Wat is er fijner dat op een avond lekker rond te dwalen door bossen, duin en over het strand. In Brabant kennen we wel de bossen, duinen en strand komen er helaas niet voor. Als je dan de kans krijgt om een Noordzee kust te bezoeken moet je die aangrijpen. 

De wandeling van 16 km was ook deze keer een uitdaging: voor het donker terug zijn bij de auto. Dat lukte ook deze keer maar net. Het vele losse zand onderweg zorgt ervoor dat je niet altijd het tempo kunt lopen wat je in gedachte hebt.

Het eerste deel van de wandeling ging door een bosrijk gebied. Lekker glooiend, met verrassende bomen. De informatieborden onderweg geven een goed beeld van het gebied.

In het zuidelijke gebied van Zuid-Kennemerland heb ik nog een route gelopen. Bekijk deze route.

Uw hond is niet welkom op deze wandeling laten borden onderweg zien, ook niet aangelijnd. 

Nationaal Park Zuid-Kennemerland
Nationaal Park Zuid-Kennemerland is een nationaal park in de provincie Noord-Holland ten westen van Haarlem, op het grondgebied van de gemeenten Bloemendaal, Velsen en Zandvoort.

Zuid-Kennemerland bestaat hoofdzakelijk uit duinen. Daarnaast behoren ook enkele landgoederen, duinrandbossen en stranden tot het gebied. Het hoogste punt in het gebied is de ruim 45 meter hoge Brederodeberg in het bosrijke oostelijke deel van het gebied. Dit duin tussen ingang Duin en Kruidberg en Bleek en Berg vormt vooral een sportieve uitdaging, aangezien er door de begroeiing geen weids uitzicht is. Het net buiten het Nationaal Park gelegen Kopje van Bloemendaal (43 meter; met uitkijktoren 52 meter) biedt wel een zeer weids uitzicht (over het nationaal park, over zee, over Haarlem en over Amsterdam).

In de kalkrijke duinen komen voor Nederland zeldzame plantensoorten voor. De duinen achter de zeerijp zijn begroeid met besdragende struiken, die allerlei zangvogels aantrekken.

Duin en Kruidberg
Duin en Kruidberg is onderdeel van Nationaal Park Zuid-Kennemerland, een 38 vierkante kilometer groot natuurgebied, middenin in de Randstad. U kunt hier wandelen, fietsen, hardlopen, paardrijden en volop genieten van rusten ruimte. Voor kinderen zijn er speelweides. Ga vanaf deze ingang naar het strand en beleef onderweg dit prachtige natuurgebied! Er zijn in Duin en Kruidberg twee gemarkeerde wandelroutes. Fietsen mag op de aangegeven paden. Vanaf 2013 zijn via de natuurbrug Zandpoort de zuidelijk gelegen Amsterdamse Waterleidingduinen te bereiken.

Tankgrachten
In de Midden-Heerenduinen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog anti-tankgrachten aangelegd. De oevers van de grachten zijn vrij steil en de grachten zelf zijn vrij diep. Voor tanks in WO II onneembaar.

Oude landgoederen
Duin en Kruidberg is vijfduizend jaar geleden ontstaan. Zeestromen voerden zand aan dat opstoof bij westenwind. Er vormden zich hoge duinruggen achter brede strandvlaktes. Als de zeespiegel daalde, boetseerde de wind nieuwe zandheuvels. Zo zijn meerdere duinruggen achter elkaar ontstaan.

In de zeventiende en achttiende eeuw vestigden welgestelde Amsterdammers zich in de fraai beboste binnenduinrand. Ze bouwden monumentale villa's en lieten klassieke tuinen en parkbossen aanleggen. De oude landgoederen Duinenbergen Kruidberg zijn in 1895 samengevoegd, vandaar de naam Duin en Kruidberg.

Watervleermuis
De duinen en bossen zitten vol leven. In de oude ijskelder verderop overwintert de watervleermuis, 's Zomers vangt hij in het (schemer-)donker insecten bij het Cremermeer.

In het open duin laten veldleeuweriken en nachtegalen zich horen en met wat geluk ziet u konijn, vos, damhert of ree. Ook konikpaarden en Schotse hooglanders zijn tegenwoordig vaste bewoners. Ze grazen in Duin en Kruidberg om het landschap open te houden.

In het vroege voorjaar staat het parkbos vol bloeiende daslook en sneeuwklokjes. Narcissen bloeien verderop in het duin. Op de Koepelberg, waar ooit een theekoepeltje stond, staan seringen.

Van mei tot juli zijn duinviooltjes, parnassia en orchideeën te bewonderen.

