START N51 30.045 E4 38.014
We starten op Parkeerplaats De Ganger. En slingeren eerst over de bruggetjes die we kennen van de wandeling op de Pannenhoef. Meteen maar even overnemen dat we de Turfvaart kruisen en daarna de Bijloop.

Turfvaart N51 30.195 E4 38.001
Vanaf het begin van de 16e eeuw gaven de Heren van Breda steeds meer gebieden uit voor de turfnering. In 1619 werd de Turfvaart gegraven die onder Rijsbergen in de Weerijs uitmondt.

Vanaf 1700 verliest de vaart zijn economische functie, maar blijft wel belangrijk voor de afwatering. De Turfvaart heeft een dubbele functie. Ten eerste het ontwateren van de te ontginnen vennen. En ten tweede voor de afvoer van het afgegraven veen naar Breda, Roosendaal, Etten en Oudenbosch. Op de terugweg wordt mest meegebracht voor de ontwikkeling van de landbouwgronden.

De meeste afgegraven gronden blijven woest en leeg. Het wordt gebruikt om bos aan te planten, vee te weiden of plaggen te steken. Vincent van Gogh heeft er zelfs tekeningen van gemaakt. Hij was zeer onder de indruk van de vergezichten en de ondergaande zon.

Vanaf 1800 worden de onafzienbare heidevelden geleidelijk ontgonnen tot cultuurland en bos. Van 1900 tot 1940 verhevigt de ontginningsintensiteit. In het kader van de werkverschaffing worden de vennen en overige lage delen dichtgegooid met zand van hoge koppen. Door het verbreden en verdiepen van het beekje de Bijloop wordt het gebied ontwaterd.

De turfvaarten moesten voldoende water bevatten om als vaarweg dienst te kunnen doen. Daartoe waren talrijke sluizen, stuwen, wisselkommen in de vaarten gemaakt en waren erlangs looppaden aangelegd om de vaartuigen, vaak in konvooien van 40 tot 60 platbodems/pletten/pleyten voort te bewegen. De pletten uit de periode 1600 tot 1700 waren 14 tot 19 meter lang en 2,40 tot 3,50 meter breed. Zij werden onder meer in Roosendaal gebouwd en konden wel 10.000 turfjes van 1 dm3 vervoeren. Geen enkele plet heeft de jongste eeuwen doorstaan.

Bijloop N51 30.259 E4 37.925
Het tweede bruggetje voert ons over de bijloop. Vroeger bestond natuurgebied De Lokker uit vochtige heidevelden, moerassige laagten en uitgestrekte vennen.

Rond 1400 slingerde de Bijloop drie kilometer lang door het gebied. De Bijloop is in 1938 vanwege de landbouw rechtgetrokken en verdiept. Regenwater liep hierdoor sneller het landbouwgebied uit. Door de snelle waterafvoer verdroogde het natuurgebied.

In 2008 zijn de dichtgemaakte vennen en de oorspronkelijke Bijloop weer open gemaakt. Hierdoor kunnen planten bloeien en dieren in het gebied leven.

We steken de Sprundelse Baan over en over een oude klinkerweg, de Hazenmerenstraat, zien we uit over een Peelachtig polderlandschap met centraal een prachtige ontginningsboerderij. Als we bij de boerderij rechtsaf gaan zien we duidelijk dat de links gelegen weilanden veel lager liggen dan de op stuifzand begroeide dennenbossen. We zullen dat bij alle bosranden zien. Het zou ons niet verbazen als er in vroeger tijden turf gestoken is.

De lange laan met grillig gevormde eiken brengt ons aan de achterkant van de Abdij. Rechts ligt het sterrenwoud – op de kaart als een vlaai – met in het midden een kapel voor de paters. Het is hermetisch afgesloten, zodat we om moeten lopen – we houden daardoor een ruime kijk op de zich in alle waardigheid tonende Abdij van Maria Toevlucht.

