START/FINISH/PAKEREN N55 28.651 W2 33.508
We maken een niet al te grote wandeling en tippen even de cultuur van het stadje aan. In een tweede wandeling gaan we daar dieper op in. Maar nu zien we het vele groen, de glooiende heuvels en kronkelende watertjes. Een wandeling van de VVV.

Gaandeweg krijgen we inzicht in de historie waar we in eerste instantie aandacht aan besteden.

Morgen zullen we het stadje zelf beter begrijpen als we de hoogtepunten van de plaats Jedburgh gaan verkennen.

Nu starten we op het parkeerterrein van vakantieparkje Larkhall Burn.

Als we op de Exchange Street komen, kijken we even links omhoog en daarna gaan we rechtsaf naar de Market Place.

Exchange Street N55 28.687 W2 33.378
Op Exchange Street – van geld wisselen bij de banken – gaat de weg omhoog naar de steile Lanton Road, lokaal bekend als de Pares Hoose Brae, de Poor House Hill of de Arme Huize Straat, uit de dagen dat hier de armelui van de stad woonden. Onthoud in dit verband ook even de naam Williescrook, die we later zullen zien.

Market Place N55 28.645 W2 33.315
Ooit het handelscentrum. Met Jubilee Fountain, opgericht in 1897 ter ere van het diamanten jubileum van Queen Victoria. Links achter de Markt zien we de New Gate Belltower; daarachter ligt de Abbey – zien we later - Rechts van de toren staat het Gerechtsgebouw (met een plaquette van Sir Walter Scott). De straat rechts daarvan is de Castle Gate. De weg naar wat eens het kasteel en nu de gevangenis is. Ook dat passeren we later.

Nu gaan we rechtdoor over de Canongate, al eeuwenlang de handelsstraat. Steek voorzichtig over en kijk eerst rechts, dan links en weer rechts. Ga onder de A68 door en laat je verrassen.

Eerst een stukje geschiedenis.

Historie
Na de Romeinen zijn de Vikingen binnengevallen. En opnieuw afgeweerd.
De Engelsen, die vooral in het zuiden weinig te lijden hadden onder aanvallen van buitenaf, kunnen langzaam een gevestigde machtsstructuur opbouwen en onderhouden.

Met hun overheersende structuur worden aanvallen geopend op het noordelijke deel van het eiland. En steeds weer – eeuwen achtereen - moeten de Schotten zich verdedigen tegen de invallers.

En of het pure machtsstrijd is of de godsdienstoorlogen zijn, wat opgebouwd is, breekt men af en schiet men kapot. We hebben nooit eerder zoveel ruïnes gezien. En dat gebeurt hier, rond de grens tussen Engeland en Schotland.

Canongate Bridge N55 28.677 W2 33.071
De huidige voetgangersbrug was in de 16e eeuw gebouwd als de hoofdtoegang tot Jedburgh. Aan de overkant stonden enkele torens en van links of rechts kon men de stad benaderen. De brug gaat over de Jed Water, de rivier, waarnaar de stad en het dal zijn vernoemd. Gedwaerde werd al in 830 AD genoemd.

De brug kent drie bogen, aan de onderzijde versterkt en op de pijlers zijn vluchthavens gebouwd voor de voetgangers om uit te kunnen wijken voor het wild trekkende paarden en koetsen.

Overigens zien we stroomopwaarts van de brug een zogenaamde ‘ford’ een – zeker voor paarden – doorwaadbare plaats.

We vervolgen rechts over het geasfalteerde voetpad langs de rivier en onder de A68 door naar de Jedburgh Abbey. Eerst weer een stukje geschiedenis.

Historie
Terwijl de Engelsen hun gestructureerd bestuur opzetten, lukt dat met de Schotlanders niet. De verscheidene Families, hier Clans genoemd, blijven onderling strijd voeren om wie de sterkste is. Met elkaar en tegen elkaar met een te sterk feodaal karakter en een eigenzinnig hooghouden van de eigen familiebelangen ontwikkelt zich dat moeizaam tot een door allen te accepteren leider.