Duinkoerier: Duinherstel in volle gang
Natuurmonumenten werkt in Nationaal Park Zuid-Kennemerland volop aan duinherstel in haar gebieden Duin en Kruidberg, Koningshof, Herenduinen en Midden-Herenduin. Natuurherstel is nodig om bijzondere dieren en planten te behouden.

De route die ik had uitgezet liep door een gedeelte dat afgezet was met een bord. Er stond geen reden vermeld. Gelukkig werd er wel een alternatief pad aangegeven. Verder op de route moest ik nog een keer een andere route zoeken.

Wat is er aan de hand?
"Op het eerste gezicht lijkt er niets aan de hand, maar de conditie van de duinen in Zuid-Kennemerland is zorgwekkend. Het open duinlandschap groeit dicht met bomen en de bodem verstikt door bladval en luchtverontreiniging.

Dieren en planten die hier van nature voorkomen, zoals de zandhagedis en het duinviooltje, dreigen te verdwijnen. Daarom werkt Natuurmonumenten met collega natuurorganisaties tot 2015 aan het project Dutch Dune Revival."

Wat gaat er gebeuren?
"Bosjes met Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina) verdwijnen om de opmars van deze boom te stuiten. Ook verwijderen we de voedselrijke toplaag van duingraslanden, zodat kwetsbare planten weer een kans krijgen. Na het graven van windsleuven in de zeereep gaan de duinen net als vroeger weer stuiven en 'lopen'. Ook het parkbos van Koningshof krijgt een opknapbeurt."

Wat is straks het resultaat?
"Met de ingrepen brengen we dynamische processen op gang waar levensvatbare duinnatuur van afhankelijk is. Als het werk erop zit, kunnen de duinen de komende vijftig jaar weer tegen een stootje."

Meer informatie: www.natuurmonumenten.nl.

Genieten en beleven in de van oudsher meest verassende, natuurlijke veranderming in de Randstad: Twintig Nationale Parken vormen samen een kleurig-mozaïek van natuurgebieden in Nederland. Terreinbeheerders en andere betrokkenen zorgen ervoor dat deze waardevolle stukken natuur voor Nederland behouden blijven. Hierbij is veel aandacht voor natuurgerichte recreatie, onderzoek, voorlichting en educatie.   

Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland is opgericht in 1995. Het weidse duingebied kenmerkt zich door jonge, kalkrijke duinen met karakteristieke zeldzame flora en fauna. Daarnaast zijn er fraaie binnenduin-bossen en veenpolders. Het natuurlijke landschap vormt een boeiend contrast met landgoederen en andere cultuurhistorische elementen, zoals bunkers en het zeedorpenlandschap.

De samenwerkende organisaties binnen het Nationaal Park Zuid-Kennemerland zijn PWN Waterleidingbedrijf NH, Vereniging Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, lVN-vereniging voor natuur- en milieueducatie, Provincie Noord-Holland en de gemeenten Bloemendaal, Zandvoort, Haarlem en Velsen.

En dan kom ik aan het strand. Het zonnetje schijnt, er staat geen wind en zonder jas kan ik de wandeling langs het strand vervolgen.

Het is opvallend stil. Ik kom een paar wandelaars tegen, verder helemaal niemand.

Schotse hooglanders
In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland grazen Schotse hooglanders, Shetlandpony's en koniks /Poolse paardjes). Het begrazingsgebied is begin 2005 sterk uitgebreid en omvat nu het grootste deel van het duingebied tussen IJmuiden en de Zeeweg tussen Overveen en Bloemendaal aan Zee.

Vroeger werden de duinen begraasd door konijnen en wat boerenvee. Door ziektes zijn bijna alle konijnen verdwenen. Hierdoor groeit het duin dicht met grassen. Dit gaat onder meer ten koste van de karakteristieke duinplanten, zoals parnassia, duinroosje en duinviooltje. Om deze soorten te behouden is beheer noodzakelijk.

De ingezette runderen en paarden helpen de duinen open te houden. Ze zorgen voor variatie in de begroeiing, doordat ze niet overal even veel grazen, hier en daar kale plekken maken en hun mest achterlaten. De ontwikkelingen in de vegetatie en de konijnenstand worden permanent gevolgd en bepalen de grootte en samenstelling van de kudde grazers.

De grote grazers zijn uitgezocht op hun rustige karakter en hun voedselkeuze. Het blijven echter dieren die in het wild leven en niet aan mensen zijn gewend. Binnen de kudde spelen en stoeien ze met elkaar.Wij vragen u om rekening te houden met het kuddegedrag. Houd afstand tot de dieren, aai en voer ze niet. Ligt een kudde op of bij het pad, dan mag u natuurlijk van het pad af om met een boog om de groep heen te kunnen lopen.

De dieren worden regelmatig gecontroleerd. Mocht u een ziek of kreupel dier tegenkomen of een kapot raster, meldt dit dan s.v.p. bij één van de boswachters of bij het bezoekerscentrum. Schade aan eigendommen is voor eigen risico.