Abdij Maria Toevlucht N51 29.756 E4 36.534
Broeder Jan Baptist Bomans, een broer van schrijver Godfried Bomans, is van 1935 tot aan zijn overlijden in 1997 kloosterling geweest in de trappistenabdij Maria Toevlucht. Om iets van de wereld te zien, werd hij door zijn vader op de fiets naar Parijs gestuurd. Hij wilde overnachten in Breda of Zundert, maar omdat alles vol was, belde hij bij het klooster aan. Hij is nooit in Parijs aangekomen…

In de Franse politiek bestond vanaf de Franse Revolutie een stroming die het kloosterleven blijvend wilde opheffen. Dat dreigde aan het eind van de 19de eeuw werkelijkheid te worden. De abt van het Noord-Franse trappistenklooster Monts des Kats zond één van zijn monniken uit om een toevluchtsoord te vinden in het buitenland.

Aldus werd in 1881 in Tilburg de abdij Koningshoeven gesticht. De abdij bloeide al snel op en al gauw dacht men om nog meer kloosters in Nederland te stichten, als toevluchtsoord voor de met uitwijzing bedreigde monniken. Een gelegenheid voor het stichten van een nieuw klooster ontstond toen in 1897 de Zundertse mejuffrouw Anna Catharina van Dongen een perceel grond schonk aan de abt van Koningshoeven. De toenmalige abt van Koningshoeven, Dom Willibrord Verbruggen besloot om op dit perceel een klooster te stichten. Omdat het als toevluchtsoord voor Franse monniken bedoeld was, kreeg het nieuwe project de naam ‘Maria Toevlucht’. In de herfst van 1899 vertrokken uit Tilburg drie monniken naar Zundert. Er werd begonnen met de bouw van het eerste klooster, het gebouw dat nu gastenkwartier is. De huidige gastenrefter was voorheen de eerste kapel. Op Hemelvaartsdag, 24 mei 1900, wijdde de abt van Tilburg deze kapel in, en met twaalf monniken, onder leiding van pater Nivardus Muis, begon Maria Toevlucht officieel als klooster te functioneren.

In de abdijwinkel Monniksmoeren worden o.a. producten van de eigen ecologische boerderij verkocht. Veel gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid die de abdij biedt voor enkele dagen bezinning aan ieder die dit verlangt. Daartoe is een gastenhuis met eenvoudige een- en tweepersoonskamers met douche en toilet.

Vanaf de abdij kunnen we enkele verkortingen volgen. Wij gaan verder richting Lange Maten. Bij de toegangsweg tot het bos hangt een vriendelijke waarschuwing, dat er boswerkzaamheden worden uitgevoerd. We zullen het merken. Vanuit het bos zien we de uitgestrektheid van het heidelandschap.

De Lange Maten N51 30.159 E4 36.057
De Lange Maten is van oorsprong een hoogveengebied. Rond 1920 is de heide grotendeels ontgonnen voor land- en bosbouw. De overgebleven heideveldjes zijn niet toegankelijk voor publiek om kwetsbare vegetatie te beschermen.

Natuurmonumenten wil de afwateringssloot De Lange Matenloop ondieper maken. Hierdoor stagneert de waterafvoer en kunnen er weer drassige plekken ontstaan. Heideplanten als klokjesgentiaan en zonnedauw profiteren daarvan. Ook voor behoud van de bedreigde (ongevaarlijke) gladde slang doen we ons best. Broedvogels in het bos zijn onder andere roodborsttapuit, fitis en groene specht. De Lange Maten vormt samen met De Reten, De Moeren, de Oude Buisse Heide, Wallsteijn en de Pannenhoef van Het Brabants Landschap een groot aaneengesloten natuurgebied.

Na de Rucphenseweg volgt een lang recht stuk naar de Bijkorf. Door een zeer gevarieerd bos – met zelfs een echt coniferenbos van tuja’s – naderen we de heide van De Reten. Nou ken ik de reten als een verzamelnaam voor laaggelegen vrij natte weilandjes langs een afwateringssloot. En ondanks die sloot toch erg nat en daardoor begroeid met weinig gras en vele biezen. We zien enkele typerende voorbeelden.

