We parkeren de auto op de parkeerplaats pal ten oosten van de oude stad. Omdat we op tijd zijn levert het geen problemen op. We lopen over de brug de oude stad in. Rechts langs de gracht komen we bij het Korendragershuis uit 1654.

Korendragershuisje
Het Korendragers- of zakkendragershuisje werd in 1634 gebouwd voor het gilde der Koren- of Zakkendragers en gerestaureerd in 1924 en 1975. Hier werden de in de stad aangevoerde granen, peulvruchten, bieren en wijnen gecontroleerd en getransporteerd. De gevelsteen laat een korenmeter zien.

Ze stonden onder ede en bepaalden en noteerden de aangevoerde hoeveelheden graan en de te betalen accijns. Zij werden ook ingezet voor "het oppakken van deugnieten" en het bestrijden van branden. De persoon draagt een "schepel" (houten schop om graan te scheppen), een "strekel" (stok om inhoudsmaat af te strijken) en een "wan" (schaalvormige mand om het kaf van het koren te zuiveren) bij zich. Het betreft hier overigens een replica- steen; een gedeelte van de originele steen, met het hoofd, bevindt zich nu aan de gevel van het pakhuis "De Poolshof".

Links aanhouden en daarna over de brug naar het centrum. We komen uit op het plein achter de Martinikerk. Links staat een gedenksteen van de Latijnse School en we zien uit op het R.C Verenigingsgebouw in fraaie jugendstil. Om de kerk heen naar het plein, met op de hoek het oude Hotel de Doelen (1650). We gaan eerst rechts aandacht besteden aan de Martinikerk uit 1421 met een prachtig orgel.

Martinikerk
De prachtige Martinikerk is omstreeks 1425 gebouwd in gotische stijl. Bij het binnenkomen valt de grote ruimtewerking meteen op. Dit komt vooral door de dertig slanke pilaren tussen de zijbeuken en het schip van de kerk.

Deze 30 pilaren beelden de Goddelijke volmaaktheid uit. De twaalf pilaren rond het koor beelden de 12 stammen van Israël uit en deze verwijzen weer naar de twaalf apostelen. Op een aantal van deze pilaren zijn 15e eeuwse fresco´s te zien. Deze fresco´s hebben 3 eeuwen onder de witkalk gezeten. Pas in 1860 bij de aanleg van gasverlichting in de kerk zijn ze herontdekt.

De Franeker Martinikerk is de enige kerk in Friesland met een kooromgang. De kooromgang werd vroeger (vóór 1595), toen de kerk nog een Rooms-katholieke kerk was, voor processies gebruikt. Vroeger woonden er veel rijke adellijke personen in Franeker en in de periode dat Franeker een universiteit had (1585-1811) ook hoogleraren. Zij werden in de Martinikerk begraven. Het ´gewone´ volk op het kerkhof.
De grafstenen (ruim 300) zijn tijdens de restauratie (1940-43) in volgorde van beeldhouwwerk herplaatst. De 27 belangrijkste zijn verticaal tegen de muren gezet.

Het huidige orgel dateert van 1842. Het is gebouwd door de firma Van Dam uit Leeuwarden. Een aantal pijpen uit het eerdere orgel (1532-1534) zijn daarbij opnieuw gebruikt.

Als we uit de kerk komen zien we rechts achter het standbeeldje van ..... . Daar achter het Kaatsmuseum is in de Cammingastins. We gaan langs de Botniastins over het plein weer naar de rand van de oude stad. Passeren het Dekemahuis en op het einde van de .....straat zien we links op de hoek het Claarkampster Weeshuis (en weten nu we waar die twee eerdere makkers vandaan komen).

Kaatsmuseum Franeker
De Franeker Kaatspartij, mogelijk wel 400 jaar oud, stond lang bekend als de 'balverkaatsersdag'. De huidige naam 'de PC' ontstond nadat de Permanente Commissie (afgekort de PC) vanaf 1853 de organisatie en reglementering van de wedstrijd op zich had genomen toen het verval optrad.

De PC is niet alleen de oudste jaarlijkse sportklassieker van Nederland, maar heeft ook op wereldschaal een zeer hoge leeftijd.
Het kaatsen was tot rond 1800 dè nationale sport in Nederland. Hierna ging het met de kaatssport landelijk snel bergafwaarts en ook met de oeroude Franeker Kaatspartij. Op het dieptepunt, in 1853, richtten liefhebbers de Permanente Commissie op om de kaatssport en de jaarlijkse wedstrijd van de ondergang te redden. Dit lukte en de Franeker Kaatspartij groeide opnieuw uit tot een hoogtijdag. In het jaar 2003, bij haar 150 jarig jubileum, is de Commissie het predikaat 'Koninklijk' verleend.

