. Op het pleintje waar nu een parking is, bevond zich vroeger de drukkerij Mesmaekers, waar onder andere speelkaarten werden vervaardigd.

Het Nationaal Museum van de Speelkaart N51 19.201 E4 57.094
Enkele tientallen meters verder zie je aan je rechterkant het Nationaal Museum van de Speelkaart. Je gaat tot op het binnenplein. Hier kun je een bezoek brengen aan het museum, inclusief het stoomhuis.

Nationaal Museum van de Speelkaart
Turnhout is een centrum van grafische industrie met als bekendste product de speelkaarten. Brepols was er de grondlegger van en drukte in 1826 de eerste speelkaart. Al vlug vond dit navolging en ontstonden er andere bedrijven. Uit een latere fusie van deze bedrijven ontstond Carta Mundi.

Het museum beschikt over de belangrijkste verzameling speelkaarten uit Turnhout en de Nederlanden en heeft een verzameling drukpersen en gereedschappen die volstrekt uniek zijn, zoals onder andere een stoommachine uit de negentiende eeuw.

Info: Nationaal Museum van de Speelkaart, Duivenstraat 18, 2300 Turnhout. Tel 014-41 45 21. Open di t/m za van 14 tot 17 uur. Zondag van 11 tot 17 uur. Gesloten op 25 en 26 december en 1 en 2 januari.

Tegenover het Nationaal Museum van de Speelkaart ligt de Beekstraat. Stap die in.

Kleuteruniversiteit N51 19.280 E4 57.110
In deze straat zie je op je rechterzijde de erfgenaam van de zogenaamde kleuteruniversiteit van Turnhout uit 1885 (nr 5).

Generaties Turnhoutenaars hebben er hun eerste stappen naar een volwassenheid gezet bij de Zusters Maricolen en later Dienstmaagden de H.H. Harten van Jezus en Maria. Sinds 1982 is de school een afdeling van het Sint-Jozefcollege.

Aan het einde van de Beekstraat kom je in de Otterstraat terecht. Hier ga je linksaf tot op de Grote Markt waar de wandeling eindigt.

De Otterstraat is de belangrijke uitvalsweg naar het oosten. Reeds in de dertiende eeuw bestond hier een Rijnlandverkeer.

Echelkwekerij N51 19.331 E4 57.117
Het hoekbeeldje bij de Otterstraat en Beekstraat werd in 1946 aangebracht. De beeldhouwer was Proost-Sartini uit Antwerpen.

In dit hoekhuis woonde dokter Smagghe. De dokter bezat in de negentiende eeuw een echelkwekerij in Oud-Turnhout. Daar kweekte hij bloedzuigers voor de export. Die werden gebruikt in de geneeskunde. Zo hadden de Parijse hospitalen in 1840 800.000 echels nodig.

Waardevolle huizen vind je in de nrs 16, 69 en 99 met links de zogenaamde Duvelgang, rechts het Peenekenspad en aan de andere kant van de straat het Notengangske.

Clarissenklooster N51 19.275 E4 57.490
Op nr 126 vind je nog een kapel van het oude Clarissenklooster, toegewijd aan Sint-Antonius. Het is een neogotisch kerkje uit 1888. Bekijk de voorgevel met de beelden van de H.H. Antonius en Clara. In het interieur is een waardevol ensemble van geplychromeerde beelden en schilderijen van kunstschilder L. Bressers. Bij de kapel sloot vroeger het Clarissenklooster aan. Vandaag is jeugdcentrum de Wollewei in het voormalige klooster gevestigd.

Bij het huis met nr 37 zie je een modern Sint-Anna-te-Drieënbeeld. Achter het huis van nr 35 lag 1898 tot 1955 het klooster van de Ziekendiensters. Op de gevel van nr 28 wijst een gedenkplaat erop dat in dit huis dokter en schrijver Renier Snieders woonde en werkte.

U bent nu nog enkele stappen verwijderd van de Grote Markt waar je opnieuw het vertrekpunt bereikt. Daar vertrekt ook de Wandeling over de Markt en de wandeling rond het kasteel. We hopen dat u hebt genoten.

Startpunt 
A1160 Parkeerplaats Boomgaardstraat op 800m van de Markt.  N51 19.374 E4 57.613 zuidwest

POI’s

• START  parkeerplaats N51 19.374 E4 57.613
  
• ’t Steentje kantoor van Toerisme Turnhout N51 19.361 E4 56.989
  
• Grote Markt N51 19.391 E4 56.958
  
• Warandastraat N51 19.427 E4 56.771
  
• Antoniusbeeld N51 19.428 E4 56.726
  
• Antoniusbeeld (2) N51 19.431 E4 56.673
  
• Gevangenis N51 19.468 E4 56.563
  
• Watertoren N51 19.444 E4 56.458
  
• Renier Sniedersstraat N51 19.388 E4 56.530
  
• Drenk, Molenstraat N51 19.350 E4 56.601
  
• Heilig-Hartkerk N51 19.277 E4 56.538
  
• De Slag van Turnhout N51 19.273 E4 56.594
  
• Gasthuisstraat N51 19.348 E4 56.627
  
• Stadspomp N51 19.341 E4 56.718
  
• Korte Gasthuisstraat N51 19.315 E4 56.752
  
• Diezenstraat N51 19.285 E4 56.782
  
• Hofke Groenendaal N51 19.307 E4 56.821
  
• Kapel Herentalsstraat N51 19.326 E4 56.945
  
• Herenwoningen N51 19.200 E4 56.967
  
• Natuurpunt Museum N51 19.078 E4 57.026
  
• Fabrieksstraat N51 19.233 E4 57.012
  
• Nationaal Museum van de Speelkaart N51 19.201 E4 57.094
  
• Kleuteruniversiteit N51 19.280 E4 57.110
  
• Echelkwekerij N51 19.331 E4 57.117
  
• Clarissenklooster N51 19.275 E4 57.490