Maar het overgrote deel van wat wij zien is heide op Landgoed De Moeren. Zo hoog, dat op sommige plaatsen flink gemaaid en geschaafd is. Hoge afvalbergen en geschraapte podsol zijn het resultaat; het gebleekte zand komt zo tot aan het oppervlak.

De Reten N51 28.989 E4 35.244
Dit natuurgebied vlakbij Zundert is een overblijfsel van een omvangrijk heidegebied dat begin vorige eeuw is ontgonnen. De Reten bestaat uit grasland, akkers en enkele kleine snippers heide. Natuurmonumenten wil de heide verder herstellen.

De graslanden worden begraasd door koeien van een biologische boer. Dit gebeurt niet intensief, zodat er ook ruigere stukken ontstaan waar allerlei planten kunnen groeien. Insecten en andere dieren profiteren hier weer van. In het gebied broeden roodborsttapuit en patrijs.

Podsol N51 29.189 E4 35.350
Podsol is een typisch bodemkundig verschijnsel van de heideplanten op de zandgronden. Koolzuurhoudend regenwater sijpelt de grond in en bij het passeren van de wortellaag neemt het de daarin gevormde zuren op. Door die zuren zullen langs scheikundige weg bepaalde stoffen uit het zand oplossen. Wat overblijft zijn de heel moeilijk op te lossen spierwitte kwartskorrels, die we hier aan het oppervlak zien.

De opgeloste stoffen worden dieper de bodem in weer afgezet als roestbruine, zwarte of paarsachtige laagjes rond de zandkorrels, uitvlokken heet dat.

Bij ontwortelde bomen, langs zandgaten en slootranden in de heide kun je deze verkleuringen soms heel mooi waarnemen.

De Moeren N51 29.188 E4 35.866
Dit stuk heide behoort bij Landgoed De Moeren en is particulier bezit. De Moeren behoorden rond 1818 ook nog toe aan dezelfde eigenaar, het echtpaar Van der Hoeven-Snellen, een vooraanstaande familie uit Breda, diet hier ruim 2000 ha grond bezat.

Het huidig Landgoed De Moeren (circa 250 ha) is nog steeds in handen van een Van der Hoeven. Het is nooit ontgonnen na de vervening. En op enkele plekken is het veen niet eens afgegraven. Voor de vele planten en dieren die hier een plekje hebben gevonden is het van groot belang dat er voldoende water in het gebied blijft staan. Ook is het van belang dat het gebied gedeeltelijk open blijft. Vandaar dat de eigenaar een kleine kudde koeien in het natuurgebied laat grazen.

De Zoekse Loop is in de jaren zestig verbreed en uitgediept om het gebied beter te ontwateren. Onlangs zijn enkele stuwen in de Zoekse Loop geplaatst om ervoor te zorgen dat de aangrenzende natuurgebieden weer een stukje natter kunnen worden.

Het Huis De Moeren dateert uit 1818 en is een voorbeeld van een landhuis in empirestijl. Gekoepeld klokkentorentje op het dak. Het is destijds gebouwd voor de familie Van der Hoeven. Aan de overzijde van de weg staat een houten koetshuis.

Langs een beukenheg behorend bij het oud herenhuis uit 1818 komen we aan bij een van de oudste uitspanningen van Nederland. Gebouwd in 1635 met nog steeds de aloude sfeer van vroeger. De gelagkamer kent zelfs een bedstee, zij het niet bestemd voor de vermoeide wandelaar.

Herberg In den Anker N51 29.045 E4 36.702
Volgens de overlevering is het gebouwd in 1635 door Pieter van Bernagien, eigenaar van brouwerij “Het Ancker” te Breda. Vandaar de naam. Sinds 1861 is de herberg in eigendom van de familie de Beer. Gelegen aan de doorgaande weg van Breda naar België moet het altijd een komen en gaan van passanten zijn geweest. Even de dorst lessen of bijkomen van de kou.

