Op een koude zaterdagochtend in oktober gaan we van start bij Gasterij de Pier aan de rand van de Bedafse Bergen. We worden verwelkomt door een gids van IVN-Uden die met ons deze Berg en Breuk route gaat lopen.

Onderweg krijgen we zo een heleboel uitleg over het gebied. En we krijgen een tip: we kunnen deze route beter nog een keertje in mei lopen. Dan staat alles in bloei en is het prachtig. Nu staat de herfst voor de deur, is het koud en regenachtig. Maar toch genieten we van deze wandeling. We lopen langs een langlauf baan. Er wordt zelfs druk geoefend. Toch een raar gezicht in oktober.

Onze startplaats ligt aan de Schansweg. Een typische naam voor een zandverstuivingsgebied. Vroeger moesten de boeren zich letterlijk verschansen tegen het oprukkende zand.

Door het planten van bomen zorgde ze ervoor dat het zand niet over hun woningen en akkers waaide. Dat het geholpen heeft is een stukje verder te zien. Van het vlakke land gaan we opeens de heuvels in. Een hoogteverschil van ongeveer 30 meter.

We klimmen door het losse zand helemaal naar boven. We worden beloond door een prachtig uitzicht en een zonnetje dat even door de wolken heen prikt.

Bedafse Bergen
De Bedafse Bergen (ook gespeld: Bedafsche Bergen) is een langgerekt natuurgebied van 75 ha dat zich bevindt ten noordoosten van Vorstenbosch en ten noordwesten van de buurtschap Bedaf. Het grootste deel ervan ligt in de gemeente Uden, welke ook eigenaar van het gebied is.

Sinds de Middeleeuwen is hier een stuifzandrug ontstaan die in het begin van de 20e eeuw met naaldbos beplant is. Het hout werd voornamelijk als mijnhout gebruikt.

Een stuifzandrug met hoogten tot 25 meter wordt in stand gehouden. Deze wordt geflankeerd door een heideveld op de uitgestoven vlakte waarin onder meer Bruine snavelbies voorkomt.

Broedvogels zijn Sperwer, Boomvalk, Ransuil, Wielewaal, Bonte vliegenvanger, Geelgors, Gekraagde roodstaart en Boomleeuwerik.
 
Ten noordoosten van de Bedafse Bergen bevindt zich het uitgestrekte Natuurpark Maashorst en tussen de Bedafse Bergen en Uden liggen de Wijstgronden.
 
Dit is echt een heel mooi stukje. Veel mensen weten deze zandbergen ook te vinden. In de weekenden kan het druk zijn. Vandaag zien we groepen mensen trainen - dit gebied is populair bij Nordic Walkers - maar we hebben geen last van elkaar.
 
We lopen verder naar een nieuw natuurgebiedje. Ontstaan door de aanleg van de A50. Vanwege de aanleg moest natuur worden gecompenseerd. Hierdoor is een stukje landbouw gebied omgevormd tot natuurgebied. Aan de rand staat een wat gammele uitkijktoren. Van bovenaf kun je mooi zien hoe het gebied is ingericht. Vooral in de lente moet het hier heel kleurrijk zijn als veel planten bloeien.
 
Achter de Bedafse Bergen
Hier, achter de Bedafse Bergen, vloeien oud en nieuw bos in elkaar over. Ter connpensatie van de aanleg van de A50 is er ruim 45 hectare nieuw bos aangelegd om de natuurwaarde van het bestaande bos te versterken. Daar bovenop heeft de gemeente Uden hier een stukje nieuwe natuur aangelegd, waarbij ook ruimte is gemaakt voor recreatie.

Een poel mocht in het bos niet ontbreken, omdat het een voortplantingsplaats biedt voor amfibieën. In en om het water leven de alpenwatersalamander, de kleine watersalamander, de groene bastaardkikker en de bruine kikker. Langs de bosranden en in de boomtoppen is de geelgors te horen. De bruine eikenpage is een vlinder die zich vaak laat zien in de buurt van de jonge eiken en bramen.

's Avonds vliegen vleermuizen af en aan langs de bosranden en -paden. Omdat de Bedafse Bergen al enkele generaties zorgt voor speelvertier is een grasveld aangelegd voor een familiepicknick. Het geheel is niet meer bereikbaar voor auto's om de rust terug te geven aan de natuur.
 
We zien de nodige paddenstoelen. Sommigen zijn prachtig, anderen zijn alweer op hun retour. Toch zijn ze doorgaans fotogeniek.
 
