START/PARKEREN/FINISH N51 11.480 E5 39.568
We starten op het kleine vakantiepark ’t Vosseven en nemen de noordelijk uitgang. Daar linksaf en al direct zitten we in het natuurgebied het Smeetshof.

Voordat we bij de overdekte picknickplaats zijn steken we de Oude Lossing over via de Napoleonsbrug en volgen we een deel van de Napoleondijk.

Over kronkelende paden, vlonders en knuppelpaden doorkruisen we het moeras, komen we langs de Smeetshoeve en gaan we aan het einde over de brug: de grens tussen Nederland en België. Klein Vosseven N51 11.469 E5 39.614. Bekijk ook het sfeerverslag van ons verblijf.

Bocholtergraven N51 11.545 E5 39.052
Achter de picknickplaats liggen de Bocholtergraven. De 14de eeuwse archieven van Stramproy beschrijven een groot netwerk van verdedigingsgrachten net op de grens met het Belgische Bocholt: de "Bocholtergraven".

Dit systeem van grachten en wallen was tientallen meters breed en honderden meters lang. Onduidelijk is de functie van deze grachten. Ze gaven in ieder geval bescherming bij de enige doorgang door het moeras. Op het eind van de 18de eeuw was hier nog een kampplaats voor de troepen van Napoleon; vandaar de Napoleonsdijk.

Natuurgebied Smeetshof N51 11.947 E5 38.310
Eeuwenlang was de omgeving van het Smeetshof een immens, ondoordringbaar moeras. Het Bocholterbroek en de omliggende landduinen en heide waren enkele duizenden hectaren groot. Pas op het einde van de 19de eeuw werd een diepe sloot gegraven om dit gebied te ontwateren.

Het Smeetshof maakte samen met het Nederlandse Wijffelterbroek ooit deel uit van dit 5.000 ha groot moeras op de grens van België en Nederland. Het Kempisch Plateau helt hier in noordelijke richting af naar de laagvlakte van Bocholt. Het natuurinrichtingsproject Smeetshof zorgde voor nieuwe moerasgebieden, heideherstel op de drogere plekken, poelen voor amfibieën, natte en droge graslanden met verspreid liggende bosjes.

Gallowayrunderen N51 11.674 E5 38.432
In 2000 werd een begrazingsproject met Galloway-runderen gestart. Galloways zijn winterharde dieren die zonder de hulp van de mens kunnen overleven. Doordat deze runderen vrij rondlopen, ontstaat er variatie in het landschap, waardoor er heel veel verschillende plantensoorten groeien.

Een galloway is een hoornloos, meestal zwart behaard runderras dat oorspronkelijk uit Schotland komt. Galloways worden vaak in natuurgebieden ingezet als grote grazers. Ze hebben weinig zorg nodig en zijn niet agressief. De galloway stamt af van voornamelijk zwart vee, dat sinds de Keltische tijd in Schotland voorkwam. Dit Keltische vee moet de basis hebben gevormd voor de galloway van Zuidwest-Schotland. De galloway is kortbenig en heeft een ruig haarkleed, dat hem 's winters in staat stelt buiten te blijven grazen en zelfs tijdens strenge kou te overleven. Het haar van de galloway is lang en golvend en ook de oorschelpen zijn karakteristiek. Galloway-koeien hebben een gemiddelde schofthoogte van 120 cm en wegen 450-590 kg: stieren zijn gemiddeld 130 cm en wegen 600-900 kg. De dieren zijn robuust en vruchtbaar. Vaarzen zijn dekrijp op een leeftijd van 20-27 maanden, de tussenkalftijd bedraagt 365 dagen.

De koeien, die over een sterk beschermend moederinstinct beschikken, kunnen aan 10-12 kalveren het leven schenken. De kalveren wegen bij de geboorte 25-30 kg en zijn vitaal. Het ras is geschikt voor extensieve vleesproductie. Intensiveren en voeren van brokken zal alleen maar leiden tot een financieel fiasco.

Op driejarige leeftijd is de galloway gereed voor de slacht en sinds het begin van de 19e eeuw is de "Galloway-rib" bekend en gewaardeerd bij de Londense slagers. Het gallowayvlees bevat bijzondere vetten, namelijk alleen de gezonde omega 3-vetzuren die voor het lichaam helemaal verwerkbaar zijn.