Er zijn minstens 50 landen over de hele wereld waar wordt gekaatst. In Friesland worden jaarlijks tussen de 1500 en 2000 wedstrijden gespeeld. Het Kaatsmuseum is in 1972 geopend, en is daarmee het oudste sportmuseum van Nederland. In de loop der jaren is de collectie sterk uitgebreid met gewonnen prijzen en attributen van het kaatsspel. Sinds 1995 is het Kaatsmuseum ondergebracht in de Camminghastins.

Deze stins is een monumentaal gebouw, waarin ook de Friesland Bank is gevestigd. De kaatssport is nauw verweven met de Friese taal en cultuur. Naast het bezoeken van het museum kunt u ook zelf actief meedoen aan de kaatssport. U kunt namelijk een balletje slaan op het nabij gelegen kaatsveld onder leiding van een ervaren kaatstrainer. Dat kan als u in groepsverband komt en daarvoor een afspraak maakt.

Rechtsaf langs de gracht tot aan het einde rechts door de poort van het Westerhuis Vrouwengasthuis Hofje en als we dan uit het hofje komen, gaan we meteen de tuin in van de Martenastins. Straks zullen we de voorkant passeren.

Westerhuis Vrouwengasthuis
In 1737 gesticht door Titia Bogarda weduwe van de oud burgemeester van Franeker, bedoeld als "gasthuis voor 18 godsvrugtige weduwen of bejaarde doghters. Het hofje omvat nu nog 11 woningen en een beheerderswoning. Hofje en tuin zijn in 2004 gerestaureerd.

Martenatuin
Jaarlijks brengen vele mensen een bezoek aan deze tuin om de speciale stinsenplanten te bewonderen. Sommigen zijn uniek omdat ze nergens anders in Nederland voorkomen. De van oorsprong uitheemse planten zijn door kooplieden, reizigers en andere mensen meegenomen en in de stinsentuin geplant. De Martenatuin is in de 18e eeuw aangelegd. De tuin is in het voorjaar op zijn mooist, als de planten volop in bloei staan. De tuin is tijdens winkeltijden gratis te bezoeken.

De Martenastins
Hessel van Martena (+ 1517 op Rhodos) liet rond 1498 dit stadskasteel bouwen. Het gebouw diende als een versterkte woning binnen de grenzen van de stadswallen, een veilige haven voor een edelman in roerige tijden. Van Martena was een voorman van de Schieringers.

Hij kreeg toestemming om deze stins te bouwen, als dank voor zijn steun aan de Saksers (de toenmalige overheersers van Frieslàn). Het gebouw was een lange tijd een woonhuis. De Martena's woonden hier tot 1694. Het verhaal gaat, dat de geleerde vrouwe Anna Maria van Schurman een tijd in de Martenastins heeft gewoond. Van 18995 tot 1984 was de stins het gemeentehuis van Franekeradeel. In de loop der eeuwen is er veel aan verbouwd en gerestaureerd, maar het grondplan is steeds gehandhaafd: een L-vormig gebouw met een achtkantige toren.

Rond 1694 kwam de voordeur aan de straatkant en de imposante trappartij werd gebouwd. De ridderzaal werd opgedeeld in twee ruimtes en er kwam een lange gang met marmeren vloer en voornaam stucwerk. Aan de achterzijde volgde een bordestrap, die toegang gaf tot een tuin in Franse stijl. Tegenwoordig bevindt zich achter het gebouw een parkachtige tuin waar in het voorjaar de stinsenplanten bloeien. Nu is het Museum Martena gevestigd in de Martenastins.

Dus gaan we weer achteruit, over de brug en langs het Staekmanshuys, oversteken bij de brug, verder langs de Universiteits Gebouwen. Als we naar rechts de hoek omslaan zien we enkele gevelstenen uit de Westerpoort en de Universiteit. Aan de overzijde staat de Bogt fen Gunà uit 1637.

Universiteit
Toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in opstand kwam tegen Spanje, koos Franeker al vroeg de zijde van Willem van Oranje, en kreeg van de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau hiervoor als beloning in 1585 een universiteit; op Leiden na de oudste van Nederland, waar men theologie, rechten, medicijnen, klassieke talen, wijsbegeerte en wis- en natuurkunde kon studeren.

Een van de studenten was prins Willem IV. De stad trok beroemdheden als Descartes, prins Friso van Oranje, Peter Stuyvesant en niet te vergeten Anna Maria van Schurman, de eerste vrouwelijke studente aan de Universiteit van Utrecht.
In de 18e eeuw raakte de stad in verval en 1811 is de universiteit gesloten.

Dan passeren we rode torens, die we al van verre gezien hebben, met het daar achterliggende Sternse Slotland. Vroeger heeft hier een burcht gestaan. Die is vervallen en opgeruimd. En nu is de bakermat van het kaatsen, de heilige grond, waar jaarlijks de Kaatskampioenschappen worden gehouden onder grote belangstelling van het Friese publiek.

