START/FINISH/PARKEREN N51 35.281 E4 47.166
We starten op het parkeerterrein Chasséveld/Kloosterplein. Eenvoudig te bereiken, €10 per dag. In de directe omgeving hebben we geen goedkopere of gratis plaatsen gevonden.

Vanaf het parkeerterrein richting Chassé Theater, langs het casino en theater de Nieuwe Veste en dan bij Sint Yves rechtsaf.

Historie Breda
Om Breda te begrijpen moeten we even terug in de historie. Als in 1125 melding gemaakt wordt van een nederzetting aan de Mark – daar waar de Aa of Neerijs in de Mark uitmondt en zo de “Brede Aa” wordt genoemd (?) – wordt daar een burcht gebouwd voor de Heren van Breda, zo halverwege tussen Brabant en Holland. Arnoud van Leuven is de eerste bekende Heer. 150 jaar later verkrijgt Hendrik IV van Schoten de privileges, die bij de stad horen. Om de stad heen wordt een omwalling met gracht opgeworpen.

Rond 1350 gaat de burcht over naar de familie van Polanen, die al bezittingen had rond het Westland, Delft, Maasland, Geertruidenberg e.o. en wordt het Kasteel van Breda gebouwd. Als Johanna van Polanen op 11-jarige leeftijd in 1403 trouwt met Engelbrecht van Nassau – toen adviseur van Hertog Jan IV van Brabant – komt de Baronie van Breda onder de paraplu van het huis Nassau. De binnenstad wordt ommuurd en de vestingwerken breiden zich uit. De stad wordt een handelscentrum.

Daarna volgen Willem I van Oranje (1544) en Fredrik Hendrik van Oranje (1637). Tussen 1500 en 1667 kent de stad een roerige geschiedenis met als belangrijkste momenten 1576 de Pacificatie van Gent (waarbij Holland en Zeeland een overeenkomst sluiten met Brabant, Vlaanderen, Artesië en Henegouwen, met de Prins van Oranje als stadhouder), 1581 de Furie van Houtepen (waarna Breda door Berlaymont weer in handen van Spanje valt), 1590 wordt Breda op listige wijze met het Turfschip heroverd en 1667 de Vrede van Breda (waarbij tussen Engeland en Nederland de vrede wordt gesloten).

Vanwege de vele belegeringen werd de verdedigingswal steeds verder uitgebouwd tot ware en uitgebreide vestingwerken. Binnen die strakke ommuring groeide de stad tot een compact geheel met weinig tot geen grote pleinen of markten.

Als garnizoensstad zijn er altijd veel militairen aanwezig geweest. Als na de Franse tijd het koninkrijk hersteld is ligt Breda in het midden van het land. Met het kasteel als geschikte ruimte en door de binding met de Oranjes wordt hier de eerste wetenschappelijke militaire officiersopleiding gevestigd, de KMA en liggen aan de (voormalige) ommuring drie kazernes.

De vestigwerken zijn afgebroken. Daardoor is de stad geopend voor verdere uitbreiding en zijn aangrenzende woonkernen toegevoegd zodat de stad –nu – 175 000 inwoners telt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kende de stad een grote evacuatie. Poolse militairen hebben de stad bevrijd.

Inmiddels zijn enkele kazernes ontmanteld en hebben een andere bestemming gekregen.
Met de bosrijke omgeving, de Baronie van Breda – overigens zonder dat er ooit een baron heeft geheerst – is met de bosrijke omgeving een waardige plaats van aanzien. Een beetje Haags, vandaar de bijnaam “Haagje van het Zuiden” met zelfs een stadswijk “Princenhage”.

Chassé Theater N51 35.229 E4 47.002
Het gebouw staat op het voormalig terrein van de Chassé kazerne. Het is ontworpen door Herman Hertzberger. Het is na enig geharrewar klaar in 1995. Maar dan heeft men ook wat in Breda: drie theaterzalen, drie filmzalen, een brasserie en een foyer. Ze noemen het Chassé Theater.

Naar de 500 theatervoorstellingen en 3.400 filmvertoningen per seizoen komen per jaar zo’n 400 000 bezoekers kijken naar toneel, opera, dans, muziek, musical, cabaret en film in al hun verschijningsvormen.