Zoiets gebeurde elders in Europa ook, maar op een andere wijze. In de tijd dat de dogen in Venetië - 800 jaar zonder oorlogen - hun paleizen gaan bouwen, komen de Schotten, Picten, Angelsaksen en Britten maar niet tot één volk onder één leider. De Engelsen onderkennen dat en vallen aan. Steeds opnieuw. Bloedige strijd wordt gestreden met pijl en boog, speer en zwaard. Voetvolk en paardenvolk. Niet zachtzinnig.

Jed River N55 28.551 W2 33.094
De rivier is een zijrivier van de River Teviot in de van Schotland. De rivier is in totaal 32km lang, tussen de bron in de Cheviot Hills tot in de Teviot bij Jedfoot Bridge.

De rivier betekent veel voor Jedburgh. Geeft er de naam aan maar is ook een mooie stroom, interessant voor de toeristen. Vroeger zorgde de rivier voor het drinkwater voor de abdij en leverde energie aan de watermolen.

Bron: http://www.streetmap.co.uk.

Jedburgh Abbey N55 28.584 W2 33.282
Al in 850 AD is hier sprake van een godsdienstig gebouw, maar pas ten tijde van King David (1124-53) in 1138 werden Augustijnen uit Beauvais Frankrijk, hiernaartoe gehaald om een abdij te stichten. De abdij werd groots en mooi opgebouwd, maar al na 150 jaar weer aangevallen en geplunderd. Dat gebeurde nogmaals in 1440, 1461 en 1464 en opnieuw in 1523, 1544 en 1545.

De laatste keer in opdracht van Henry VIII die wilde dat – de katholieke - Queen Mary met zijn zoon Prince Edward zou trouwen. Een slimme manier om Schotland onder controle te krijgen. De abdij vervalt tot een onherstelbare ruïne. Bron: http://www.historic-scotland.gov.uk

Vóór de abdij zien we een monument voor de gevallenen in de oorlog en aan de overzijde van de straat staat rechts de Tourist Information, links daarvan de Public Hall uit 1900 en daarachter in de bocht was het restaurant Carters’ Rest de basisschool tot 1882.

De ruïne werd vanaf 1559 nog gebruikt na de religieuze reformatie in Schotland. Dus moesten de monniken vluchten. Tot 1875 werd de kerk gebruikt als de Parish church. Nu staat daarvoor een nieuwe kerk aan de overkant van de rivier.

Ook wij gaan nu vanaf de ruïne de rivier over naar rechts naar het vreemd gevormde monument.

Hutton’s Unconformity N55 28.516 W2 33.340
Hutton ontdekte in 1787 bij Allar’s Mill dat de aardlagen niet met elkaar overeen kwamen. Hij zag oude verticale lagen die bedekt werden door veel jongere horizontale lagen. Soortgelijke structuren zag hij ook in Berwickshire en al denkend concludeerde hij dat 430 miljoen jaar geleden de sedimentaire gesteenten omhoog gedrukt waren om bergen te vormen en na ettelijke honderdmiljoenen jaren zijn afgesleten en in de afgelopen 60 miljoen jaar horizontaal zijn afgedekt met de Upper Old Red Sandstone – de rode zandsteen – afzettingen.

Max Noel bouwde dit sculptuur in het Lothian Park ter ere van deze belangrijke geologische ontdekking.

We kunnen nu inkorten, door binnendoor te gaan langs de rivier tot bij de ijzeren brug, maar wij maken even een extra rondje door het aan de overkant van de grote weg gelegen park. We steken over – voorzichtig – en gaan langs de (nieuwe) Parish Church een rustig rondje maken over het Allerley Well Park N55 28.413 W2 33.209.

Tijd voor weer een stukje geschiedenis.

Historie
Zagen we dat door de eeuwen heen de Engelsen diverse malen deze kant uit kwamen om het land te veroveren, evenzo vele keren sloegen de Schotten terug en trokken op naar het zuiden.

William Wallace wint in 1296 bij Stirling en verliest later weer bij Falkirk. Robert the Bruce wint in 1314 bij Bannockburn. James IV Stewart verliest in 1513 bij Flodden. En daartussenin staan dan enkele sterke vorsten op zoals David I vanaf 1124, Alexander III vanaf 1249 en Robert the Bruce na 1306.

