Hoe vaak ben ik al niet langs Zaltbommel gekomen pendelend tussen Geldrop en Amstelveen. De Martinus Nijhoff brug kun je niet over het hoofd zien. Een hele verbetering t.o.v. de smalle vroegere brug. Maar ook deze nieuwe brug is eigen nu al te smal voor al het verkeer dat er over moet. En bij de aanleg heeft men helaas ook geen rekening gehouden met een extra rijstrook die later bijgeschakeld kan worden. In de toekomst zal ik nog vaak voor de brug in de ankers moeten omdat het verkeer stropt.

Ik parkeer de auto op een parkeerplaats net buiten de betaalzone. Ik laat het centrum links liggen en ga direct de natuur in richting de Waal en de beroemde brug.

Zaltbommel
Zaltbommel (dialect: Bommel) is een vestingstad in de gelijknamige gemeente in de Bommelerwaard in de Nederlandse provincie Gelderland.

Tot 1 januari 1999 vormde Zaltbommel een eigen gemeente, waarvan het de enige kern was. Op die datum werden Zaltbommel, Kerkwijk en Brakel samengevoegd tot de nieuwe gemeente Zaltbommel, met het gemeentehuis in Zaltbommel.

De stad telt 11.973 inwoners (per 1 januari 2014). Zaltbommel ligt net ten zuiden van de Waal.

De naam betekent zoute boomgaard. Het zout slaat op de invloed van het zeewater, dat hier voor de afsluitingen van de Waal te bemerken was. Oorspronkelijk heette de stad Bommel, en tot heden wordt de stad door de bewoners zo genoemd. Deze verklaring is niet geheel bevredigend omdat "bommel" etymologisch niet slaat op "bongerd" of "boomgaard". En op zoute grond groeien vruchtbomen niet. Een verklaring kan ook zijn: langs een rivier lagen vaak drassige gebieden met veenvorming. Een oud woord voor veen is "bomme" (bommel). De boven omschreven invloed van zout zeewater kan dan voor zout veen gezorgd hebben. "Zoutveen" zou dan de verklaring voor de naam zijn.

Zaltbommel is meer dan duizend jaar oud. De eerste vermelding van de stad als Bomela stamt uit het jaar 850. In de 13e eeuw groeide Zaltbommel uit tot een belangrijke handelsstad en in de 15e eeuw tot een Hanzestad van betekenis. 13 december 1315 kreeg het van graaf Reinald I dezelfde stadsrechten als Zutphen en werden de vestingwerken aangelegd, die er nu nog zijn.

In de dertiende eeuw hadden Zaltbommel en de landen van de Bommeler- en Tielerwaard reeds landrechten verkregen. Dit landrecht is het oudste overgeleverde landrecht en wordt aangeduid met eening. De originele oorkonde is niet bewaard gebleven.

Een jaar nadat Zaltbommel stadsrechten verkreeg werd op 19 oktober 1316 door Reinald I een nieuwe oorkonde uitgevaardigd. Daarin werd de oude regeling bevestigd. Er werd een onderscheid gemaakt tussen de bewoners van de stad Zaltbommel en de bewoners van het platteland. Stadsbewoners werden berecht door de schepenbank van Zaltbommel, plattelandsbewoners waren bij zware misdrijven zoals moord en brandstichting overgeleverd aan de genade van de graaf.

In 1325 en 1327 werd het landrecht van de Bommelerwaard door de graaf hernieuwd waardoor het onderscheid tussen de stad Zaltbommel en het platteland nog scherper werd.

Op 31 juli 1572 werd Zaltbommel ingenomen door watergeuzen onder leiding van Dirck van Haeften. Daarop belegerde de Spanjaarden de stad in de daarop volgende jaren onsuccesvol, waaronder in 1574. Samen met Buren sloot het zich in juni 1575 aan bij de Unie van Delft tussen Holland en Zeeland, waarme beide steden in feite zich afscheidden van Gelre; dit werd pas in 1602 ongedaan gemaakt.

Op aandringen van Maurits van Nassau werd de stad verder versterkt. Voordat deze modernisering voltooid was, belegerden de Spanjaarden onder leiding van Mendoza de stad weer, tijdens het beleg in 1599. Dit beleg kon wederom succesvol door de Staatse troepen worden afgeslagen.

Een informatiebord trekt mijn aandacht. Altijd interessant om te lezen wat er op staat.

Agnietentuin
Op deze plaats is tijdens de bouw van het project Agnietentuin een archeologisch onderzoek uitgevoerd. Bij de opgraving zijn restanten gevonden van een beerput en muurwerk van het Agnietenklooster dat hier in de vijftiende eeuw is gesticht.

