We zullen herhaaldelijk geconfronteerd worden met de Maas. Niet alleen in de huidige bedding, maar ook waar vroeger - misschien wel 10 000 jaar geleden - de rivier gestroomd heeft. We zullen de steile randen in het landschap leren herkennen.En wie weet?

De plannen om hier een zijarm van de rivier als waterbuffer aan te leggen zijn al gemaakt. Want nog geen 15 jaar geleden stond het grootste deel van deze wandeling helemaal onder water.... De Gemeente Horst-aan-de-Maas heeft dan ook het wandelroutenetwerk "Stempel van de Maas" genoemd.

Stempel van de Maas
Voor de GPS-wandelingen voor u hebben we steeds de mooiste gebieden in de (wijde) omgeving van Eindhoven opgezocht en daar zelf, of met de hulp van anderen, een wandeling uitgezet. Een van die wandelingen was 1600 Lottum/Arcen/Broekhuizen. Tijdens die wandeling zijn we dit Wandelnetwerk "Stempel van de Maas" tegengekomen. Geweldig!

Tussen Lottum, Broekhuizen, Broekhuizenvorst, Blitterswijk en Swolgen heeft de Gemeente Horst-aan-de-Maas verbindingen gelegd tussen 14 knooppunten; totaal 42km. Op een kaart geeft men de onderlinge afstanden tussen die waypoints en zo kan iedere wandelaar een persoonlijke wandeling naar eigen kunnen samenstellen. De route wordt nog aangegeven met paaltjes. In deze wandeling volgen we een deel van dit netwerk.

Op de knooppunten (--) staan borden met informatie over naamsverklaring, historie en landschap. We maken daar in deze tekst gebruik van en danken de Gemeente Horst-aan-de-Maas voor dit initiatief.

We vinden het jammer, dat het lange gras van het wandelpad niet bijgehouden was, waardoor we - na de regenbui - toch lang met natte broekspijpen hebben gelopen. Maar nog erger vonden we dat we buiten het hoofdseizoen geen enkele horecagelegenheid hebben kunnen vinden voor een lunch onderweg. (Alleen in Arcen over de Maas).

We starten op de Parkeerplaats bij de Visvijver aan de Lissevenweg op de Legert. Richting zuid en langs het kapelletje. Over de Osterbos - steek de hoofdweg voorzichtig over en zie hoe sterk de weg in de bocht omhoog loopt - gaan we naar de Swolgender Heide.

Mariakapelletje
Waarschijnlijk in de 2e helft van de 19e eeuw gebouwd, voorheen toegewijd aan Sint Anna.

(4) Legert en Osterbos 
(Bos in het oosten, gezien vanuit Swolgen) zijn nederzettingen aan de rand van de oude Maasarm. De bermen op de hogere zandgronden leveren veel zomerbloemen die traditioneel voor de "kroedwis" gebruikt werden. Op Midzomer, tot voor kort een katholieke hoogtijdag op 15 augustus, werd een boeket met geneeskrachtige of beschermende kruiden (heilkruiden) verzameld en aangevuld met fruit, granen of een voedergewas.

Dit boeket werd in de kerk gezegend voor heil en zegen van mens en vee, voordat het thuis werd gebruikt bij ziekte, onweer en andere onheildtijdingen.

De inzinking in het landschap geeft het vroegere stroomgebied van de Maas aan met duidelijk zichtbaar de steilrand. Bewerking van vruchtbare gronden heeft geleid tot het glooiende effect.

(7) Swolgenderheide
Heidegebied bij het dorp Swolgen. Swolgen is afgeleid van zwollen of zwellen. Bedoeld is het kwelwater dat veel in Swolgen voorkwam.

De zandgronden zijn samen met de schuitwaters lange tijd particulier bezit geweest als jachtterrein.

Daardoor is het gebied in het begin 20e eeuw (crisistijd) niet beplant met dennen zoals met de meeste arme zandgronden in de omgeving is gebeurd. Dit dennenhout werd gebruikt voor de mijnbouw. Samen met de Schuitwaters als oude Maasmeander vormen deze zandgronden een nog onverstoord, natuurlijk geologisch geheel.