Kloosterkazerne Casino N51 35.259 E4 46.867
Dit is ooit – nog voordat bhet een kazerne werd - een nonnenklooster geweest van het Norbertinessenconvent Sint-Catharinadal. In 1308 werd er al een kerk gebouwd, die in 1501 werd vervangen. De nonnen vertrokken in 1647, keerden terug in 1672 maar zijn uiteindelijk in 1679 voorgoed overgehuisd naar Oosterhout.

Eenmaal in particuliere handen werd het gebouw in 1846 de Chassé kazerne en werd de oostvleugel aangebouwd en in 1878 werd de refter vervangen door de zuidvleugel. In de 1993 werd de kazerne opgeheven, de oostvleugel werd gesloopt en in 1995 vervangen door het Chassé theater.

In het overgebleven deel zit nu het Holland Casino Breda.

Nieuwe Veste N51 35.265 E4 46.759
In de Nieuwe Veste staan vier kunstrichtingen centraal: muziek, beeldende kunst, theater en dans. Er vindt veel samenwerking plaats met de Bredase scholen. Het moderne gebouw met veel glas is ontworpen door de bekende architect Herman Hertzberger van het Chassé theater heeft ontworpen.

De Nieuwe Veste beschikt over een concertzaal, een theaterzaal, een balletzaal, een regentenkamer, een opnamestudio, een kleine expositieruimte, een pantry, een foyer en diverse leslokalen en ateliers. Het bevindt zich boven de hoofdvestiging van de Bibliotheek Breda.

Achter het gebouw staat een eeuwenoude moerbeiboom die gespaard moest blijven. Deze boom is vanuit de Nieuwe veste te zien.

Kijken we voorbij de Nieuwe Veste links de straat in, dan zien we daar de kathedraal van het bisdom Breda, de Sint Antoniuskerk.

Sint Yves N51 35.304 E4 46.709
Sint Ivo, Schutspatroon der advocaten 1253-1303. Ivo Hélory, ook Yves genoemd is een Bretonse heilige, patroonheilige van de advocaten en van Bretagne. Hij wordt afgebeeld als advocaat (toga en baret), met een boek bij zich en een schrijfveer.

Hij studeerde Romeins recht aan de Sorbonne en nadien canoniek recht te Orléans. Ivo was priester in het bisdom Tréguier waar hij de functie van officiaal, kerkelijk rechter, bekleedde. In die rol nam hij het op voor de armen. Hij werd in 1347 heiligverklaard door paus Clemens VI. In Rome is de kerk Sant'Ivo alla Sapienza aan hem gewijd. Zijn kerkelijke feestdag is 19 mei.

Voorbij het pleintje gaan we naar het park, de voormalige tuin van het Kasteel van Breda. Onderweg en in het park is veel te zien.

Bisschopshuis N51 35.330 E4 46.759
Of Bisschoppelijk Paleis – iets verder rechts - is de zetel van de Bisschop van Breda Mgr Jan Liesen. Pas in 1853 wordt Breda een bisdom met als kathedraal de Sint Antoniuskerk.

Daarvoor is het de woning geweest van de thesaurier-generaal van Prins Maurits en de burgemeester Montens. Godevaert Montens is zijn bekenste familielid, die in 1581 de burgers aanvoerde in hun strijd tegen de Spaanse troepen o.l.v. Claude Berlaymont, de Heer van Haultepenne.

Bij die slag verloren 584 Bredanaars het leven en kwam de stad weer in Spaanse handen.

Gasthuispoort N51 35.367 E4 46.809
Op het pleintje zien we nog enkele restanten van de oude vestingsmuur. Het betreft de Gasthuispoort.

Breda kende drie poorten waarvan deze de ingang was vanauit ’s-Hertogenbosch.

Park Valkenberg N51 35.462 E4 46.785
Dit park ligt achter het Kasteel van Breda en was vroeger de tuin van het kasteel. Naast enkele standbeelden zijn er ook nog resten van de oude stadsmuur terug te vinden. Over de vijver ligt een mooie rode brug.

In dit park worden vele evenenementen gehouden zoals de Oranje vrijmarkt, de Valkenbergconcerten en de Roodharigendag.