Groene Ruit om Uden
Het landschapsbeleidsplan van de gemeente Uden beschrijft hoe de kwaliteit van de natuurlijke omgeving van Uden verbeterd kan worden. Het uitvoeringsplan 'Groene Ruit om Uden', waarvoor de gemeente ruim een miljoen euro aan Europese subsidie heeft gekregen, geeft hier handen en voeten aan.

Als een heuse kralenrijger is de gemeente Uden in 2002 gestart om 'de Groene Ruit om Uden' te realiseren via de aanleg van bosjes, plasdraszones en poelen. Hierdoor ontstaan groene zones in de vorm van een ruit om Uden, die de natuurversnippering oplossen.
 
We komen uit bij de beek de Leijgraaf. We gaan een heel stuk langs deze beek lopen. Onderweg zien we dat op sommige plaatsen wallen zijn opgeworpen. Hier moet op den duur vogels gaan nestelen.
 
Leijgraaf of Leigraaf
Deze zijbeek van de Aa is een kunstmatige rivier die de vochtige en natte moerasachtige laagtes met elkaar verbindt en zo zorgt voor de waterafvoer. De Leigraaf ontspringt in Boekel en mondt 20km verder uit in de Aa, even voorbij het kasteel.

De strak gekanaliseerde beek begint heel smal maar wordt uiteindelijk zo’n 10 m breed. De stroming is erg laag, waardoor het water in de winter – zoals we nu kunnen zien – geheel kan bevriezen. Het verval is ruim 7,5 m.

Het is de bedoeling om de komende jaren niet alleen de oevers, maar de hele rivier een natuurlijker karakter te geven door vistrappen aan te leggen (bij Kameren ligt een hele mooie) en meer begroeiing toe te staan.
 
Onderweg werd er door onze gids veel informatie over het gebied gegeven. zo stonden we even stil bij een stukje riet langs een sloot. Niet een plaats waar je een normaal een leuk verhaal verwacht. Maar deze keer werd ik toch verrast. Geen natuur uitleg, maar een sage.
 
Duivelsbeet in het riet
Lang geleden waren God en de Duivel tevreden met de wereld. Ze hadden volop tijd en speelden graag een spelletje. Op een mooie zomerdag daagde de Duivel God uit: "wie kan de mooiste plant maken". God dacht lang na. Van een orchidee kwam hij op een prachtige kastanje boom, en daarna op een weide vol met bloeiende klaprozen. Maar na lang nadenken besloot hij om een graanveld te scheppen. Vol met volle tarwearen, goudgeel in de zon, en golvend in de wind. Toen het tarweveld was geschapen was God tevreden.

De Duivel dacht nog langer na. Uiteindelijk besloot hij een rietveld aan het water te maken. De paarsbruine pluimen bewogen sloom in de wind. De bladeren bewogen in de wind allemaal dezelfde kant heen. Ook de Duivel was tevreden.

De Duivel en God bekeken elkaars creatie en complimenteerden elkaar. Maar beide vonden hun creatie toch de allermooiste. Dus moest er een "scheidsrechter" aan te pas komen. Maria werd gevraagd om aan te geven wie er gewonnen had. God won de wedstrijd en de Duivel werd zo kwaad dat hij in duizenden rietstengels beet. Die beet kun je nu nog zien als je heel goed kijkt. Lees dit verhaal op natuurverhalen.nl.
 
We komen de Wijstgronden. De plaats waar je de Peelbreuk met eigen ogen kunt zien. Inderdaad is de breuk goed te zien aan de hoogte verschillen in het landschap. Op een paar meter afstand gaat het een paar meter omhoog.

Op een informatiebord lezen we een stukje over het ontstaan van de peelbreuk.
 
Op een plaats waren in de breuk een 4-tal peilbuizen geplaatst. Leuk is te zien dat op het hoogste punt het water ook het hoogst staat in de peilbuis. Dit terwijl iedereen verwacht dat dit het geval is bij het laagste punt.
 
Aardkundig monument
Het natuurgebied de Loose en Raktse Beemden wordt in de volksmond wel De Wijstgronden genoemd. In dit gebied doet zich een bijzondere situatie voor die wordt veroorzaakt door de Peelrandbreuk. Hooggelegen nattere gronden grenzen aan laaggelegen drogere gronden. Het gebied is daarom door de Provincie Noord-Brabant aangewezen als aardkundig monument.
 
Peelrandbreuk
De geologische opbouw van Zuidoost-Nederland is erg ingewikkeld door de vele breuken in de ondergrond. Breuken zijn in het algemeen niet zichtbaar in het landschap. De Peelrandbreuk vormt hierop een uitzondering.
 
