Onze voorjaarsvakantie brengen we door op camping Tikvah in Hooghalen in het verre Drenthe. Een prima uitvalsbasis om de mooie natuur van Drenthe te verkennen. Een van de wandelingen die op ons programma staan is Fochterloërveen. We treffen het, het is schitterend weer voor een wandeling door één van de grootste hoogveen gebieden in Nederland.

Natuurlijk hadden we graag nog meer wandelpaden door dit gebied gezien. Eén van de paden was afgesloten omdat men een ander gedeelte aan het bewerken is en hierdoor meer rust en ruimte voor de kraanvogel nodig had.  

We parkeren de auto aan de Meester Lokstraat. Van hier is het een kort stukje naar een uitkijktoren met een goddelijk uitzicht.

Fochteloërveen
Het Fochteloërveen (soms: Fochtelooërveen) is een 2500 ha groot natuurgebied op de grens van de Nederlandse provincies Friesland en Drenthe, bij het dorp Veenhuizen. Het geldt als één van de weinige en best bewaarde hoogveengebieden in Nederland.

Het gebied is een restant van het uitgestrekte Drents-Friese hoogveengebied, dat sedert 1660 grotendeels is afgegraven (met name de Smilder venen aan de Drentse Hoofdvaart).

Dat het gebied bewaard is gebleven geldt als een historisch toeval en mogelijk een gevolg van de geïsoleerde ligging op een provinciegrens. Pas laat werd een vrij beperkt kanalenstelsel aangelegd, zodat veel veen is blijven liggen en zich zelfs altijd een kleine 'actieve' hoogveenkern heeft kunnen handhaven.

Uitkijktoren Zeven
Kraanvogels die op ooghoogte voorbij scheren, een buizerd die je vrijwel aanraken kunt en de fascinerende lappendeken van veen en water aan je voeten; het Fochteloërveen van bovenaf. Klim 15 meter en op grote hoogte dit bijzondere natuurgebied met zijn hoogveen, diepe donkere waters en kleurrijke natte heide. Ervaar die eindeloze einder, de stilte en de rust én de wonderlijke toren met zijn lucifermotief.

Klim vooral even op de 18 meter hoge toren met panoramadek op 15 meter hoogte. De unieke toren is ontworpen door Dick de Haan. Het bouwwerk staat scheef maar is, dankzij een ondergronds contragewicht van ruim 80 ton, veilig en stevig.

Boven op de toren staat een vogelaar met een goede kijker. Via deze kijker zien we in de verte een kraanvogel staan. Zo ver weg dat het nauwelijks lukt om een foto te maken. Een goede verrekijker is aan te bevelen.

Kraanvogels
Het Fochteloërveen is 'wereldberoemd' om zijn kraanvogels. Niet zo gek; na 250 jaar te zijn weggeweest uit Nederland, broedde in 2001 juist hier weer het allereerste kraanvogelpaar. Inmiddels zijn er meerdere paren en worden er jaarlijks jongen geboren.

Met een spanwijdte van twee meter en een hoogte van 1.30 meter (een ooievaar is 20 centimeter kleiner) zie je een kraanvogel niet over het hoofd. Net als ganzen vliegen kraanvogels vaak in V-formaties. Dat bespaart energie.

De balts van kraanvogels is oogverblindend. Met gestrekte en klapperende vleugels dansen de vogels om elkaar heen hierbij meters hoog in de lucht springend. Luid en muzikaal verkondigen ze 'hun liefde'.

Kraanvogels willen rust en nattigheid. Ze broeden op een pol met rondom water om veilig te zijn voor rovers als een vos. Om de kraanvogels het nog meer naar de zin te maken, werkt Natuurmonumenten in het kader van Dutch Crane Resort aan vergroting en vernatting van het Fochterloërveen. Daar profiteren bijvoorbeeld ook veenhooibeestjes en de Noordse witsnuitlibel van. En u natuurlijk: het natuurgebied wordt zo immers nog mooier.