Tijdens het onderzoek zij restanten van de kapel en een aanbouw aan de kapel die als kelder fungeerde blootgelegd. Het muurwerk van het klooster is goed bewaard gebleven en bevond zich net onder het maaiveld. In de loop van de zestiende eeuw werd de kelder als beerkelder gebruikt. In de beerkelder is aardewerk, botmateriaal, bouwmateriaal, glas, metaal en textiel gevonden.

Het is bijzonder dat er vijf metalen kookpotten bij elkaar zijn gevonden. Het zou kunnen dat de mensen die tijdens de Beeldenstorm uit hun woningen werden verdreven wilden voorkomen dat de vijand de potten in handen kregen en ze daarom in de beerput gooiden. De goede staat waarin de 2 bronsen kookpotten en een roodkoperen kookpot verkeerden is uniek te noemen. De potten zijn te bekijken in het Maarten van Rossem Museum, gevestigd in de binnenstad van Zaltbommel.

De imposante Sint-Maartenskerk kun je niet over het hoofd zien. Tussen bladeren door blijf je een gedeelte van de wandeling deze kerk zien.

De Grote of Sint-Maartenskerk
De Grote of Sint-Maartenskerk van Zaltbommel is een grote basiliek met een driebeukig schip en een eenbeukig koor en geldt als een van de belangrijkste voorbeelden van de Nederrijnse gotiek.

Het oudste deel van de kerk is het 14e-eeuwse priesterkoor, dat indertijd gebouwd werd ter uitbreiding van de, tot kapittelkerk verheven voorganger van de huidige kerk. Dit koor is lager dan het schip en wijkt ook qua stijl af van de rest van de kerk.

De bouw van de eerste kerk werd begonnen door bisschop Bernold of Bernulphus die ter plaatse een romaanse kruiskerk bouwde. Bij opgravingen in 1981 en 1984 bleek de aanwezigheid van deze kerk toen funderingsresten onder de vloer werden aangetroffen.

In 1303 werd het gebouw (met het nieuwe, heden nog bestaande koor) verheven tot kapittelkerk met tien kanunniken. Het aanwezige koor samen met de zogenaamde Varkenstoren zijn de enige overblijfselen van deze kerk. De huidige basiliek kwam vanaf ca. 1450 tot stand en werd in ca. 1500 voltooid.

Ik loop het dorp uit richting Waal en kom daarbij langs een kunstwerk van de vroegere brug over de A2.

Kunstwerk
Dit kunstwerk is gemaakt van de restanten van de oude brug over de Waal. Het is een blijvende herinnering aan de eens zo imposante verkeersbrug, die de eerste vaste oeververbinding vormde tussen de gemeenten Neerijnen en Zaltbommel. De brug werd in 1933 geopend en in 2007 afgebroken.

De "Bommelse brug", zoals deze in de volksmond ook wel wordt genoemd, inspireerde Martinus Nijhoff tot zijn gedicht 'De Moeder de Vrouw'. Vanaf de bank heeft u zicht op de Martinus Nijhoffbrug, die naar de dichter is vernoemd en de oude brug sinds 1996 vervangt.

Dit kunstwerk is een initiatief van de gemeente Zaltbommel. Het ontwerp is van Arno Udo. Met dank aan Ballast Nedam - DDM - Transverko voor het vervaardigen van dit kunstwerk.

De Martinus Nijhoffbrug is op deze plaats een markante verschijning.

Martinus Nijhoffbrug
De Martinus Nijhoffbrug is een kabel- of tuibrug over de rivier de Waal nabij Zaltbommel in de snelweg de A2.

De brug werd op 18 januari 1996 geopend door minister Jorritsma van Verkeer en Waterstaat. De brug is de vervanging van de oude en te smalle Bommelse Brug uit 1933, die in april 2007 werd gesloopt.

De brug is vernoemd naar de dichter Martinus Nijhoff. In het wellicht bekendste sonnet van Martinus Nijhoff, De moeder de vrouw, vertelt de dichter dat hij naar (Zalt)Bommel gaat om de (toen nieuwe) brug te zien, de voorganger van de huidige brug. In het gedicht wordt overigens niet zozeer de brug bezongen, als wel de psalmzingende vrouw die op een schip voorbijvaart. Het gedicht is te vinden in het artikel Sonnet.

De brug heeft aan de westzijde een van het snelverkeer gescheiden rijbaan voor langzaam verkeer, waaronder voetgangers.

Ten oosten van de Martinus Nijhoffbrug ligt de spoorbrug (Dr. W. Hupkesbrug) uit 1869.