Het park ligt op de doorgangsroute naar het Centraal Station Breda. De ronde door het park geeft een mooi beeld van het Kasteel van Breda.

De Vlucht N51 35.497 E4 46.775
Begin mei 1940 dreigde de stad in de frontlinie tussen de Duitsers en Fransen te komen liggen. Enigszins chaotisch wordt de stad geëvacueerd. Duizenden mensen komen in de knel langs de onder luchtaanvallen liggende route met oprukkende Fransen.

Een ander groep richting Antwerpen wordt steeds verder gedreven tot zelfs in Frankrijk toe. Voor de 50 000 vluchtelingen heeft deze traumatische ervaring 104 levens gekost.

In Breda staat die bekend als De Vlucht, waarvan hier een standbeeld.

Baronie monument N51 35.547 E4 46.790
Aan de noordelijke ingang van het park Valkenberg – komend vanaf het NS station – staat het Baroniemonument. Het werd vooral een herinnering aan de 500 jarige band met het Huis van Oranje. En wordt in 1905 onthuld door Koningin Wilhelmina.

Op het monument staan naast de panelen met beelden van de inhuldiging van Engelbrecht en zijn vrouw ook de namen van het Huis Oranje-Nassau (de katholieke Jan 1630-37 staat er niet bij).

Ook staan er op het monument de wapens van de gemeenten van de Baronie van Breda.

Vanuit het park bezoeken we het Begijnhof. Als we richting Grote Kerk gaan zien we rechts het standbeeld van Willem III en daarachter weer het Kasteelplein. Dat doen we eerst. Dan het Wilhelmina Paviljoen en het Spanjaardsgat.

Begijnhof Breda N51 35.408 E4 46.728
Het Begijnhof is ontstaan uit een schenking van Hendrik aan Schoten in 1267. Pas in 1535 zijn de begijntjes verhuisd naar deze locatie.

In 1990, na 600 jaar geschiedenis, overleed de laatste begijn.

Op het hofje zien we een poortgebouw, begijnhuisjes, de Catherinakerk, de Waalse kerk en achterin het Kakhuis en mooie beelden van de begijntjes en Johanna van Polanen, de stichteres van de Waalse kerk.

Stadhouder Willem III N51 35.383 E4 46.571
Over het Kasteelplein gaan we naar het Kasteel van Breda. Op het plein staat een ruiterstandbeeld van Stadhouder Willem III.

Prins Willem III van Oranje-Nassau was stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel en Drenthe van 1672 tot 1702, en erfheer van Breda. Hij was tevens Koning van Engeland, Schotland en Ierland, van 1689 tot 1702.

In Noord-Ierland is hij bekend als de protestantse King Billy, die 12 july 1690 de Slag aan de Boyne won en die jaarlijks herdacht wordt met provocerende optochten langs de katholieke wijken in Belfast.

Kasteel van Breda N51 35.488 E4 46.553
In de twaalfde eeuw wordt de nederzetting aan de Aa en Mark een burcht gebouwd. De Hertog van Brabant verkoopt de burcht in 1350 aan Jan van Polanen, die versterkingen met hoektorens en een gracht aanbrengt.

Via verdere erfgebeurtenissen komt de burcht in handen van het Huis Nassau en later het Huis Oranje. Telkens wordt het kasteel uitgebreid en opgenomen in de vestingwerken rond de stad.

In 1590 wordt het kasteel met een list van het turfschip heroverd op de Spanjaarden. Jarenlang beleeft Breda de gevolgen van de strijd tussen de protestanten en katholieken.

Pas na de Franse tijd krijgt koning Willem I in 1816 het familiebezit terug. De familie komt er echter niet wonen en het kasteel krijgt een nieuwe invulling.

In 1826 start de militaire academie, de latere KMA.

Koningin Wilhelmina Paviljoen N51 35.431 E4 46.541
Dit monumentale bouwwerk behoort tot de KMA en herbergt de historische verzameling.

Oorspronkelijk was het gebouw, dat in 1867 werd voltooid, de HBS van Breda. Het werd gebouwd in de trant van een blokvormig herenhuis in eclectische stijl.