Wat een uitzicht. Je kunt kilometers weg kijken. Schitterend gewoon. Op meer plaatsen worden we verrast door prachtige uitzichten.

Compagnonsveld
Het Compagnonsveld met zijn vogels, weidsheid en glinsterend water vraagt erom bekeken te worden. Wandelend of fietsend ontdekt u kikkers, jagende libellen of zingende veldleeuweriken. Soms heeft u geluk en vliegt de majesteuze kraanvogel over.

Natuurmonumenten laat u graag genieten. Er is een 5,5 km lange wandelroute (groene pijltjes) uitgezet door rietland, ruigte, grasland en begrazingsgebied. Een vlonderpad voert u door de plassen en met een klein extra ommetje bereikt u de 18 meter hoge uitkijktoren met zicht op het Fochteloërveen.

De wandelroute start bij/de parkeerplaats van de grote uitkijktoren aan de Meester Lokstraat. Daar begint ook een niet-bewegwijzerde fietsroute over een nieuw fietspad. In herfst en winder zijn in verband met de nattigheid laarzen of hoge wandelschoenen aan te bevelen.

De ontwikkeling van nieuwe natuurgebieden aan de Friese zijde van het Fochterloërveen heeft plaatsgevonden binnen het landschapsinrichtingsproject. Fochterloërveen. Dit project is een samenwerking tussen de provincie Fryslan, de gemeente Oostellingwerf, Wetterskip Fryslan, LTO Noord, Dorpsbelangen en Dienst Landelijk Gebied.

Nuttige natuur
Dit gebied, het Compagnonsveld, is door het dempen van alle sloten en het gedeeltelijk afgraven van grond veel natter geworden. Met de afgegraven grond is een kade rondom aangelegd waardoor het regenwater binnen het gebied blijft. Landbouwgrond maakte zo plaats voor waterrijke natuur vol vogels en libellen. Er groeien rietkragen waarin bruine kiekendieven broeden, kruiden en bramen met nectar voor de vlinders.

Het is mooi, dit Compagnonsveld, en vooral ook nuttig. Want doordat regenwater hier langer wordt vastgehouden, wordt de hoogveenkern van het Fochteioërveen natter en hebben de boeren in de omgeving minder wateroverlast. Water is onontbeerlijk voor het hoogveen van het Fochteioërveen.

Alleen met voldoende water groeien er de hoogveenmossen die op wereldschaal superzeldzaam zijn, krijgen bijzondere libellen een kans en vinden kraanvogels en adders er een veilige plek. Zonder water verdroogt het veen en blijven er slechts wat 'doodgewone' berken en grassen over.

Nuttige natte natuur
Een blauwborst jubelt in de struiken terwijl een grauwe klauwier slinks een insect verschalkt. Boven het water zweven kleurrijke libellen; bijtjes zoemen zachtjes rond een bloem.

We komen een paaltje met een kort gedicht tegen.

De Fochtel
Woar bomen en struken
venegrös dat opkomt
onderdompelen
kan ik gruuien

W.T. Oostenbrink

Dan komen we bij een vogelkijkhut. Binnen heeft een boerenzwaluw een nestje.

Boerenzwaluw
De boerenzwaluw (Hirundo rustica) is een kleine trekvogel. Boerenzwaluwen trekken gedurende de lente noordwaarts naar hun broedgebieden in de noordelijke helft van Eurazië en in Noord-Amerika tot nabij de poolcirkel.

In tal van dialecten bestaan voor de boerenzwaluw bijnamen zoals (onder andere) zwalum, zwolm, zwalie, (Vlaanderen) zwaalve (Drents) en swel (Fries).

Zijn sierlijke snelle vlucht is in de noordelijke broedgebieden gedurende de hele zomer te zien. Zijn lange vleugels en zijn slanke lijf maken hem zeer geschikt om in de lucht achter insecten aan te jagen. Dan is zijn glanzende metaalblauwe verendek goed zichtbaar en vallen ook zijn uitstekende buitenste staartpennen meestal wel in het oog.