Maar ook zwakkere figuren moeten stand houden tegen de Engelsen. Vooral Mary Stuart – hier bekend als Mary Queen of Scots - vanaf 1542 wordt na een dramatisch leven uiteindelijk onthoofd – haar levenswandel wordt breed uitgemeten in ‘haar’ huis in Jedburgh - en haar zoon James VI bestijgt in 1603 de Engelse troon als James I. Daarmee worden beide landen verenigd tot het Verenigd Koninkrijk, het United Kingdom (UK), samen met Wales.

Met de latere toevoeging van Noord-Ierland ontstaat Groot-Brittannië, GB. In 1707 met de Act of the Union verliest Schotland voorgoed de onafhankelijkheid, maar blijft wel als land bestaan. Als daarop ook nog eens drie eigen godsdienstoorlogen met de Jabobijnen volgen, die ondanks Bonny Prince Charlie worden verloren, is Schotland eigenlijk de onafhankelijkheid geheel kwijt.

Goed, er is dan één gezamenlijke Union – een voorbeeld voor de Europese Unie?? - met één staatshoofd en één parlement voor alle landen onder die Unie, maar bevredigend is dat niet voor de Schotten.

In 1999 krijgen ze weer een eigen Parlement in Edinburgh. Maar ondanks dat alles is de Schotse identiteit altijd bewaard gebleven.

Na deze overpeinzingen verlaten we het park – met onze dank aan de lieve mevrouw die ons de weg wees. Ze was goed bekend met Eindhoven, omdat haar man als RAF vlieger diende op RAFB Wildenrath. Any way, kijk even om naar de bron en steek daarna weer voorzichtig over.

Ga over de stalen brug en zie links uit naar Allar’s Mill.

Waterspreeuwen N55 28.394 W2 33.333
We gaan over de Jed. Tussen deze brug en de Abdij langs de rivier de Jed kunnen we dikwijls spreeuwen zien. Deze donkerbruine vogels met witte borst staan op de stenen in de rivier, tuimelen omhoog en omlaag voordat ze zichzelf lanceren in het water om insecten, slakken, waterdiertjes of klein visjes te vangen.

De (gewone) waterspreeuw (Cinclus cinclus) is een zangvogel uit de familie van waterspreeuwen (Cinclidae). Het zijn geen spreeuwen, maar vogels die voorkomen bij stromend water.

Allar’s Mill N55 28.309 W2 33.279
Na het passeren van de stalen brug over de rivier de Jed zien we links Allar’s Mill. Een belangrijk geologisch gebied vanwege de ontdekking van Hutton’s Unconformity.

In 1787 constateerde James Hutton dat de heel oude verticale aardlagen bedekt waren met veel jongere horizontale lagen. Later ontdekte hij hetzelfde fenomeen bij Siccar Point aan de Berwickshire kust.

De verklaring vond hij in het ontstaan van de aardkorst 430 miljoen jaar geleden toen de schots van Schotland botste met die van Engeland (toen al) en verticaal werd opgestuwd en brak.

60 miljoen jaar later werd dat weer afgedekt met Upper Red Zandsteen afzettingen. Daarmee bewees hij dat de aarde ouder was dan de 60 000 jaar uit de bijbel.

Gala Hill. N55 28.349 W2 33.389
Het is een flinke klim naar boven naar Galahill. Zie de grote es. Dit veld is lang gebruikt voor weiland en de boom toont duidelijk de snoeilijn waar de takken abrupt stoppen op afgegeten hoogte.

We passeren het Castlewood Cemetary, de begraafplaats en gaan dan linksom langs de Gevangenis.

Castle Goal en Jail N55 28.466 W2 33.529
De gevangenis is gebouwd in 1823 op de plaats van het oude kasteel Burcht op aanwijzingen van de hervormer John Howard.

Zijn idee was om misdadigers (moordenaars en zware diefstal) te scheiden van kleine criminelen (belastingontduikers, kruimeldieven en zwervers).

Door ze goed te behandelen, goed eten en onderdak te geven en een menswaardige taak te geven (werken) zouden ze omvormen tot een beter men.