Oe Moeder de Vrouw
Ik ging naar Bommel om de brug te zien. Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden die elkaar vroeger schenen te vermijden, worden weer buren. Een minuut of tien dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken, mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd -laat mij daar midden uit de oneindigheid een stem vernemen dat mijn oren klonken.

He was een vrouw. Het schip dat zij bevoer kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer,

en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren. O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer. Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

Martinus Nijhoff (1894-1953)
Deze plaquette werd aangeboden aan de gemeente Zaltbommel op 18 november 2008 ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van de brugverbinding tussen Neerijnen en Zaltbommel.

Rijksweg A2
Rijksweg A2 / N2 is een rijksweg en autosnelweg in Nederland. De weg begint in Amsterdam voorbij de Utrechtsebrug en heet hier de Nieuwe Utrechtseweg, een zijstraat van de President Kennedylaan, en sluit direct aan op de s110. Hierna loopt hij, via het knooppunt Amstel, naar Utrecht, 's-Hertogenbosch, Eindhoven, Maastricht en ten slotte de rijksgrens van België nabij Eijsden, waar de weg aansluit op de Belgische A25.

De A2 wordt beschouwd als de belangrijkste noord-zuid verbinding van Nederland, vooral het stuk van Amsterdam naar Eindhoven. De rijksweg heeft een lengte van 207,8 km.

De oude watertoren kun je niet over het hoofd zien. Van ver kun je hem al zien liggen en de route loopt er pal langs. Het is een woonhuis waarin het vast heel apart wonen is.

Oude watertoren
De oude watertoren in Zaltbommel is ontworpen door Jan Schotel en is gebouwd in 1905. De watertoren heeft een hoogte van 21 meter en had een waterreservoir van 50 m³ en een reinwaterkelder van 6m diep.

In 1960 is de watertoren buiten gebruik gesteld. Het waterreservoir is er in de jaren '60 uitgesloopt en de toren kreeg in de jaren '80 de functie van weekend verblijf.

In 1996 is de gehele 'kop' eraf gehaald en opnieuw opgemetseld, waarvoor de watertorenprijs 1996 van de Nederlandse Watertorenstichting verkregen werd. Na 2000 is de toren aangepast als woonhuis en als zodanig in gebruik genomen.

Als ik onder de A2 door ben gaat het struinen beginnen. Ik controleer de route altijd op Google Earth om te zien of er paden liggen in de gebieden waar ik doorheen wil lopen. Alles in orde.

Toch een kleine verrassing. Van verre zie dat hier gewerkt wordt. Vanuit de schapenwei stap ik over het lage hek. Dan kom ik in een gebied waar alles op de schop is.

Overdag zal het hier druk zijn met vrachtwagens die af en aan rijden. Die vrachtwagens staan nu netje op een rijtje in de verte. Nergens zie ik een bordje verboden toegang staan. Wel verwacht ik dat niemand er blij van wordt als je overdag hier rondloopt.

U kunt deze route op eigen risico nemen. Ik heb hem gelopen in de avonduren en ben daarbij niemand tegengekomen. Het was verder prima lopen over de stalen platen.

Hurewenen
Op deze plek moesten monumentalen panden en een waardevol natuurgebied worden gespaard. Er is gekozen om een nieuwe dijk in de uiterwaard aan te leggen. Het gedeelte van de natuurwaarden dat hiermee verloren ging werd gecompenseerd door het graven van nieuwe waterpartijen.

In de verte komt een oude schoorsteen in zicht. Bovenop bevindt zich een nest van een ooievaar.

Oude Steenfabriek
Behoudens de schoorsteen is de steenfabriek de Lage Waard gesloopt in 2002 in opdracht van Rijkswaterstaat directie Oost-nederland om ruimte te maken voor de rivier. Alleen de oude schoorsteen is blijven staan. Bovenop de schoorsteen is een ooievaarsnest gemaakt. De Steenfabriek is in bedrijf geweest van 1869 tot 1968.

Een bord van Rijkswaterstaat volgt. Zou dit gaan over de werkzaamheden die ik niet tegen ben gekomen?

Ruimte voor de Rivier | Verlaging Waalkribben
Rijkswaterstaat verlaagt tussen Nijmegen en Gorinchem 450 kribben. Hierdoor kan de Waal bij hoogwater beter doorstromen. De kribverlaging is onderdeel van Ruimte voor de Rivier. In dit programma zorgt Rijkswaterstaat samen met waterschappen, gemeenten en provincies op meer dan dertig plekken langs onze rivieren voor een veiliger en mooi rivierengebied.