Kaatsen
Elk jaar rond eind juli/begin augustus vindt hier op het historische Sternse Slotland de "PC" plaats; niet alleen dè hoogtijdag van de kaatssport, maar ook de oudste jaarlijkse sportklassieker van Nederland en de grootste kaatspartij ter wereld.

Uit de entourage en rituelen die tot de PC-dag behoren valt op te maken dat de PC een evenement is dat geworteld is in een andere tijdgeest, met gebruiken van weleer.

Algemeen
Het kaatsen wordt gespeeld op een groot veld van 32m x 61m. met een Perk en een Opslagvak, een Voorlijn en Bovenlijn en 2 Zijlijnen. De twee teams, de Opslagpartuur en de Uitslagpartuur, van elk 3 spelers staan tegenover elkaar. De Opslagpartuur slaat een ba onderhands in het Perk.

De Uitslagpartuur slaat de bal retour en de opslagspelers kunnen die bal keren ter verdediging. Beide parturen kunnen scoren. De telling van tennis is hiervan afgeleid: 2 punten per slag, na 0-2-4-6 volgt de Eerst (tennis: 0,15,30,40,Game). Na 2 Eersten volgt een Spel (Set). Wie als eerste 3 Spellen behaalt, wint de partij. En die wordt altijd in toernooi gespeeld, waaruit na een aantal wedstrijden een winnaar volgt.

Scoren kan als volgt:
Deel 1: Opbouwen van de Kaats(en)
De opslagbal komt in het Perk, maar wordt niet teruggeslagen, een Zitbal (Ace)  2 punten voor Opslagpartuur.
De opslagbal komt buiten het Perk -> 2 punten voor de Uitslagpartuur 
De bal wordt uit geslagen over de zijlijn, een vuilslag -> 2 punten voor de tegenpartuur.
De opslagbal wordt terug geslagen en komt achter de Bovenlijn, een Boven -> 2 punten voor Uitslagpartuur.
De opslagbal wordt teruggeslagen en komt in het Opslagveld terecht = onbesliste slag. Geen punten, maar wel een Kaats op de plaats, waar de bal ligt (een wit blokje). Daarna kan nog een 2e Kaats verdiend worden (rode blokje). Het wisselen kan volgen uit een bepaalde puntenstand - al dan niet met een behaalde Kaats - of bij 2 Kaatsen. 
Deel 2: verdedigen van de Kaats(en)
De Kaatsen blijven staan bij het wisselen van veld. 
Na het wissele moet de Uitslagpartuur de bal voorbij de Witte Kaats retourneren, dan scoren zij 2 punten, zo niet dan scoort de Opslager; en bij de volgende slag voorbij de Rode Kaats.
De kaatsen kunnen in het veld verdedigd worden door zowel de drie spelers van de Opslagpartuur, als één van de spelers van de Uitslagpartuur.

Wie als eerste 3 Spellen (= 6 Eersten) behaalt is winnaar van de wedstrijd.

Daar tegenover ligt de winkelstraat - de oude gracht is inmiddels gedempt - met enkele mooie oude panden. Zoals het Waaggebouw, het Vlackeniershuis (1662) en rechts het Coopmanshûs (1747), en de Martenastins waarvan we de tuin al bezichtigd hebben.

Museum Martena
In 2006 verhuisde museum "'t Coophanshüs" naar de Martenastins aan de Voorstraat. Het heet sindsdien: Museum Martena. De vaste collectie is gewijd aan o.a. de stadsgeschiedenis, de Franeker Academie en Anna Maria van Schurman.
In de Martenastins, het oude stadskasteel in de binnenstad van Franeker, is Museum Martena gevestigd.

De vaste tentoonstellingen richten zich vooral op de roemruchte geschiedenis van het pareltje van de Friese elf steden. De vaste tentoonstellingen gaan over de Franeker Universiteit, de geleerde vrouwe Anna Maria van Schurman - de eerste vrouwelijke studente aan de Universiteit van Utrecht (ze volgde college achter een gordijn, zodat de studenten haar niet konden zien) - , de porseleincollectie van Jan Stapert, het stadszilver en in de tentoonstelling Beeld van een stad, schilderijen, prenten en tekeningen van Franeker.

De tijdelijke tentoonstellingen zijn vooral gewijd aan Friese moderne kunst. Een à twee keer per jaar is er een historische tentoonstelling met een link naar Franeker. Ook het gebouw, een stins uit 1498, is een bezoek meer dan waard. Er zijn prachtige stijlkamers, een ridderzaal en het museumcafé is gevestigd in de gewelven van het pand. Achter het museum is een prachtige parkachtige tuin waar in het voorjaar de stinsenplanten bloeien.