De boerenzwaluw bouwt nesten in boerenstallen, onder bruggen en afdaken. Gewoonlijk worden 4 of 5 eieren gelegd, maar heel soms worden er wel eens 8 eieren in een nest aangetroffen. De broedtijd is 14 tot 16 dagen, meestal broedt alleen het vrouwtje, het mannetje blijft wel in de buurt. Als de eieren uitgekomen zijn dan worden de jongen door beide ouders verzorgd. Na ongeveer 21 dagen verlaten de jongen het nest. Er zijn twee en soms drie legsels per jaar. Meestal komen de zwaluwen na de overwinteringsperiode in Afrika weer terug op hun oude nest.

Het nest wordt door de boerenzwaluw zelf gebouwd. Het is een halve cirkelvormige kom welke van boven open is. Het nest wordt gemetseld met vochtige aarde en speeksel en verstevigd met halmen en haar. De binnenkant wordt gevoerd met veren en haartjes.

Het nest wordt altijd zo geplaatst dat er een dak, brug of dakgoot boven zit zodat het nest vanuit de lucht niet kan worden gezien. Nest meestal tegen of op houten planken of balken. In de tijd van de nestbouw is de zwaluw regelmatig op de grond te zien om aarde en ander nestmateriaal te verzamelen.

Dan trekken we het veen in. Onderweg genieten we van de uitzichten en de vele libellen die we onderweg tegenkomen.

Ver kijken en genieten
Welkom in het Fochteloërveen; een hoogveengebied met tal van bijzondere planten en dieren.

Hier hoort u de roep van de majestueuze kraanvogel, ziet het wit wuivend eenarig wollegras en ontdekt u wellicht zonnende adders.

Hier jubelt de veldleeuwerik nog en kwaakt de blauw gekleurde heikikker in het voorjaar.

Zeldzaam
Hoogveen is heel zeldzaam in Nederland en dat is niet zo raar. In het verleden zijn duizenden hectares afgegraven en als turf verstookt. Bovendien groeien de mossen waaruit het hoogveen is opgebouwd maar één millimeter per jaar. Hoogveenmossen voeden zich namelijk alleen met regenwater.

Het aantal hoogveengebieden in Nederland is op dit moment op één hand te tellen. Vroeger waren het er veel meer. Het Fochteloërveen is het grootste hoogveengebied in Nederland met een levende kern waardoor het kan groeien.

Voedselvoorraad
Hoogveen en de natte heide die daar tussen Jigt, zijn bijzonder en de 'inwonende' dieren en andere planten al evenzo. Zoals de grauwe klauwier, een vogel die jaagt op muizen, kevers en grote libellen en deze als voedselvoorraad op een doorn of prikkeldraad prikt. Of het plantje zonnedauw dat zich voedt met insecten om zo op de schrale grond te kunnen overleven.

Mooier
En het Fochteloërveen wordt steeds groter en mooier. Zo wordt er rondom landbouwgrond omgezet in natuurlijke akkers en weiden waar kraanvogels, rietganzen en kleine akkervogeltjes kunnen foerageren.

Bovendien treft Natuurmonumenten 'watermaatregelen' zodat het natuurgebied natter wordt. Alleen met voldoende nattigheid kunnen de zeldzame hoogveenmossen en libellen floreren.

Kraanvogel
Dat alles maakt dit natuurgebied nog aantrekkelijker voor de schuwe kraanvogel en kan het aantal broedparen vergroten. Eeuwenlang broedden er geen kraanvogels in Nederland maarzin 2001 vond de grote vogel (spanwijdte twee meter) het Fochteloërveen rustig en 'mooi' genoeg om er te nestelen.

Het Fochtelooërveen
U staat hier in het Fochtelooërveen. Aan de zuidwestkant van de weg ziet u de voormalige akkers die opnieuw als natuurgebied worden ingericht.

Vanaf 2008 worden er maatregelen getroffen om het gebied een natuurlijker zicht te geven. Sloten worden gedempt en het water voert via een slingerend stroompje het gebied uit.