Een uitdaging bij het wandelen in de avonduren is het maken van mooie foto's in de schemering. Een voordeel is dat je in de avonduren sneller tegen een damhert (en inderdaad geen ree) aanloopt. Ik heb er verschillende gezien. Sommige te verdekt om een goede foto te kunnen maken. Maar eentje had gelukkig geen haast om weg te komen.

Groter grazers in de reereep
Om het open duinlandschap te behouden, grazen er Schotse hooglanders, konikpaarden en Shetlanders in de binnenduinenrand. Op een oppervlakte van circa 2.000 hectare houden die het gras en de struiken kort. Ook woelen deze grote grazers de bodem om, zodat er overal kleine stuifplekken ontstaan.

Vroeger hielden ook konijnen de begroeiing in toom, maar ziektes zoals myxomatose verkleinden de konijnenpopulatie. Daarom krijgen de konijnen nu hulp van grote grazers.

Wandelende duinen
Door de windsleuven wordt kalkrijk zand vanaf het strand het binnenland ingeblazen. Vlak achter de duintoppen valt dit zand in de luwte neer. Harde wind brengt het zand opnieuw in beweging, jonge stuifduinen wandelen zo tot wel drie metert per jaar richting het binnenland. Ooit is zo de hele Nederlandse kuststrook ontstaan. Verder landinwaarts is begroeiing verwijderd. Ook daar keert nu de oude dynamiek terug.

Kalkrijkzand
Windsleuven graven en begroeiing verwijderen was hard nodig om het open duinlandschap te behouden. De duinen in Nationaal Park Zuid-Kennemerland groeien anders langzaam dicht.

Stikstofrijke regen en luchtverontreiniging laten in kaal zand meststoffen achter die de grond vruchtbaar maken. Planten die van kaal, kalkrijk zand houden verdwijnen. Nu er weer kalkrijk strandzand de duinen in waait profiteren duinviooltjes en blauwe zeedistels, maar ook zandkevers en hagedissen.

Sommige paden waren aardig drassig. Met hoge wandelschoenen was er gelukkig wel doorheen te waden. Maar schrik niet, een droog alternatief pad lag op 50 meter.

Vijf nieuwe windsluiven
In de buitenste duinenrij zijn vijf windsluiven gegraven. Die liggen ruim boven zeeniveau, dus het achterland blijft droog en veilig. Op vijf 'paraboolduinen' is de begroeiiiig verwijderd. Zo kan het vrijgekomen duinzand net als vroeger weer volop stuiven.

De afgegraven grond is gebruikt voor de aanleg van nabijgelegen natuurbruggen en voor het ophogen van het strand bij Zandvoort. Ook is met de grond het Cremermeer ondieper gemaakt.

Stevig doorlopen viel niet altijd mee. Naast het vele losse duinzand moest er natuurlijk ook regelmatig een foto gemaakt worden. Het is een prachtig gebied en telkens zie je weer wat anders dat eigenlijk op de foto moet.

Verrassende vergezichten
Kwetsbare duinnatuur profiteert optimaal van stuifzand. Duinviooltjes, blauwe zeedistels en  zandhagedissen zijn als afhandelijk van kaal zand. Net als duinparelmoervlinders die op de duinviooltjes hun eitjes afzetten.

Niet alleen de natuur profiteert van de ingrepen. Voor de bezoekers zijn er prachtige vergezichten ontstaan. Ook kunt u de werking van het stuifzand met eigen ogen zien en van dichtbij beleven.

Dit is een een grondwatermeter
De meter laat zien hoe diep het grondwater onder je voeten zit. De stand van het grondwater is niet altijd gelijk en kan morgen anders zijn dan vandaag.

Wat is grondwater
Overal in de bodem kom je grondwater tegen. Soms moet je diep graven en soms staat het zo hoog dat je natte voeten krijgt. In de zomer staat grondwater lager dan in de winter. Dat komt omdat planten in de zomer water opzuigen. Het water verdampt via de bladeren van de de planten. Het grondwater wordt in de winter weer aangevuld. Regen sijpelt dan door naar het grondwater.

Nederlandse bodem steeds droger
Voor 1960 stond het grondwater op veel plaatsen te hoog voor landbouw, woningbouw en wegen. Sinds die tijd hebben we in Nederland veel sloten uitgediept en krachtiger gemalen gebouwd om het water sneller af te voeren. Ook werd er steeds meer grondwater gebruikt om drinkwater van te maken.

De natuur heeft dorst
Door het dalen van de grondwaterstand verdroogt de natuur op steeds meer plaatsen. De natuur heeft voldoende grondwater nodig om te kunnen overleven.