Doorstroommoeras N51 12.183 E5 37.606
Het meest bijzonder is wel de aanleg van een overstroom- en doorstroommoeras. We zien dat heel duidelijk even voorbij de vogelkijkwand. De beken in het gebied, zoals de Veldhoverbeek en Lechterrietbeek, kunnen overstromen en voeden zo een naar Vlaamse normen uitgestrekt en ontoegankelijk moerasgebied. ‘s Winters staan grote delen onder water, maar in de zomer zakt het water tot net onder de oppervlakte. In de moerassen mag de natuur zijn eigen gang gaan.

Dat betekent dat het moeras in normale omstandigheden gevoed wordt met kwel- en regenwater, maar dat tijdens piekmomenten het beekwater het moeras gaat overstromen. Kwelwater is water dat in hoger gelegen gebieden in de grond dringt. Het duurt jaren voordat het weer aan de oppervlakte komt en het heeft dan ettelijke kilometers afgelegd. Dat water is dan meestal ook rijk aan voedingsstoffen. Zo ontstaat een ecologisch waardevol, matig voedselrijk moerasgebied

Smeetshoeve N51 11.930 E5 37.994
Eind jaren ’90 was het Smeetshof een vervallen hoeve in een ontoegankelijk jachtdomein. Het gebied is een restant van het Bocholterbroek dat, samen met het Wijffelterbroek, een moerasgebied, met aansluitend heide- en stuifzandgebied, van 5000 ha vormde. Al in 1865 werd begonnen met de ontginning van de voormalige gemeentegronden. Pas in 1870 werd een ontwateringsgeul, Lossing of Emissaire genaamd, teneinde het gebied te ontginnen.

In 1873 kwam het latere Domein Smeetshof tot stand onder Isabelle de l’Escaille- d’Erp de Holt. Ze verkocht het domein aan de Brusselse Advocatenfamilie Mahieu. Die stichtte er deze kleine, Kempense boerderij en maakte het terrein geschikt voor de landbouw. Latere eigenaars waren de gebroeders en aannemer Smeets-Clerx uit Eksel, waaraan het domein zijn naam te danken heeft. Gedurende de jaren '70 van de 20e eeuw kwam het domein in bezit van een industrieel, die het omvormde tot maisakkers.

Natuurpunt N51 11.908 E5 37.964
In de oude hoeve, gelegen aan de hoofdweg van Bocholt naar Altweerterheide, is een onthaalcentrum ingericht. Van daar uit starten een zevental wandelingen door het gebied.

Aan de zijgevel van de stalling voorzien we een uitkijkplatform vanwaar je een mooi uitzicht hebt over het uitgestrekte moeras.

Er komt opnieuw een hoogstam-boomgaard en een heemtuin. Hagen rondom het Smeetshof, de bijbehorende tuin en boomgaard vervolledigen het geheel.

De eikendreef achter de Smeetshoeve is heel bijzonder. De Amerikaanse eiken hebben hun beste tijd gehad, maar zijn een bron van leven voor vleermuizen.

Het Natuurinrichtingsproject Smeetshof zorgde voor nieuwe moerasgebieden, heideherstel op de drogere plekken, poelen voor amfibieën, natte en droge graslanden met verspreid liggende bosjes.

Uitkijkpunten, vogelkijkhutten en knuppelpaden gunnen je een unieke blik in dit verrassende stukje Kempen-Broek.

Als we de grens zijn overgestoken via de brug over de Lossing of Emissaire zien we nog een Sterrenpunt.

Daarna gaan we verder door de bossen van de Kettingdijk, Laurabossen en de Kruispeel.

Zeer oude bomen en een verrassend stukje heide.

Moerassprinkhaan N51 12.269 E5 37.109
De moerassprinkhaan is de bontst gekleurde sprinkhaan van Nederland en België: groengeel tot geel met duidelijk helderrode achterheupen en een gele achterdij. Op de achterdijen steken rijen zwarte stekeltjes af. Soms komen rode vlekken voor op kop, lichaam en poten, ook de antennes kunnen roodachtig zijn.

Het is een van de grootste soorten van België en de vrouwtjes zijn duidelijk groter dan de mannetjes. Door zijn bonte kleuren is hij met geen enkele andere soort te verwarren.

Vochtige gebieden zoals moerassen, vennen en natte heidegebieden, daar is deze sprinkhaan in zijn element.