Veiliger
Kribben zijn korte dammen die haaks op de rivier liggen. Ze houdende rivier op zijn plaats en bevaarbaar voor de scheepvaart. Door uitschuring van het zomerbed zijn de kribben de afgelopen jaren echter relatief hoge obstakels geworden bij de afvoer van hoogwater.

Door de kribben met gemiddeld een meter te verlagen, kan de rivier weer beter doorstromen en vermindert het overstromingsgevaar.

Een natuurlijk rivierbeeld
De kribverlaging tussen Nijmegen en Wamel is klaar. De resterende verlaagde kribben tussen Ophemert en Gorinchem worden eind 2015 opgeleverd.

Na de werkzaamheden staan de kribben vaker onderwater: gemiddeld 250 dagen in plaats van 100 dagen per jaar. De Waal oogt hierdoor breder: het natuurlijke rivierbeeld van 100 jaar geleden. Dat kan de indruk wekken dat het water hoger staat dan u gewend bent. De waterstand wordt bij hoogwater juist verlaagd, door de betere doorstroming wordt het water sneller afgevoerd.

De Waal
De Waal is een Nederlandse rivier. Het is de grootste arm van de Rijn, die zich ter hoogte van Pannerden splitst in het Pannerdensch Kanaal naar rechts en de Waal naar links. Het Pannerdens kanaal splitst zich weer bij Westervoort naar rechts af als de IJssel en naar links als de Nederrijn. De Nederrijn is voorzien van stuwen, zodat bij lage waterstanden het water via IJssel en Waal kan worden afgevoerd. Voorbij Wijk bij Duurstede heet deze rivier de Lek.

De Waal is veruit de waterrijkste riviertak (65% van de waterafvoer van de Rijn) en ook de voornaamste voor de scheepvaart. De totale lengte van de Waal bedraagt 82 kilometer.

De naam Waal (door de Romeinen Vacalis of Valis genoemd, later Vahal) is van Germaanse herkomst en is een verwijzing naar de vele meanders die de rivier ooit gehad moet hebben (Oudgermaans: wôh = krom).

Kijk voor meer informatie op www.iws.nl/kribverlagingwaal, www.ruimtevoorderivier.nl

Dat valt opeens mijn blik op een electriciteitsmast. Deze mast zit vol met nesten van ooievaars. Een schitterend gezicht. Helaast moet ik tegen de zon in fotograferen. 

Ooievaars
In een van de vernieuwde (na de helicopterbotsing in 2007) electriciteitsmasten langs de Waal broeden verschillende paren ooievaars.

De ooievaar (Ciconia ciconia) is een grote vogel uit de familie ooievaars (Ciconiidae) uit de orde van de ooievaarachtigen (Ciconiiformes).

Als carnivoor eet de ooievaar een breed scala aan dierlijk prooien, inclusief insecten, vissen, amfibieën, reptielen, kleine zoogdieren en kleine vogels. Hij pakt het meeste voedsel van de grond, tussen lage vegetatie en uit ondiep water. Het is een monogame broeder, maar vormt geen paar voor het leven. Het paar bouwt een nest bestaande uit grote takken, dat soms meerdere jaren wordt gebruikt. Het vrouwtje legt elk jaar één legsel van gewoonlijk vier eieren, die 33 tot 34 dagen na het leggen asynchroon uitkomen. Beide ouders broeden om beurten de eieren en voeden ook beide de jongen. De jongen verlaten het nest 58 tot 64 dagen na het uitkomen en worden hierna nog 7 tot 20 dagen gevoed door de ouders.

Lang de Waal gaat het verder. Je kunt hier kiezen om op de dijk te blijven of onderlangs de dijk te lopen. Bovenop heb je een prima uitzicht. Onder kun je lekker struinen door het gras.

In het dorpje Rossum kom je een paar leuke restaurants tegen. Een leuk en wat fotogeniek dorpje.  

Rossum
Rossum is een dorp aan de zuidoever van de rivier de Waal, in de gemeente Maasdriel in de Bommelerwaard in de Nederlandse provincie Gelderland. Het dorp telt 2700 inwoners (per 1 januari 2014).

De oudste naamsvermelding van Rossum stamt uit het jaar 893. In een akte wordt Rossum als 'Rotheheim' genoemd, een naam die is samengesteld uit 'rothe', dat een plaats aanduidt waar bos gerooid is, en 'heim', dat woonplaats betekent.

Op 25 maart 1818 werd de toenmalige gemeente Rossum een gemeentewapen verleend door de Hoge Raad van de Adel. Van juli 1955 tot en met 1998 vormde Rossum samen met Hurwenen de zelfstandige gemeente Rossum, die per 1 januari 1999 is opgegaan in de gemeente Maasdriel.