Het landschap bestaat uit een Natuurreservaat met sterke afwisseling van bodemsoorten. Opvallende overgang van hoge zandgrond en heide naar de oude meander, moeras en open water. Sommige dennenakkers worden weer ontwikkeld tot heide. Het reservaat is rijk aan reptielen, paddestoelen en vogels, waaronder de zeldzame nachtzwaluw.

We gaan door dit mooie bos- en heidegebied - op het einde passeren we nog een vleermuiskelder. Als we daar uit het bos komen zien we uit over het lager gelegen akkers in de oude bocht van de voormalige rivier.

Vleermuiskelder
Uit waarnemingen in ons land blijkt dat het aantal vleermuizen de laatste jaren sterk achteruit is gegaan. Van deze wettelijk beschermde zoogdieren heeft ons land nu nog 18 soorten.

Door de aanleg van deze vleermuiskelder proberen we een bijdrage te leveren aan de bescherming van deze interessante diertjes. Om de rust te handhaven wordt u verzocht zich niet in de buurt van deze kelder op te houden.

We gaan links, over de verharde weg en komen bij een paviljoen. Even pauzeren bij deze bijzondere stop.

(6) Hiept
Hiept is een verbastering van hipt en betekent schrale heide.

Een inmiddels verdwenen boerderijtje droeg de naam. De Hiept. Boerenbewoning destijds ver buiten het dorp. Een gemengd kleinschalig bedrijfje op de rand van de heide met als hoofdactiviteit veeteelt, met direct rondom de boerderij ook wat akkers en uiteraard een moestuin. Op de heide was er bijenteelt.

Bijenteelt was in die tijd noodzakelijk om aan was te komen. De was gebruikte men voor kaarsen en een vuurpotje. De honing zorgde voor zoetstoffen.
In het landschap is duidelijk de oude Maasarm te herkennen. De buitenbocht is herkenbaar aan de hoge oever met stuifduinen, nu bosgebied. Het huidige weiland was oorspronkelijk de binnenbocht, de lage oever met rivierafzetting. Dit is het einde van het huidige Broekhuizer Molenbeekdal.

Orangerie
We passeren een aan de rand van een blauwe bessen plantage gelegen orangerie, de Hayberries-stop genaamd.

Een heerlijk rustpunt tijdens de wandeling. Niet alleen voor koffie, thee, gebak en ijs, maar ook voor de verkoop van blauwe bessen en aanverwante producten, zoals sap, wijn, likeur, jam en azijn. U kunt ook zelf bessen gaan plukken. Een unieke bezigheid. (In de zomertijd van 10-6 geopend / in winterseizoen gesloten).

Na de stop gaan we achter de bessen en buxus langs. Duidelijk zien we de hoge akkers en de achterkant van de veel lager gelegen oude hoeve. We lopen even om en genieten van de sfeervolle lanen.

(6) De Kolck
Is een laag gelegen waterrijk gebied. Voormalig kasteeltje met gracht bij een oude Maasarm, begin 18e eeuw vervangen door een landhuis. De huidige boerderij is van 1904. Voor de boerderij de lage weiden en daarachter de hooggelegen oude akkers.

Dan komen we in het dorp, met de pomp, de kerk en de steegjes een heerlijkheid in deze tijd. We kijken even terug in de historie van dit land.

(1) Land van Broeckhuysen
De Familie van Broeckhuysen bezit de adellijke rechten vanaf de Middeleeuwen met kasteel Broekhuizen - verwoest in 1944 - als stamslot. Dit gebied kent een oude handelsroute langs de Maas. Bewoond sinds duizenden jaren voor Christus.

De Maas is een regenrivier met een groot verval en was in die tijd niet bevaarbaar door het ontbreken van stuwen. In het landschap zien we zeer oude bouwlanden aan de buitenbocht van de rivier. De rivier heeft in de loop der tijden gezorgd voor een rijke variatie aan gronden: van rivierklei tot dekzanden.