Luister tussen juni en september op je wandeling naar zijn hoog en tikkend geluid, wat sterk doet denken aan een druppelende kraan!

Kettingdijk N51 12.516 E5 36.918
De Kettingdijk is vernoemd naar de voormalige Kettingbrug. De hoeve is gebouwd in 1939. Dit is een van de belangrijkste natuurgebieden van Nederland onder beheer van Natuurmonumenten.

Kenmerkend zijn de natte loofbossen en zeldzame amfibieën. Ook heel bijzonder is het moeraskartelblad. Daarnaast tref je de dotterbloem, echte koekoeksbloem en de koningsvaren aan.

Aan Nederlandse kant loopt het gebied naadloos over in de Kettingdijk en het Wijffelterbroek, dat beheerd wordt door Natuurmonumenten.

Op de hogere gronden zorgt het vee van plaatselijke landbouwers in de zomermaanden mee aan het in stand houden van een gevarieerd half open landschap. De biodiversiteit is hierdoor erg toegenomen.

Vogels zoals de blauwborst of de roodborsttapuit en vele libellen en sprinkhaansoorten doen er hun voordeel mee. Op de hogere gronden werden heideperceeltjes in ere hersteld. De aanwezige bossen mogen zich spontaan ontwikkelen.

Laurabos N51 12.884 E5 37.270
Het Laurabos is rond 1900 aangeplant voor de Lauramijnen in Zuid-Limburg. Het bos bestaat vooral uit grove den. Met het hout zijn mijngangen gestut. Na de sluiting van de Lauramijnen in 1964 is het bos voor zowel recreatie als voor natuurontwikkeling.

Natuurmonumenten beheert de Laurabossen sinds 1996 samen met Defensie. Het oude productiebos wordt geleidelijk een gevarieerd eikenbos. Het kappen van naaldbomen maakt ruimte voor eik, berk of lijsterbes. Dit maakt het bos gevarieerder. In de Laurabossen komt de kruisbek voor. Andere broedvogels zijn de groene specht, kleine bonte specht, ransuil, bosuil en verschillende soorten roofvogels.

De heuvels zijn ooit ontstaan door zandverstuivingen. Van de heide is nog maar een restje over. Hier staan struikheide, pijpenstrootje, bochtige smelen en braam. Natuurmonumenten heeft in overleg met Defensie besloten om Schotse hooglanders in te zetten tegen de vergrassing van de heide.

Oudste Bomen N51 12.763 E5 37.634
Het mijnhout werd via de Zuid-Willemsvaart – in het westen – vervoerd. De bomen werden dan ook zo dicht mogelijk bij het kanaal gerooid. Hier in het verst weggelegen deel van het bos staan dan ook de oudste bomen. Ze zijn geplant in 1925. Regelmatige dunning zorgt voor voldoende ruimte voor de overblijvende bomen.

Schotse Hooglanders N51 13.069 E5 37.821
De Schotse hooglander, ook wel Highland Cow genoemd, is een meestal roodbruin runderras dat oorspronkelijk uit Schotland komt. Ze hebben lang haar en lange horens.

Naast roodbruine exemplaren komen ook zwarte, blonde, 'roan' (bruin/zwart gestreept) en soms ook witte exemplaren voor. Een volwassen stier weegt 800 kilo en een koe 500 kilo. Schotse hooglanders kunnen tot achttien jaar oud worden. In die tijd kan een koe ongeveer vijftien kalveren ter wereld brengen. De draagtijd is ongeveer tien maanden. Koeien hebben wijd uitstaande, naar boven gerichte horens, terwijl die van de stieren horizontaal naar voren staan.

Dit runderras is geschikt om in natuurgebieden jaarrond als grote grazer te worden ingezet. Ze hebben weinig zorg nodig en zijn zelden agressief. De dieren zijn in Nederland dan ook veelvuldig te zien in natuur- en recreatiegebieden zoals in het Nationaal Park Veluwezoom. Hooglanders voeden zich ook met planten die veel andere rundersoorten links laten liggen, en door hun lange haar kunnen ze ook in de wintermaanden buiten blijven.

Handgranaatbaan – Rode Vlag N51 12.801 E5 37.737
Bij het naderen van de Handgranaatbaan kan er een rode vlag gehesen zijn. In dat geval is het beter om de heide niet dwars over te steken. Ga daarom rechts, na 350m links en na nog eens 360 m weer links tot op het huidige spoor. Dat is 900 meter omlopen.