Die oude tijden herleven op het moment dat je naar binnen stapt. De gelagkamer is als vanouds. Onder de grote schouw, waar vroeger het open haardvuur moet hebben gebrand, staat nu een oude potkachel. Een 200 jaar oud Mechels buffet doet dienst als toog. De houten zoldering is geverfd in de ouderwetse ossenbloedrode kleur. Opvallend zijn de vliegenkast waarin vroeger de hammen hingen en in de hoek de oude bedstee. Hier hangt rond de oude stamtafel een sfeer van rust en gemoedelijkheid. De waardin helpt ons graag met het nog te volgen traject van onze wandeling. Alleraardigst. Geen luxe, geen radio, geen internet, geen gek menu: worstenbroodjes en snert mi roggebrood.

PAUZE N51 29.045 E4 36.702
De boerderij Herberg In den Anker biedt ons de passende eenvoudige boerenkost. We warmen ons bij de potkachel. Geen muziek of modern lawaai, maar het ingehouden geroezemoes van stemmen. Bijna ongewild naar elkaar luisteren – het schijnt in deze tijd ongehoord te zijn. De vrouw des huizes helpt ons buitengewoon vriendelijk en wijst ons op een mooiere terugweg, dan hetgeen we gepland hadden. Dit is een absolute topper.

Geen Internet, geen website. Alle dagen vanaf tien uur open, behalve op vrijdag.
Maar dan kun je ietwat verder terecht bij De Moerse Bossen, maar dat is andere koek. Luxer en drukker. Dat terras is maandag en dinsdag gesloten.

Op de terugweg volgen we de raad van de waardin op. Natuurlijk komt eerst nog het bos van de Moeren. Ondanks dat de naam duidt op moerputten en turfstekerijen, natte poelen en ontoegankelijke graspollen zien we daar niets van terug.

Mooie strakke zandwegen leiden ons in rechte banen door keurige bossen. De lanen worden weer in ere hersteld. We kijken even rond op de rondoet.

Na de oversteek gaan we even kijken in het Theehuisje.

Moeren 2 N51 28.943 E4 37.174
De Moeren is een oud landgoed met bos, weiland, akkers, vennetjes, poelen en een landhuis. Tussen de bospercelen liggen weilanden en akkers die Natuurmonumenten beheert. Hier worden geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt. Er groeien akkerkruiden als leeuwenklauw, klaproos en korenbloem. Op de bloemrijke graslanden bloeien echte koekoeksbloem en duizendguldenkruid.

In de oude, hoge bomen langs het bouwland broedt de wielewaal. In het bos broeden zangvogels als fitis en tjiftjaf en in de houtwallen schuilen haas, ree en fazant. De statige lanen, de vierkante bospercelen, poelen, akkertjes en bloemrijke graslanden zijn door Natuurmonumenten met een extensief en gericht beheer veel natuurlijker gemaakt.

Naast onopvallende plantensoorten vallen oude bomen, zingende vogels en kwakende kikkers snel op. Ook opvallend zijn de zogenaamde rondoeten. Deze kruispunten in een lanenstelsel zijn met subsidie en particuliere bijdragen door Natuurmonumenten en vrijwilligers hersteld.

Even verder passeren we de brug over de Turfvaart. We volgen de dijk langs de vaart. Links liggen nog enkele moerassige poelen die we zouden willen typeren als voorbeelden van de moeren.

De schapen op de dijk doen wat angstig als we voorzichtig willen passeren.
Voorbij de verharde weg kunnen we de Turfvaart oversteken, recht naar de Parkeerplaats terug.

Startpunt 

START P De Ganger   Sprundelseweg Zundert-Sprundel   N51 30.045 E4 38.014

Geraadpleegde websites

• http://www.zundert.nl
• http://www.natuurmonumenten.nl
• www.heemkundekringroosendaal.nl
• Site Abdij Maria Toevlucht te Zundert

POI’s

• Turfvaart N51 30.195 E4 38.001
• Bijloop N51 30.259 E4 37.925
• Abdij Maria Toevlucht N51 29.756 E4 36.534
• De Lange Maten N51 30.159 E4 36.057
• De Reten N51 28.989 E4 35.244
• Podsol N51 29.189 E4 35.350
• De Moeren N51 29.188 E4 35.866
• Herberg In den Anker N51 29.045 E4 36.702
• Moeren 2 N51 28.943 E4 37.174