Het toekomstige gevarieerde landschap met bosjes, gras, struiken en waterplassen zal aan veel soorten een mooi leefgebied geven. Het natter worden van deze natuurzone versterkt het hoogveengebied.

Aan de andere kant ziet u het hoogveengebied met de Zuidwestplassen. Dit terrein is ruim 1500 hectare en daarmee een voor Nederlandse begrippen groot natuurgebied van een bijzondere samenstelling, namelijk hoogveen.

Hier komen zeldzame vegetaties voor waarin bijzondere diersoorten zich thuis voelen. Enkele van deze bijzondere diersoorten zijn: adder, gladde slang, paapje en natuurlijk de kraanvogel.

Enkele bijzondere plantensoorten zijn: lavendelhei, witte snavelbies en moeraswolfsklauw. Iets verderop bij het informatiepaneel van Natuurmonumenten start een wandelroute die dwars over het veen gaat.

Tijdens deze wandeling heeft u een mooi uitzicht over dit landschap zoals dat in een ver verleden in grote delen van Nederland eruit moet hebben gezien.

Vanuit de vogelkijkhut overziet u de Zuidwestplassen, waar u kans maakt om de geoorde fuut en dodaars te zien. Maar ook vanaf de fiets maakt u kans om de volgende soorten te zien: paapje, blauwborst, roodborsttapuit en boomvalk.

Ondanks dat de wandeling door het veen niet erg lang is zijn we een behoorlijke tijd bezig: er is zo veel te zien.

Libellen
Libellen (Odonata) zijn een insectenorde die wereldwijd voorkomt met ongeveer 5858 beschreven soorten, merendeels in warmere gebieden. In Nederland zijn 71 soorten aangetroffen, waarvan er 66 als inheems worden beschouwd, een als zwerver en vier als verdwenen.

De ontwikkeling van de libel verloopt vanaf eitje via larve tot volwassen insect met vleugels (imago). Libellen ondergaan via een serie van negen tot zestien vervellingen een onvolledige gedaanteverwisseling, niet een volledige metamorfose zoals vlinders, hoewel de verschillen tussen de laatste larvale fase en het volwassen insect zeer aanzienlijk zijn.

In warmere streken verloopt de ontwikkeling van larve tot imago sneller. (Bij een onvolledige gedaantewisseling worden de onvolwassen dieren meestal 'nimfen' genoemd, bij libellen is echter 'larf' of 'larve' de in zwang zijnde term.)

De levensduur van volwassen libellen bedraagt bij de meeste soorten gemiddeld ongeveer zes tot acht weken. Bepaalde soorten leven echter niet langer dan twee weken.

Het langst leven in Midden-Europa de Winterlibellen ('Sympecma'), die in het volwassen stadium overwinteren en daardoor tien tot elf maanden oud worden. Daarvan zijn ze ongeveer vier tot zes maanden actief.

En zo lopen we een schitterende wandeling door een zeer apart natuurgebied. De uitkijktoren en de vogelkijkhut zorgen ervoor dat we ongestoord kunnen rondkijken.

De smalle paadjes geeft een kijk op een uitgebreide assortiment libellen. Met een beetje geluk kun je een kraanvogel spotten. Er is genoeg te zien om je een halve dag te vermaken. En die tijd ben je zeker kwijt als je het ook nog op de foto wilt zetten.

Gewoon genieten geblazen.

Geraadpleegde websites:

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Fochteloerveen
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Libellen
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Boerenzwaluw

POI's

• Alternatieve Parkeerplaats N52.9942 E6.3795
  
• Brunstinger Plas N52.9933 E6.3868
  
• Compagnonsveld N52.9852 E6.3816
  
• Fochterloerveen N52.9907 E6.3884
  
• Gedicht N52.9888 E6.3775
  
• Lycklamavaort N52.9856 E6.3880
  
• Observatiehut N52.9919 E6.3790
  
• Start/finish/parkeerplaats N52.9783 E6.3911
  
• Uitkijktoren N52.9840 E6.4010
  
• Zuidwestplassen N52.9866 E6.4046