In 1901 werd het onderdeel van de Koninklijke Militaire Academie.

Het pand werd gerestaureerd en op 25 november 2008 werd met buskruit door toenmalig staatssecretaris Jack de Vries de nieuwe naam onthuld: Koningin Wilhelmina Paviljoen.

 

Spanjaardsgat N51 35.452 E4 46.387
Bij de poort van de KMA zien we de grote torens van de Vesting. Het Spanjaardsgat is een waterpoort die ligt tussen de Granaattoren en de Duiventoren Dit is het symbool van het Turfschip van Breda.

Op 4 maart 1590 smokkelde schipper Adriaen van Bergen zijn turfschip met een ruim zestig soldaten de stad binnen. Dat leidde tot het ontzet van de stad. De schipper voer dagelijks ladingen turf de stad in en werd nauwelijks meer gecontroleerd. De Spaanse soldaten vierden carnaval en werden volledig verrast.

Deze poort is 20 jaar na het voorval gebouwd, dus in werelijkheid voer hij via de oude doorgang de stad in.

We zien dat de oude haven in ere is hersteld en over de brug volgen we de oude uitgaande weg en via een woonwijk terug. Niet spectaculair.

Dus volgen we de stad in. Dat wordt nu helemaal ingenomen door winkels. En dan straalt de O.L.V.kerk op het plein.

Nieuwe Mark N51 35.365 E4 46.337
De haven die we nu zien is volledig nieuw hersteld naar de oude situatie. We zien mooie panden aan de haven. Belangrijkste zijn de overkapping van de vismarkt – nu terras - het witte Postkantoor en enkele fraaie gevels.

We steken de tweede brug over naar de Haagdijk, een van de oude uitgaande straten naar de westpoort. Door de moderne woonwijk keren we terug naar het water, waarna we de oude stad weer gaan volgen.

’t Sas winkelkwartier Breda N51 35.257 E4 46.477
We kunnen nu gaan winkelen. De oude straten in het centrum zijn geheel ingenomen door winkels. Het oude beeld is volop behouden, maar het Sas is een modern passage uit deze tijd. Het is de moeite waard om binnen te kijken, maar leuker is het om door de oude straat naar de markt te gaan.

Op de hoek nuttigen we een lunch in een studentencafé. Rond om de Grote Kerk zijn vele mogelijkheden.

Grote Kerk of O.L.V. kerk N51 35.346 E4 46.508
Het belangrijkste monument van Breda. De 15e-eeuwse Grote Kerk van Breda is een gebouw met een rijk cultuurhistorisch verleden.

Niet alleen de imposante architectuur van de buitenzijde van het gebouw, maar ook de in de kerk aanwezige monumenten, gewelf- en muurschilderingen maken het gebouw tot het belangrijkste monument van Breda.

Zeer bijzonder is de Prinsenkapel met zijn met bladgoud beklede plafond, waar de voorvaderen van ons Koninklijk Huis begraven zijn. De kerk behoort tot de mooiste van Nederland, stamt uit 1269 en herbergt het praalgraf van Engelbrecht II van Nassau.

De 97 meter hoge toren is op sommige dagen te beklimmen. Zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_of_Onze-Lieve-Vrouwekerk.

Markt Breda N51 35.325 E4 46.561
De markt lijkt uit twee delen te bestaan, het open terrein nabij de grote kerk en het plein met de bomen. Maar overal terrasjes en mogelijkheden om zowel binnen als buiten te zitten. Vooral de zonnige zomerdagen kennen een druk terrasleven.

Opvallend is het grote stadhuis waar nog trouwerijen en feestelijkheden worden gevierd. De grote gevel verbergt dat erachter twee panden zijn samengevoegd tot één raadhuis.

Na de Grote Kerk en de Markt komen we op het Chassé terrein. Ooit heel groots en nu in een nieuwe ontwikkelingsfase. We beschouwen het gebied nog als een groot geheel.

Chassé terrein N51 35.073 E4 46.772
De Ginnikenstraat is de zuidelijke uitvalsweg naar de oude poort. De verdedigingswerken zijn helemaal verdwenen en op die plaats zijn grote kazernes verrezen. Daar komen we nu. Van de Chassé Kazerne, die ooit heel groot moet zijn geweest zien we nu nog restanten die na 1993, toen de militairen vertrokken een culturele bestemming hebben gekregen.