Castlegate
De weg rechts, naar deze jail, kent bij de markt oude poorten, steegjes zoals de Cornelius Clos, Nags Head Close en Blackhills Close.

Hier dichterbij staat het Prince Charlie’s House uit de 17e eeuw, waar Bonnie Prince Carlie ooit schijnt te hebben gelogeerd op zijn weg naar Engeland in 1745. Zie de plaquette.

Wij gaan iets verder het paadje in en verlaten daarmee het stadje.

Larkhall Burn N55 28.497 W2 33.836
Het stroompje de Skip Running Burn, die nu bekend is onder de naam Larkhall Burn, waarnaar het huis van het John en Margaret en het vakantiepark is vernoemd. Hier kun je de grijze kwikstaart, waterspreeuw, winterkoninkjes, leden van de mezen familie en grasmussen zien.

We gaan door de velden langs de oude stenen muur. De stenen zijn - zoals met vele muurtjes het geval was – verzameld op de akker zelf. We zien hier ook enkele hele oude beuken. We zien ook enkele zéér oude beuken. Onderweg zullen we vele planten zien, een weelde om naar te kijken.

Uiteindelijk linksaf naar Larkhall farm. Wees daarna voorzichtig op de verharde weg B6358. Ga in de bocht rechtdoor. We bekijken daar de bloeiende brem. Nee! Het is geen brem. Wat dan? Even een tijdje besteden aan de Historie.

Historie
Zullen we van die historie iets terugzien tijdens deze vakantie in deze plaats?
Jazeker. Alom. De omgeving toont alle hevigheid van de gevoerde strijd, van de ruwheid van het land, de herkenning van alle clans. Van gevangenissen, Mary Queen of Scots, Wallace, the Bruce, de macht van de huidige kastelen en de vernietigde abdijen in elk dorp. De koninklijke burcht in Edinburg, het parlement. De kilts en de doedelzakken. De exclusieve cashmir en de schapen.

We zien het allemaal en beleven de historie van dichtbij. Sir Walter Scott, de schrijver van Ivanhoe en de Bride of Lammermoir. Ja, we luisteren zelfs naar de opera Lucia di Lammermoor van Donizetti. En dat alles omgeven door glooiende heuvels en groene dalen.

Gaspeldoorn (Gorse) N55 28.122 W2 34.396
Ulex (gorse, furze or whin) is en bloeiende palnt uit het geslacht Fabaceae. We denken eerst dat het uitgebloeide brem is, maar als we verder kijken en voelen – pas op! – blijken er scherpe doornen aan de plant te zitten. Er komt en mooie gele bloem en heeft daardoor ook wel iets weg van een gele bremstruik. De struik kan hier verscheidene keren per jaar bloeien.

De gaspeldoorn (Ulex), hier furze genoemd, is een niet-giftige struik uit de vlinderbloemen familie (Fabaceae). De gaspeldoorn staat op de Nederlandse Rode Lijst van planten als vrij zeldzaam en matig afgenomen, maar komt hier heel veel voor. Het is een gedoornde, groenblijvende struik die plaatselijk voorkomt op zandgrond, heide of in de duinen.

Bijen komen veel af op de goudgele, geurende bloemen. Bij aanraking schieten de bloemen stuifmeel af op het bezoekende insect. Rechtop groeiend kan de gaspeldoorn een hoogte bereiken van drie meter, maar de struik blijft op onbeschutte of begraasde plaatsen een stuk lager.

De bladeren zijn gereduceerd tot groene, naaldvormige doorns van 1,5-2,5 cm lang. Ze zijn diepgegroefd en stijf. Jonge bladeren zijn drietallig en in dat stadium nog zacht en voor dieren eetbaar.

De vlindervormige bloemen zijn goudgeel en hebben een lengte van ongeveer 1,5 cm. Ze zijn bevestigd aan korte, fluwelige stelen.

De gaspeldoorn draagt zwarte peulen die 1-2 cm lang worden. Ze zijn behaard. Bij rijpheid barst de peul open zodat de zaden vrijkomen. Deze zaden zijn giftig. Hierin zit het gif cytisine.