Broekhuizenvorst
Al in de Bronstijd, de IJzertijd, de Romeinse tijd en de tijd van de volksverhuizingen is dit gebied bewoond geweest. Na de Romeinen - de heirweg van Maastricht naar Nijmegen liep door dit gebied - en de tijd van Karel de Grote, was het christendom ook hier doorgedrongen.

Onder het afbrokkelend gezag werden de leenmannen zelfstandiger en zo ontstond rond 1100 het graafschap Kessel, in 1279 overgenomen door de graaf van Gelre.

Broekhuizen, Broekhuizenvorst en Ooijen bleven tot aan de Franse tijd onder het bewind van Gelre. Wel komt het graafschap in 1543 als laatste gewest in de Nederlanden door toedoen van Karel V (als Hertog van Gelre) onder Spaans gezag en blijft dat gedurende de 80 jarige oorlog (1568 - 1648). Bij de vrede van Munster in 1648 bleven de Maasdorpen, als onderdeel van Spaans Gelderland, onder Spaans bewind.

De Maasdorpen bleven tot 1713 bij Gelre, onder het Spaanse bewind, behoren. Maar Gelre werd na de Spaanse successieoorlog, met het Tractaat van Utrecht bij Pruisen ingelijfd. Maar Pruisisch Gelre bleef Nederlands taalgebied en ook het land- en stadsrecht bleef Gelre's.

Na de korte Franse bezetting omstreeks 1770 en na de Revolutie heersen de Fransen na 1793 op de westelijke Maasoever. De Hollanders, die stand hielden op de oostelijke oever wilden bij Arcen de Maas oversteken.

De Franse bevelhebber had slechts 50 soldaten. Hij liet die langs de Maasoever naar Broekhuizen marcheren, via het achterland snel terug en weer langs de Maar naar Broekhuizen. Dat herhaalde zich enkele malen. De Hollanders die dit zagen dachten dat er een heel regiment op hen lag te wachten en zagen af van de overtocht. De Fransen schaffen de heerlijke rechten af. De schout en de schepenen blijven nog tot 1798.

Het hertogdom Limburg gaat dan op in het Departement van de Roer, Broekhuizen hoort bij het kanton Horst. In 1800 worden Broekhuizen en Broekhuizenvorst een zelfstandige gemeente. In 1801 wordt heel Nederland ingelijfd bij Frankrijk. In 1815, na de nederlaag van Napoleon, hoort de gemeente Broekhuizen bij het Hertogdom Limburg, en behoort dan tot de Verenigde Nederlanden.

Het Hertogdom Limburg, dus ook de gemeente Broekhuizen, behoort van 1830 tot 1939 bij België. Pas in 1839 werd de gemeente voorgoed Nederlands.Zie www.broekhuizen-broekhuizenvorst.nl

In het dorp kunnen we eventueel nog lunchen... verder richting de Maas. Misschien langs de (natte) slootkant of over de rustige verharde weg. Ook al ligt de rivier zelf in de diepte, bij hoog water komen al deze akkers onder water te staan.

Achter de camping bij Kasteel Ooijen gaan we dicht langs de rivier. We laten de schoonheid op ons inwerken.

Maas
De Maas ontspringt in Frankrijk te Pouilly-en-Bassigny op het Plateau van Langres en is 925 km lang.

Als een van de belangrijkste rivieren van Europa doorkruist de rivier de Franse Ardennen en Lotharingen, passeert Verdun en Sedan, vanaf waar ze bevaarbaar is, en passeert in Givet de grens met België. Met in België Dinant, Namen, Hoei en vooral Luik en in Nederland Maastricht, Roermond, Venlo en Den Bosch toont de Maas haar belang voor de achterliggende streek, maar de steden zelf liggen aan de rivier.

Met de leemlagen voor de steenovens en de zand- en grindwinning is de Maas belangrijk voor de bouw. Tankers en containerschepen gebruiken de rivier als transportader. Op vele plaatsen is de rivier dan ook gekanaliseerd.