Toen Breda zijn vestingstatus kwijtraakte sloopte het zijn vestingwerken, waarna er in 1875 ruimte vrij kwam voor stadsuitbreidingen een 20 ha groot militair terrein waar de kloosterkazerne werd uitgebreid tot de Chassékazerne uit 1898 waarin twee bataljons infanterie van 2000 mannen konden verblijven. Het al sinds 1868 in Breda verblijvende 6e Regiment Infanterie betrok de kazerne en bleef hier tot de meidagen van 1940.

Na de Duitse Kriegsmarine volgde volgde het Artillerie Opleidingscentum AOC. In 1993 hebben de militairen het terrein verlaten.

Chassé
David Hendricus Chassé werd in 1765 in Tiel geboren en diende als jong militair in zijn vaders regiment. Hij sloot zich aan bij de Patriotten maar moest uitwijken, zoals vele landgenoten, toen de Pruisen stadhouder Willem V te hulp schoten. Na de Franse inval in Nederland kwam hij weer in Nederlandse dienst en werd enige tijd later door koning Lodewijk Napoleon verheven tot baron.

Vanaf 1811 was hij in dienst bij het Franse keizerrijk, maar vanaf 1814 weer in Nederlandse dienst en hij nam aan die kant deel aan de Slag bij Waterloo. In 1830 diende hij tijdens de Belgische opstand als commandant van de citadel van Antwerpen.

Twee jaar later toen Antwerpen viel, geraakte hij in Franse krijgs-gevangenschap (de Fransen schoten de Belgen te hulp).

Na terugkeer in Nederland voerde hij van 1834 tot 1839 het bevel over de vesting Breda en was tevens lid van de 1e Kamer. Chassé overleed in 1849 in Breda.

Mezz N51 35.028 E4 46.730
Als eerste zien we de ronde vormen van de Mezz, een moderne verwijzing van Erick van Egeraat naar de er tegenaan staande officiersmess.

Mezz is een poppodium. Mezz beschikt over een zaal die plaats biedt aan 650 toeschouwers. Het heeft ook een podium voor een kleiner publiek en er is het aangrenzende Mezz Café. Daar kunnen zo'n 150 bezoekers terecht.

Mezz presenteert jaarlijks zo'n tweehonderdvijftig optredens in alle denkbare stijlen popmuziek.

Lange Stallen N51 35.041 E4 46.698
De Lange Stallen zijn gebouwd in 1765 en waren een onderdeel van de Chassé kazerne. Ze dienden als onderkomen voor de circa 264 cavaleriepaarden.

Het is in 1868 van een tweede verdieping voorzien en ingericht als kazerne, wat goed te zien is in het verschil in metselwerk. In 1980 is het verbouwd tot winkel-kantoorruimten, jongerenhuisvesting en atelierwoningen. De Lange Stallen staan op de gemeentelijke monumentenlijst. Op het achterterrein, de huidige Mols parking, wordt de uitbreiding van het winkelgebied gepland.

Breda´s Museum N51 35.073 E4 46.772
Het Breda's Museum is samen met het Stadsarchief van Breda sinds 18 december 1998 gevestigd in de 100 jaar oude Chassékazerne. Het Breda's Museum heeft nog drie andere vestigingen. Breda's Museum exposeert kunst en geschiedenis van Breda en omgeving. De gevarieerde verzameling staat garant voor een afwisselend programma van tentoonstellingen.

Het voormalig gebouw F (oorspronkelijk manége en paardenstal) huisvest nu de Stadsgalerij Breda. Alle overige bebouwing van de Chassékazerne is gesloopt. Overigens zien we een mooi sculptuur van een wit paard.

Chassé Park
Het kazerneterrein heeft een spectaculaire transformatie ondergaan. Onder leiding van het Office for Metropolitan Architecture van Rem Koolhaas is het Chassé Park verrezen, dat vorm gegeven is als een multifuctionele campus. Hierin staan gebouwen als losse elementen, parkeren gebeurt ondergronds en in het aldus ontstane parkachtige landschap is doorgaand gemotoriseerd verkeer niet mogelijk.