De bloem van de gaspeldoorn staat voor de Schotse clan MacLennan in hun badge.

Akkerboterbloem N55 28.122 W2 34.396
De Ranunculus (ranonkelfamilie) kent wel 400 soorten. De akkerboterbloem (Ranunculus arvensis) is er een van. Is in Nederland zeer zeldzaam en beschermd. Hier groeit en bloeit die overvloedig op de vochtige kalkhoudende zandige klei en wordt wel 60 cm hoog. De plant bloeit in mei en juli met gele bloemen.

Alle ranonkelsoorten zijn giftig voor het vee. Omdat ze zo vies smaken, laten de koeien ze staan. De giftige stoffen (vooral protoanemonine) worden afgebroken wanneer de plant gedroogd wordt, waardoor hooi met gedroogde boterbloemen ertussen wel veilig is.

Jedburgh Golf N55 28.170 W2 34.873
We passeren de golfbaan. Golf zou al een heel oud spel kunnen zijn en Perzen, Grieken, Romeinen en Egyptenaren speelden al een soort voorloper van het Golf. Maar zeg dat niet tegen een Schot, want die is heilig overtuigd dat het huidige golf uit zijn land komt.
Reeds in 1360 vaardigden de magistraten van de stad Brussel een ordonnantie uit die het spelen met "colven" verbood binnen de stadsmuren. Er werd teveel schade aangericht en soms vielen er gewonden.

De meer recente geschiedenis van de golfsport vormt sinds jaar en dag een bron van tweestrijd tussen de Nederlanders en de Schotten; beide beweren namelijk de echte bakermat van het huidige golfspel te zijn. Maar er kan niet met zekerheid worden vastgesteld waar de sport is ontstaan.

Omstreeks 1650 werd in Holland golf gespeeld met ‘Schotse klieken‘ (stokken), maar aan het begin van dezelfde eeuw werden grote hoeveelheden ballen van Hollands fabricaat naar Schotland geëxporteerd. Door deze feiten is het duidelijk dat er ruim drie-en-een-halve eeuw geleden in Nederland golf werd gespeeld in welke vorm dan ook.

Andere voorlopers van het golfspel zijn "malie", een soort minigolf waarbij een bal naar een doel geslagen werd bijvoorbeeld een stok of een steen. Namen als de malieplaats en de Mall in Londen getuigen van de populariteit van het maliespel in de middeleeuwen.
En de Schotten dan?

De grote revolutie in het Schotse golfspel was het spelen met een kleine bal (in plaats van een grote houten bal bij de voorlopers). Hierdoor kan men veel verder slaan zodat een totaal nieuw type van spel ontstond. Dit werd mogelijk omdat de Schotten op linksen speelden. Dat zijn grote grasvlakten op zanderige grond achter de duinen, waarop kort gras groeide.

Deze waardeloze gronden waren gemeentebezit. De herders hoedden er hun schapen en zo bleef het gras extra kort. De eerste golfspelers sneden er een gat uit en staken er een jampot in. Ze plaatsten er een meeuwenpluim bij om aan te duiden welk gat het doel was. Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Golf_(sport).

Totches Baulk N55 28.882 W2 33.718
Voorbij de Golfbaan – en dat is een flink stuk – gaan we door een bos tot de verharde weg.

Als je rechtdoor gaat volg je een alternatief dat naar de Timpendean Tower leidt.

Maar wij gaan eerst een stukje richting Jedburgh en daarna links over het zeer oude pad Toches Baulk. We zien links een mooie witte cottage. Dat is Williescrook. (Misschien wel ooit een boefje geweest, hersteld in de gevangenis??) Dit pad geeft ook een prachtig – echt bijzonder mooi - uitzicht over de stad Jedburgh.

Dit is ook heel eenvoudig vanuit het vakantiepark te bereiken.

Jedburgh N55 28.690 W2 33.249
Schots-Gaelisch: Deadard, Schots: Jeddart, Jethart, 4090 inwoners.

Jedburgh is een plaats en voormalige burgh in het Schotse bestuurlijke gebied Scottish Borders, gelegen aan de rivier Jed Water.