Vanaf 1918 tot 1929 zijn stuwen gebouwd om de bevaarbaarheid te bevorderen. Het Julianakanaal (1935) en bij Buggenum het Lateraalkanaal, verkorten de vaarwegen. Maar de Maas bepaalt ook de grens met Duitsland. De afstand vanaf de Maas tot de Duitse grens is 5km, de reikwijdte van het kanongeschut in 1814.

Bij Heusden splitst de rivier zich. Vroeger stroomde het water via de Merwede, de Nieuwe Maas, Nieuwe Waterweg en Oude Maas in de Noordzee. Tegenwoordig is dat deel afgedamd ter bescherming bij hoogwater en mondt de rivier via de Bergse Maas uit in het Hollands Diep.

Na Ooijen gaan we langs de visvijver - hier kunnen we de wandeling eenvoudig inkorten. We missen dan wel het fraaie bos en de glooiingen van de oude Maasbedding in het landschap. En vooral het contrast met de 'natte' populieren.

(3) Ooijen
Ooijen betekent vruchtbaar land aan het water. De nederzetting rondom kasteel Ooijen - nu Camping - was in de Middeleeuwen al een aparte heerlijkheid met een eigen schepenbank. Het behoorde toe aan de familie Van Broeckhuysen.

In het landschap zien we de Maasuiterwaarden, weilanden en akkers met ruim zicht over de rivier door de lage binnenbocht. Aan de hoge overkant ligt natuurgebied De Hamert. De hoge overkant is ontstaan doordat een rivier altijd in de buitenbocht inslijt op het landschap. In de binnenbocht wordt juist bodemmateriaal afgezet.

De eerste vermelding van Ooijen stamt uit 1396. Het was tijd lang een eigen heerlijkheid. Ooijen is bekend om het kasteel Kasteel Ooijen, waar tegenwoordig ook de camping van is. Tot in de tweede helft van de zeventiende eeuw waren de bezitters van zowel de heerlijkheid als het huis leden van het geslacht Van Broeckhuysen.

Gubbelsvijver (Broekhuizenvorst) 
Net buiten Broekhuizenvorst en goed aangegeven ligt verscholen tussen de bomen de Gubbelsvijver - vernoemd naar de voorlaatste burgemeester - in een mooie en rustige omgeving.

Deze mooie vijver heeft een grote van 2,2 ha en heeft een eiland aan de rand liggen en aan de andere kant een grote boom in het water. De diepte van de vijver is maximaal 5,5 meter en gemiddeld net geen 3 meter ook langs de kant staat nog flink water.

De beplanting in het water is ook ruim aanwezig en wordt door de karpers goed gebruikt. Er wordt op karper en witwis gevist.

Oude Maasarm
Vanuit het hoger gelegen bos steken we nu de oude Maasarm over. Niet alleen de glooiingen van de voormalige rivier zien we in het landschap, maar ook de begroeiing is heel verschillend.

De populieren geven dit gebed een heel ander karakter, dan de vorige dennenbossen op de zandgronden. Nog slechts een smalle stroom geeft de vroegere loop aan. Naar het zuiden toe volgen we dit natte gebied tot aan de visvijvers. Er bestaan plannen om hier weer een zijarm van de Maas aan te leggen, die als buffer kan dienen bij extreem hoog water.

Wandel ze.

Startpunt

• A190 Visvijver De Knipmuts 140° N51 30.199 E6 07.910
• Alle afstanden Kerk Broekhuizenvorst 120° N51 29.730 E6 09.431
• Gubbelsvijver 271° N51 30.466 E6 08.532

Geraadpleegde websites:

• www.broekhuizen-broekhuizenvorst.nl

POI's

• Alternatieve Start N51.5075 E6.1422
• Alternatieve Start bij kerk N51.4954 E6.1570
• Bankje N51.5120 E6.1592
• Restaurant N51.4940 E6.1575
• Start/Finish/Parkeerplaats N51.5032 E6.1318
• Terras N51.4866 E6.1520