De bouwwerken zijn zo gericht dat er zichtlijnen naar de Grote Kerk, de watertoren en de rest van de binnenstad lopen.

Aan de overzijde ligt het Chassétheater, dat we reeds eerder gezien.

Hierna volgt nog het Wilhelminapark.

Willeminapark N51 34.933 E4 47.024
Als we de Mark oversteken komen we in het Wilhelminapark. Dit lijken nog enige waterresten, overgebleven uit de vestingwerken.

We passeren het monument opgericht ter nagedachetenis van de Poolse militairen, die de stad in 1944 hebben bevrijd. N51 34.857 E4 46.986.

Iets verder staat de Duitse Panther D tank. Daar gaan we links langs het mooie water en passeren dan de Watertoren.

Watertoren Breda N51 35.066 E4 47.110
Een van de twee nog bestaande watertorens van Breda. De watertoren aan de Wilhelminasingel is ontworpen door Jan Schotel en werd gebouwd in 1893-1894. De watertoren heeft een hoogte van 42 meter en heeft één waterreservoir van 500 m3. De toren is in 1976 verbouwd tot kantoorruimte.

Trip van Zoudtlandkazerne N51 35.071 E4 47.288
Maar niet alle militairen zijn weg. We passeren nog de Trip van Zoudtlandkazerne.
Op het terrein bevindt zich het Generaal Maczek Museum.

In oktober 1944 is Breda bevrijd door Poolse soldaten. Er is ook een Poolse begraafplaats in Breda. Het Pools militair ereveld Breda maakt deel uit van de begraafplaats Zuylen, gelegen aan de Ettensebaan te Breda. Het monument op het Pools Militair Ereveld herinnert de inwoners van Breda aan de 1e Poolse Pantser Divisie die de stad heeft bevrijd.

Aan het einde van deze straat zien we de in 1954 als dank voor de bevrijding gebouwde Maria kapel. N51 35.176 E4 47.215.

Na de oversteek van het grote kruispunt hebben we onze ronde voltooid.

We zijn nog even nieuwsgierig naar de Koepel van Breda. Die heet officieel De Boschpoort en biedt ruimte aan 240 bewoners.

Startpunt 

• START/FINISH/PARKEREN, Rosmolenplein 55, N51 35.281 E4 47.166
• Start Alternatief NS-station Breda, N51 35.707 E4 46.768

POI's

• 't Sas N51.5876 E4.7746
• Baronie Monument N51.5924 E4.7798
• Begijnhof Breda N51.5901 E4.7787
• Bisschopshuis N51.5888 E4.7793
• Casino Breda N51.5876 E4.7811
• Chassé Kazerne - Breda's Museum N51.5845 E4.7795
• Chassé Theater N51.5871 E4.7833
• De Koepel van Breda N51.5902 E4.7873
• De Vlucht N51.5916 E4.7795
• Herdenkingszuil N51.5862 E4.7869
• Kasteel Breda N51.5914 E4.7758
• Koningin Wilhelmina Paviljoen N51.5905 E4.7756
• Lange Stallen N51.5840 E4.7783
• Mark 2 N51.5825 E4.7817
• Markt Breda N51.5887 E4.7760
• Mezz N51.5838 E4.7788
• Nieuwe Mark N51.5894 E4.7722
• NS Station N51.5953 E4.7827
• O.L.V kerk N51.5890 E4.7751
• Pools Monument N51.5809 E4.7831
• Poort N51.5894 E4.7801
• Sint Anthonius kerk N51.5875 E4.7775
• Sint Joost kapel N51.5849 E4.7769
• Sint Yves N51.5884 E4.7784
• Spanjaardsgat N51.5908 E4.7731
• Start/finish/parkeerplaats N51.5880 E4.7861
• Theater Nieuwe Veste N51.5877 E4.7793
• Trip van Zoutland Kazerne N51.5845 E4.7881
• Valkenberg Park N51.5910 E4.7797
• Watertoren Breda N51.5844 E4.7851
• Wilhelmina Park N51.5822 E4.7837
• Willem III N51.5897 E4.7761