Jedburgh had al een kerk in de negende eeuw, gesticht door bisschop Ecgred of Lindisfarne. In 1138 stichtte koning David I van Schotland er een priorij die in 1147 uitgroeide tot Jedburgh Abbey.

Tijdens de vele schermutselingen en oorlogen tussen de Schotten en de Engelsen die in deze grensstreek plaatsvonden, had Jedburgh het zwaar te verduren. De plaats werd meermaals door de Engelsen bezet. In 1409 was dat zelfs de reden voor de Schotten om zélf het kasteel van Jedburgh te vernietigen.

In de vroege 19e eeuw werd op de plaats van het kasteel de Jedburgh Castle Jail gebouwd. In 1856 werd Jedburgh aangesloten op het spoornetwerk, totdat het spoor in 1968 werd opgeheven.

Timpendean Tower N55 29.700 W2 34.659
Alternatief: Hogerop langs het bos ligt de route naar Timpendean Tower. Nu een ruïne, waar gevraagd wordt aan de wandelaar om er niet te dicht bij te komen vanwege de slechte staat van het gebouw.

De weg ernaartoe door het bos van Lanton Moor gaat over Lothian States (blijf op de aangegeven paden). Na een toegangsweg boven op de heuvel zie je uit over het Teviotdal met beneden de Timpedean Tower.

Als je over de oude aarden wallen volgt kom je bij de toren. Ooit een bezit van het landgoed Bonjeward van de Douglas Familie. Daarna ga je over dezelfde weg terug. Wij hebben dit echter niet gelopen.

Ladylands Drive N55 29.034 W2 33.562
Dan gaan we de bocht om. Ruige oude heggen met vele kruiden tonen aan dat dit een eeuwenoud pad moet zijn geweest.

Hoe meer kruiden hoe ouder het pad. De sneeuwbes, aangeplant, - volgens de Flora van Heukels komt alleen de sneeuwbes in Nederland verwilderd voor - was een populaire heester in de 19e eeuw.

Friars Garden N55 28.796 W2 33.273
Zo komen we terug in het stadje. We blijven voorbij de St. Johns Church op de Friarsgate.

De Friars garden – beter te bereiken vanaf de parkeerplaats bij de Coop supermarkt – is een afgeschermde tuin waarin de contouren zijn uitgelegd van de oude Friary, een klooster van de Franciscanen.

Zo komen we terug bij het vakantiepark. Een mooie kennismakingsronde. We zullen geregeld in de avond terugkeren naar de Totches Baulk.

Morgen gaan we de route door het stadje uitzetten.

Graag tot ziens.

Juni 2013 Leonoor en Arnold

Startpunt

• START/FINISH/PARKEREN
  Holiday Homes Larkhall Burn
  N55 28.651 W2 33.508

Geraadpleegde websites:

• Bron: Wikipedia
  
• http://www.streetmap.co.uk
  
• http://www.historic-scotland.gov.uk
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Golf_(sport)

POI’s

• Exchange Street N55 28.687 W2 33.378
• Market Place N55 28.645 W2 33.315
• Historie
• Canongate Bridge N55 28.677 W2 33.071
• Historie
• Jed River N55 28.551 W2 33.094
• Jedburgh Abbey N55 28.584 W2 33.282
• Hutton’s Unconformity N55 28.516 W2 33.340
• Allerley Well Park N55 28.413 W2 33.209
• Historie.
• Waterspreeuwen N55 28.394 W2 33.333
• Allar’s Mill N55 28.309 W2 33.279
• Gala Hill. N55 28.349 W2 33.389
• Castle Goal en Jail N55 28.466 W2 33.529
• Castlegate.
• Larkhall Burn N55 28.497 W2 33.836
• Historie.
• Gaspeldoorn (Gorse) N55 28.122 W2 34.396
• Akkerboterbloem N55 28.122 W2 34.396
• Jedburgh Golf N55 28.170 W2 34.873
• Totches Baulk N55 28.882 W2 33.718
• Jedburgh N55 28.690 W2 33.249
  
• Timpendean Tower N55 29.700 W2 34.659
• Ladylands Drive N55 29.034 W2 33.562
• Friars Garden N55 28.796 W2 33.273