Natuurgebieden weer natter
Vanaf 1990 worden maatregelen genomen om de verdroging van natuur tegen te gaan. Drinkwaterwinningen zijn verminderd en waterpeilen in sloten rond natuurgebieden zijn verhoogd. Dit vergt veel zorg en een lange adem want de natuur moet nat zijn maar kruipruimtes van woningen en akkers in de omgeving mogen juist niet nat worden.

Gewenste grondwaterstand
Op de meter is in het groen aangegeven wat de beste grondwaterstand is voor de planten en de dieren die hier leven. Wanneer het grondwater langere tijd in het gele of rode deel van de meter staat is dat te laag voor de natuur.

Natte duinvalleien in ere hersteld
Het waterpeil in het duingebied wordt vooral beïnvloed door de hoeveelheid neerslag die valt. In het duingebied wordt dit regenwater opgeslagen en er ontstaat een grote zoetwatervoorraad. Deze zogenaamde zoetwaterbei (zie figuur) zorgt voor een hoge grondwaterstand en voorziet de natte duinvalleien van water. Bijzondere planten en dieren profiteren van deze zoetwatervoorraad.

De zoetwaterbel is zeer geschikt als drinkwater. Een groot deel van het Noord-Hollands drinkwater komt uit de duinen. Een groot nadeel van drinkwaterwinning is dat de grondwaterstand daalt, de natte duinvalleien verdrogen en soms planten en dieren verdwijnen.

Natte duinvalleien terug
De waterwinning in Nationaal Park Zuid-Kennemerland is vanaf ongeveer 1995 in fasen verminderd en in 2002 helemaal gestopt.

In combinatie met een aantal zeer natte winters is hierdoor de zoetwatervoorraad binnen enkele jaren op peil gekomen en de grondwaterstand flink gestegen. Op sommige plaatsen staat het grondwater 2 meter hoger, bijvoorbeeld in de buurt van oude winputten.

Inmiddels zijn er weer natte duinvalleien te vinden in het gebied. Hier vlakbij is zo'n vallei te zien, waarin zich weer rugstreeppadden, orchideeën en parnassia moeten gaan vestigen.

Door het jaar heen schommelt de grondwaterstand in het duingebied soms wel een meter.

De voorjaarsgrondwaterstand is voor planten het belangrijkst: die moet hoog zijn. In hun groei- en bloeitijd kunnen planten zo aan voldoende water komen. Na het voorjaar mag het veel droger worden.

In het voorjaar zou het waterpeil in het groene gebied van de peilschaal moeten zitten. In andere jaargetijden mag het peil in het gele gebied (80- 140 cm) zitten. Voor meer informatie: www.waterindepeiling.nl.

Ik kwam een bordje met "explosieven opruimingswerkzaamheden" tegen. Een paar meter verder lag een flinke bom langs het pad. Gelukkig bleek dat een onschadelijke oefenbom uit WO II te zijn.

Duitse oefenbommen
Duitse oefenbetonbonnen uit de Tweede Wereldoorlog. Precies even groot en zwaar als de echte brisantbom uit die tijd. In dit terreingedeelte oefenden de Duitsers met deze betonbommen op een nagebootst schip, in de vorm van een ovaalvorming dijk.

Tijdens natuurherstelprojecten in deze vallei, de afgelopen jaren zijn er ruim 200 van dit soort bommen gevonden

De rechthoekige uitsparingen rondom de bom bevatten toen een aantal glazen buiskes, afgedekt met een laagje gips en een plankje. Het buisje bevatte een chemische vloeistof, die, als de bom de grond raakte, door de klap oversprong en contact maakte met de zuurstof in de lucht. Daardoor ontstond een rookwolk die aangaf waar de bom gevallen was. Zodoende kon de piloot zien of hij goed gemikt had.

Een schitterende wandeling door een zeer gevarieerd gebied. Bossen, hei, duinen, damherten en de zee. Een heerlijke combinatie. Binnenkort staat het zuidelijke deel van dit gebied ook op het programma.

Geraadpleegde websites:

• www.natuurmonumenten.nl/duinherstel
  
• www.waterindepeiling.nl
  
• nl.wikipedia.org/wiki/Zuid-Kennemerland

POI's

• Cremermeer N52.4340 E4.5791
  
• Duinen N52.4294 E4.5603
  
• Landgoed Duin & Kruidberg N52.4377 E4.6265
  
• Oude tankbarriere 1 N52.4412 E4.6281
  
• Oude tankbarriere 2 N52.4436 E4.6086
  
• Scheidingsbos N52.4316 E4.5822
  
• Start/finish/parkeerplaats N52.4315 E4.6230
  
• Strand N52.4314 E4.5580
  
• Watermeter/Oefenbom N52.4224 E4.5729
  
• Zuid Kennemerland N52.4402 E4.6161