Overigens, mijn sergeant in het leger zei, dat je een handgranaat onmiddellijk weg moet gooien, als je voelt dat ie dikker wordt…

Let bij het wildrooster eens op de nooduitgangen voor kikkers en padden die in de bak vallen. Kleine tunneltjes en een smalle oplopende baan in de hoeken zorgen ervoor dat de pad weer kan ‘ontsnappen’.

Pauze Crossmoor N51 13.353 E5 38.632
Dan komen we bij de golfbaan. Een garantie voor een goede pauzeplek. We pauzeren even bij de Golfbaan Crossmoor.

Na de Pauze gaan we door naar Altweerterheide. We passeren Dierenpark Laurabos. Bij de oversteek van de Tungeroyse Beek zien we een mooie vistrap.

Altweerterheide. N51 13.221 E5 40.755
De naam verwijst naar het voormalig heidegebied, dat begin 20e eeuw is ontgonnen en vruchtbaar gemaakt. We zien dat er nog steeds kunstmest nodig en we ruiken het gewone mest.

In 1911 startte de Weerter graanhandelaar Jan Hendriks, bijgenaamd Bolle Jan, met de aankoop van 80 ha bos en hei en stichtte het ontginningsbedrijf Klein Karelke, genoemd naar Karelke Schaeken. En zo ontstond rond deze kern het dorp.

Jan was eigenaar van de aan de Industriekade gelegen Stoom-Graanzuiveringsinrichting Afvalgranen en Zaden. Hij dankt zijn bijnaam aan de langs de doorgaande wegen geplaatste goudkleurige bollen op penanten.

Hij schenkt 2000 ha voor de bouw van de kerk en later ook de school. Hij overlijdt in 1943 en ligt begraven in een grafkelder op het kerkhof.

Kerk van ’t H.Hart van Jezus N51 13.238 E5 40.770
De kerk is een ontwerp van Jos en Pierre Cuypers jr. uit Roermond. Hij heeft de vorm van een kruis. Het hoofdaltaar staat in het oosten, gericht op de heilige linie. De impressionistische stijl doet neo-romaans aan, vanwege de rondbogen in de vensters en de scheibogen van de pijlers die de vijf travees overspannen.

Kenmerken is ook de windberg, de driehoekige geveltoppen aan de buitenkant bij de hoofdingang en de zijkanten. Aan de buitenkant is tegen de toren een beeld van Cuypers geplaatst. De eerste steen is in 1936 geplaatst om de voormalige houten noodkerk te vervangen.

Tungelerwallen N51 12.670 E5 41.148
De Tungelerwallen is een natuurgebied dat zich bevindt ten westen van Tungelroy. 22 ha van het gebied is eigendom van de Stichting Natuurmonumenten.

Het betreft een voormalig stuifzand- en heidegebied ten noorden van het dal van de Tungelroyse Beek, dat werd beplant met naalkdhout, vooral grove den. Er zijn echter nog enkele restanten stuifzand en heide bewaard gebleven. Dit aangeplante dennenbos wordt afgewisseld met stukken heide en stuifzand. De open delen zijn belangrijk voor de mierenleeuw en graafwespen zoals de bijenwolf, de harkwesp en de grote rupsendoder. Verder zitten in het gebied veel sprinkhanen. Op de heide broeden boomleeuwerik, boompieper, kievit en roodborsttapuit.

Tungelroyse Beek N51 12.400 E5 40.995
De Tungelroyse Beek is een rivier van 26 km lengte die aanvangt als Hamonterbeek in Belgisch Limburg, en uitmondt in de Maas.

Spoedig overschrijdt de beek de Nederlandse grens, stroomt door het gebied Loozerheide en het Ringselven, met een duiker onder de Zuid-Willemsvaart doorgaat, door de Kruispeel loopt en verder in zuidoostelijke richting stroomt. Ze loopt ten zuiden van Altweerterheide, en neemt de vanuit het westen stromende Raam op. Verder stroomt de beek tussen Stramproy en Tungelroy door, om vervolgens af te buigen in noordoostelijke richting. Daar gaat ze verder tot in de Maas bij Hanssum.

De waterlopen in de bovenloop van de rivier, zoals de kaarsrechte Raam, zijn pas na 1860 gegraven om het daar aanwezige moerasgebied te ontwateren. Gedurende de 20e eeuw zijn ook vele meanders afgesneden, waardoor de beek 20% korter is geworden. Inmiddels zijn weer meanders en vistrappen bij de stuwen aangebracht.