Tot het dorp Rossum behoren ook de buurtschappen Doorning en Rome. In "Het plaatsnamenboek"[1] komt de naam Rome ook voor. In 1843 komt de naam voor als "Romen". De verklaring voor de naam luidt: "vernoemd naar Rome in Italië. Als reden wordt opgegeven dat hier veel romeinse oudheden gevonden zijn".

Op de Peutinger kaart wordt op deze locatie een Romeins castellum genoemd met de naam Grinnibus.

Na Rossum moet ik een stukje langs een wat drukkere weg. Het fietspad loopt verder prima maar het is even een kilometer of 2 wat minder. Dan sla ik af richting Kil van Hurwenen waar je van de dijk een prima uitzicht hebt op het natuur gebied. Er zijn veel ganzen te zien.

Kil van Hurwenen
De Kil van Hurwenen is een natuurreservaat in de uiterwaard van de Waal bij Hurwenen in de Nederlandse gemeente Maasdriel.

Het gebied is ontstaan in 1639 toen een voormalige meander van de Waal, waarvan de loop in het landschap nog duidelijk te herkennen is, door menselijk ingrijpen werd afgesneden van de rivier. Bij hoogwater wordt het gebied nog steeds overstroomd door het water uit de rivier.

In de directe omgeving bevinden zich nog een aantal zandputten, een overblijfsel van de kleiwinning ten behoeve van de baksteenindustrie. Vóór de gemeentelijke herindeling van 1999 behoorde het gebied nog deels tot de gemeente Zaltbommel, echter door een grenscorrectie behoort het thans geheel tot de gemeente Maasdriel.

Vele vogelsoorten maken tijdens de trek van en naar hun overwinteringsgebieden gebruik van het gebied om te foerageren.

De Kil van Hurwenen, ofwel De Kil, zoals de lokale bevolking dit gebied noemt, is eigendom van Staatsbosbeheer en is zelf niet voor publiek toegankelijk. Wel zijn de weilanden rondom van 1 mei tot 1 oktober van zonsopgang tot zonsondergang vrij toegankelijk.

En met een stukje door de buitenwijken van Zaltbommel ben ik weer terug bij de auto. Een leuke route met een paar verrassende punten.

Het struinen door de uiterwaarden is vooral bij goed weer erg leuk. Als het gras nat kan het gebeuren dat je broek in no-time drijfnat is. Want niet overal wordt gemaaid en de natuur groeit vooral in de zomer uitbundig. Mooie vergezichten, veel vogels, uiterwaarden, cultuur, noem het maar op, je komt het tegen.

Nu moeten we Zaltbommel nog eens verkennen in een volgende wandeling, de omgeving kennen we nu.

Geraadpleegde websites:

• www.iws.nl/kribverlagingwaal
  
• www.ruimtevoorderivier.nl
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Zaltbommel_(stad)
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_of_Sint-Maartenskerk_(Zaltbommel)
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Martinus_Nijhoffbrug
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Rijksweg_2
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Waal_(rivier)
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Ooievaar
  
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Rossum_(Gelderland)
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Kil_van_Hurwenen

POI's

• Agnietentuin N51.8119 E5.2544
  
• Begraafplaats N51.8103 E5.2504
  
• Eetcafé de Roskam (Restaurant) N51.8151 E5.3241
  
• Fietspad of onder langs dijk N51.8145 E5.3243
  
• Hurwenensche Uiterwaarden N51.8084 E5.2859
  
• Kil Van Hurwenen N51.8175 E5.2922
  
• Kunstwerk N51.8163 E5.2560
  
• Langs werkzaamheden N51.8154 E5.2887
  
• Martinus Nijhofbrug/A2 N51.8182 E5.2598
  
• Minder mooi stukje route N51.7934 E5.3155
  
• Momumentale gebouwen N51.8132 E5.3165
  
• Ooievaars nesten N51.8097 E5.3299
  
• Oude Steenfabriek N51.8158 E5.3234
  
• Oude Watertoren (Monument) N51.8149 E5.2563
  
• Rossum N51.8019 E5.3318
  
• Sint Maartenskerk N51.8120 E5.2524
  
• Stadsgrachten N51.8118 E5.2557
  
• Stadskasteel (Museum) N51.8113 E5.2489
  
• Start/finish/parkeerplaats N51.8108 E5.2497
  
• Struinen N51.8181 E5.2744
  
• Verschillende restaurants N51.8006 E5.3465
  
• Waal N51.8221 E5.2864
  
• Waterschap N51.8165 E5.2664
  
• werkzaamheden N51.8195 E5.2852