U ziet deze breuk schuin rechts voor u als een licht glooiende richel De Peelrandbreuk scheidt de hooggelegen Peelhorst (waarop u zich bevindt) van de laaggelegen Centrale Slenk (rechts van u). Dit hoogteverschil is ontstaan door de verticale bewegingen van de aardkorst fangs de breuk.
 
Tijdens de laatste twee miljoen jaar is de Centrale Slenk wet 200 meter gedaald ten opzichte van de Peelhorst. Van deze verschuiving is aan het oppervlak Weinig te zien omdat de slenk in de loop der tijd door rivieren en door de wind is opgevuld met grind, zand en klei. Ook nu vindt langs de breuk nog beweging plaats. In de vorige eeuw bedroeg de relatieve verticale verschuiving van slenk en horst zo'n drie mm per jaar. Daarnaast deden zich langs de Peelrandbreuk aardschokken voor bij Uden (1932) en Roermond (1992).
 
De Wijstgronden
Hoe kunnen de hooggelegen gronden van de Peelhorst nat zijn en de laaggelegen gronden van de Centrale Slenk droog? De Peelrandbreuk en de hiermee samenhangende verschillen in bodemopbouw verklaren dit fenomeen. In de Centrale Slenk kan het regenwater diep in de grond zakken doordat er geen ondoorlatende bodemlagen voorkomen. Op de Peelhorst daarentegen ligt onder het goed doorlatende rivier-zand een minder doorlatende leemlaag. Het^ water stagneert op deze feernlaag en stroomt af in de richting van de Centrale Slenk.

Het fijne dekzand in de Centrale Slenk laat het water minder snel door dan het grove rivierzand op de Peelhorst. Hierdoor wordt het water opgestuwd aan de horst-zijde van de Peelrandbreuk en komt het  als kwel naar de oppervlakte. Water dat vanuit de ondergrond opwelt (kwel) bevat opgelost ijzer, Waar dit ijzer in contact kamt met zuurstof slaat ijzeroxide neer. Uzeroerlagen, slecht doordringbare lagen in de bodem, zijn het gevolg. De roodbruine kleur van het ijzeroxide is ook teruci te vinden in de sloten. Olieachtige vliesjes op het slootwater duiden op aanwezigheid van ijzerbacteriën.
 
Flora en fauna
Dit kleine gebied kenmerkt door veel verschillende bodemomstandigheden: nat  / vochtig / droog en kalkrijk / neutraal / zuur of voedselrijk / voedsel-arm. Hierdoor komen er in de Loose en Raktse Beemden wei 280 verschillende plantensoorten voor: de Bittere Veldkers, Dotterbloem, Holpijpen diverse soorten grassen, biezen en zegges voelen zich hier thuis. Ook zo'n 36 vogelsoorten vinden in de graslanden, broekbossen en singels een geschikt plekje om hun jongen groot te brengen.
 
Beheer
Om schade aan de kwetsbare drassige bodem te voorkomen wordt het hooi met licht materieel op brede banden van het veld gehaald. Dit gebeurt pas na half juni zodat de dieren in alle rust hun jongen kunnen grootbrengen. Ook hebben de meeste planten dan hun zaad gevormd.

Bij een nat voorjaar kan het voorkomen dat de beheerder pas in augustus aan de werkzaamheden begint. Wilgen en essen worden door vrijwilligers van het IVN Uden om de paar jaar geknot Zo ontstaan op den duur gevarieerde singels.

En zo kwamen we na 7 km genieten van deze mooie omgeving weer uit bij het startpunt.

Bij een kopje koffie werden we weer langzaam warm en konden we nog even napraten. We hebben veel gehoord over dit gebied en genoten van de afwisseling tussen natuur en aardrijkskunde die we onderweg tegenkwamen.

De naam van de wandeling is inderdaad heel toepasselijk: berg en breuk.

POI's

• A50 N51.6638 E5.5996
• De Bedafsche bergen N51.6681 E5.5740
  
• De Leijgraaf N51.6550 E5.5707
  
• Start/finish/parkeerplaats/restaurant N51.6678 E5.5768
  
• Uitkijktoren N51.6657 E5.5672
  
• Waterpeilen N51.6644 E5.5882
  
• Wijstgronden N51.6653 E5.5854
  
• zicht op breuk N51.6636 E5.5895

Geraadpleegde websites:

• nl.wikipedia.org/wiki/Bedafse_Bergen
• IVN Uden
• www.natuurverhalen.nl
• www.wandeleninhetbos