Voor de Cammingastins naar links, zien we het Stadhuis uit 1591, het Planetarium van 1774-1781 gebouwd door Eise Eisinga, en het theater de Koornbeurs.

Stadhuis Franeker
Het stadhuis is gebouwd in de periode 1591 tot 1594. Het is een van de vroegste Friese raadhuizen in de Renaissance stijl. Boven tegen de topgevel op een draagsteen is het beeld van Vrouwe Justitia, godin der gerechtigheid, aangebracht.

De aanbouw van het stadhuis dateert van 1760 en is binnen uitgevoerd in de rococostijl. De raadzaal is behangen met goudleerbehang. Het fraaie interieur is tevens te bewonderen.

Eise Eisinga Planetarium
Eise Eisinga werd op 21 februari 1744 in Dronrijp geboren. Daar volgde hij ook de lagere school. Zoals zoveel kinderen in die tijd, moest hij thuis komen werken, in zijn geval in de wolkammerij van zijn vader. Naast het wolkammen nam hij van zijn vader de interesse voor zaken als sterrenkunde en wiskunde over. Op 24-jarige leeftijd trouwde Eisinga met Pietje Jacobs, waarna hij zich in 1768 als wolkammer te Franeker vestigde.

Zijn grote kennis van de wis- en sterrenkunde kwam goed van pas toen in mei 1774 onrust uitbrak naar aanleiding van de voorspelling van Eelco Alta over het einde der tijden. Hij had alle kennis in huis om in zijn woonkamer een model van het zonnestelsel te bouwen. Hiermee wilde hij laten zien dat er geen reden was voor paniek. Tussen zijn allereerste idee en de uiteindelijke realisatie verstreken slechts zeven jaar.

Tegen het plafond van de woonkamer draait een model van ons zonnestelsel met Zon, Maan en Planeten met de werkelijke snelheid rond, voorzien van datumlijnen, schijngestalten en relatieve positie in de Dierenriem. Het geheel wordt met tand/penwielen aangedreven door één slingeruurwerk.

Door de steeg komen we uit op het Noorderbolwerk, een deel van de oude verdedigingswal. Daarover gaan we terug naar de Parkeerplaats en zien we onderweg de 18e eeuwse Theehuisjes, bij de brug de Poolshof en wat verder de 18e eeuwse Theekoepel.

Theehuisjes
Deze dateren uit de 18e eeuw en hoorden bij de patriciërswoningen aan de Eise Eisingastraat. De ceremonie van het theedrinken, wat toentertijd een nieuwe drank was, vond hier plaats. In de zomermaanden kunt u één van de huisjes 's middags van binnen bekijken en er een kopje thee drinken. In een ander huisje is handnijverheid te bewonderen.

In de gevel van het oude pakhuis "De Poolshof" bevindt zich de originele steen, met het hoofd, van Korenmeter.

Links over de brug naar de parkeerplaats.
We hopen dat u heeft genoten.

Tot slot nog de Oplossing: 

De Derde Wet van Kepler: Het betreft de omloopbanen van alle planeten. Daarvan is de derde macht van de straal (linkerkolom) gedeeld door het kwadraat van de omlooptijd (rechterkolom) = constant (=1)

• R afstand tot de zon (in Astronomische eenheid = aarde/zon=1AE)
• T Omlooptijd om de zon (in jaren = aarde in 1 jaar)
• R3 derde macht van de straal
• T2 kwadraat van de omlooptijd
• R3/T2=1
• 0,38700 0,24085
• Mercurius 0,05796 0,05801 0,99917 0,72330 0,61515
• Venus 0,37840 0,37841 0,99998 1,00000 1,00000
• Aarde 1,00000 1,00000 1,00000 1,52370 1,88080
• Mars 3,53752 3,53741 1,00003  planetoïden-gordel    5,20280 11,86700
• Jupiter 140,83526 140,82569 1,00007 9,53880 29,46100
• Saturnus 867,92306 867,95052 0,99997 19,18000 84,01300
• Uranus 7055,79263 7058,18417 0,99966 30,18000 164,79300
• Neptunus 27488,92183 27156,73285 1,01223 39,44000 247,70000
• Pluto 61349,45638 61355,29000 0,99990

(Je kunt ook zeggen, dat het oppervlak van de afgelegde cirkel-sectoren voor alle planeten gelijk is = 2e Wet van Kepler)

Startpunt:

• Parkeerplaats: N53 11 19.9 E5 33 01.6

POI's

• Kaatmuseum N53.1865 E5.5438
• Korendragershuisje N53.1873 E5.5460
• Martenahuis/tuin N53.1865 E5.5420
• Martinikerk N53.1860 E5.5443
• Planetarium Eisinga N53.1874 E5.5439
• Stadshuis Franeker N53.1868 E5.5434
• Start/Finish/Parkeerplaats N53.1876 E5.5497