Bij de loop door de Loozerheide heeft de beek in het verleden veel vervuiling ondergaan van de daar aanwezige Budelse zinkfabriek.

Heckrund N51 12.134 E5 40.937
De echte oeros leefde tot 1400 in nagenoeg heel Europa van Zweden tot Gibraltar. Er werd veel op gejaagd en 1627 werd de laatste afgeschoten.

Tussen 1920 en’30 probeerden de gebroeders Heck een runderras te creëren met diezelfde eigenschappen. Het werd het heckrund; een kruising tussen de primitieve rassen van Corsicaans Bergrund, Spaanse vechtstier, Hongaars steppenrund en Schotse hooglander.

Het dier overleeft wel in het wild, maar is als kuddedier vrij agressief. In Nederland graast dit type rund alleen in de Oostvaarderplassen en Flakkee. Dit heckrund zullen we vandaag niet zien.

TaurOs N51 12.112 E5 40.810
De Nederlandse Stichting Tauros constateerde dat het Heckrund genetisch vrij ver van de oeros afstaat.

Door genetisch onderzoek en DNA-analyse van botten heeft de Universiteit van Wageningen de blauwdruk van de genetische code gevonden. Deze zijn vergeleken met de huidige rassen en zo is een fokprogramma opgezet.

De TaurOssen in dit gebied zijn een kruising tussen de Italiaanse Maremmana primitiva, de Spaanse Sayaguesa en Pajuna en de Portugese Maronesa.

Kempen-Broek is de kraamkamer voor dit nieuwe ras. Hier leven ze in het wild en in 2015 wordt verwacht een groep van 100 dieren gekruist te hebben. De bedoeling is om deze dieren in het Europese verwilderingsprogramma op te nemen.

De kenmerken zijn een zachtaardig ras met een kortharige zwarte of bruine vacht, grote opstaande horens en een duidelijke meelwitte mond.

De koeien leven met de kalveren in een kudde. Vanaf twee jaar komen de jonge stieren buiten de groep te staan.

We zullen in deze omgeving verschillende families zien.

Zo zien we dat vandaag de natuur het overheersende thema is. We bespreken weinig van de geschiedenis of de ontwikkeling door de jaren heen. Vandaag dus de moerassen en de verschillende grazers. Bos, heide en open landbouw gebieden met bossen. Veel variatie.

En nu genieten van de oorverdovende stilte om ons heen op het terrasje voor het vakantiehuisje of op de bank.

Drankje erbij. Mooi leventje.

Startpunt

• START/PARKEREN/FINISH N51 11.480 E5 39.568
• Klein Vosseven N51 11.469 E5 39.614

Geraadpleegde websites:

• http://www.kerkgebouwen-in-limburg.nl/view.jsp?content=439
• Gallowayrunderen
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Schotse_hooglander_%28rund%29
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Rundveeras
• http://www.taurosproject.com/
• http://toerisme.bocholt.be/fb111dbbe1018lvqb1toob170.aspx
• http://www.wandeleninlimburg.be/kempen-maasland/kempenbroek-smeetshof/173

POI’s

• Bocholtergraven N51 11.545 E5 39.052
• Natuurgebied Smeetshof N51 11.947 E5 38.310
• Gallowayrunderen N51 11.674 E5 38.432
• Doorstroommoeras N51 12.183 E5 37.606
• Smeetshoeve N51 11.930 E5 37.994
• Natuurpunt N51 11.908 E5 37.964
• Moerassprinkhaan N51 12.269 E5 37.109
• Kettingdijk N51 12.516 E5 36.918
• Laurabos N51 12.884 E5 37.270
• Oudste Bomen N51 12.763 E5 37.634
• Schotse Hooglanders N51 13.069 E5 37.821
• Handgranaatbaan – Rode Vlag N51 12.801 E5 37.737
• Pauze Crossmoor N51 13.353 E5 38.632
• Altweerterheide. N51 13.221 E5 40.755
• Kerk van ’t H.Hart van Jezus N51 13.238 E5 40.770
• Tungelerwallen N51 12.670 E5 41.148
• Tungelroyse Beek N51 12.400 E5 40.995
• Heckrund N51 12.134 E5 40.937
• TaurOs N51 12.112 E5 40.810