We zijn tijdens de zomervakantie van 2014 te gast bij Camping Elberling. Deze camping ligt direct aan de Elbe bij het kleine plaatsje Radegast (bij Blackede) in het noorden van Duitsland. Deze rustige camping ligt aan het Biosphärenreservat Niedersächsische Elbtalaue, een prachtig natuurgebied waar vogelaars hun hart kunnen ophalen.

Op de website van de camping staat te lezen: Onze camping is prachtig gelegen bij de rivier de Elbe en ligt midden in een van Duitslands mooiste natuurreservaten nl. het Biosferenreservat Elbtalaue (erkend door Unesco) en is vooral geschikt voor fietsers, vogelaars, vissers, wandelaars en mensen die houden van rust.

Er zijn prachtige fietsroutes vanaf de camping. De "Ooievaarstraat" (Deutsche Storchen strasse) is er een van. Vogelaars zullen versteld zijn van de hoeveelheid vogels die hier te vinden zijn. Met de bekende Hollandse gastvrijheid willen wij u van harte uitnodigen in het schitterende Elbtalaue.

We hebben een sfeerverslag gemaakt van ons verblijf. Dit verslag kunt u hier lezen.

We steken met het pontje de Elbe over. Voor een auto met 4 personen moesten we 9 euro betalen (2014). De pontjes hier zijn toch wat duurder dan in Nederland. Maar veel bruggen liggen niet in dit gebied.

We parkeren de auto in het centrum van het dorpje en gaan op stap richting Konau. Een groot bord laats zien dat op 25 november om 12.30 uur de grens voorgoed geopend werd.

Ruim 30 jaar later weet je bijna niet meer dat het oversteken van de Elbe vroeger onmogelijk was. Die geschiedenis krijgen we tijdens deze wandeling in ruime mate gepresenteerd.

Direct komen we een ooievaar op een nest tegen. Bij de boerderij staat een bordje met informatie over hoeveel jongen de laatste jaren geboren zijn. Gemiddeld toch 2 á 3.

De weg naar Konau is een rechte met veel fruitbomen. Alle soorten, merken en modellen fruit komen langs. Sommige waren midden augustus plukrijp en smaakten ook nog eens lekker.

Nadeel van het gepluk is dat het wandeltempo ook niet al te hoog ligt. Aan de andere kant hoeven we ook geen haast te maken, we hebben de hele dag nog voor ons.

Dan trekt een kapel de aandacht. We lopen er heen maar helaas is de deur gesloten. Het had best leuk geweest om het interieur van deze kapel eens te kunnen bekijken.

De Konauer kapel
De Konauer kapel op de dijk is de enige kerk in de DDR die werd worden gebouwd op de grens met met de Bondsrepubliek. De kapel is tot stand gekomen toen in 1950 het provinciebestuur Hagenower een gebedsruimte uit een school wilde verwijderen.

Pastor Axel Beste bouwde toen een nieuwe kerk. Ondanks tegenwerkingen lukte het dankzij donaties, vrijwilligers en steun van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Hannover om de kerk te bouwen. De kapel is ingewijd op 31 maart 1957. Bij de opening waren zelfs gasten uit West Duitsland. Er werd gesproken over hoe mooi het zou zijn als beide Duitslanden weer herenigd zouden worden. Maar dat duurde toen nog ruim 32 jaar.

Dan komen we in Konau waar we veel informatie krijgen over de geschiedenis van de DDR. Hier staan schitterend oude boerderijen. Alleen al voor de boerderijen is deze wandeling de moeite waard.

De geschiedenis
Op 8 mei 1945 gaf de Duitse Wehrmacht zich onvoorwaardelijk over. Na twaalf jaar van Nazi dictatuur, werd het Duitse volk bevrijd. De Duitsers waren vanaf die datum niet meer in in staat zijn om hun eigen toekomst vorm te geven. De beslissingen werden vanaf nu genomen door de overwinnaars. Zij hadden op vele gebieden hun eigen, diep uiteenlopende belangen. De Sovjet-Unie probeerde Duitsland te centraliseren naar hun voorbeeld en er een communistische staat van te maken. De Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk wilde een onafhankelijke economische heropbouw van Duitsland en een democratie op westerse leest.

Zelfs onder de Duitse actieve politici waren na 1945 tegengestelde standpunten te horen over de weg die Duitsland moest nemen. Hieronder waren politici die al actief waren in de Weimar Republiek. Anderen kwamen terug uit politieke ballingschap in West-Europa en de Sovjet-Unie of hadden gevangen gezeten in de nazi-gevangenissen en concentratiekampen.

Deze tegengestelde belangen resulteerde in de oprichting van de twee Duitse staten in 1949. Tot 1889 zouden Oost- en West Duitland gescheiden blijven. Gescheiden door muren en lange lint van prikkeldraad, versperringen en wachttorens.

Gedicht
Nergens anders in de wereld is er zo'n grens.
Die zo gebieden van elkaar scheidt
Nergens anders speelt die grens een zo belangrijke rol
Of men 100 meter aan de ene kant of aan de andere kant geboren werd

Marion Dönhoff

Konau
Konau is een klein dorpje in de gemeente van Amt Neuhaus. Het ligt op de oostelijke oever van de Elbe in de beschutting van een hoge dijk. Konau gelegen in de prachtige vallei van de Elbe en behoort tot het Biosphärenreservat. Hier staan nog de Neder-Saksische boerderijen in een rij langs de dijk zoals in vroeger eeuwen.

Iedereen die geïnteresseerd is in de voormalige DDR grens moet Konau bezoeken. Tot 1989 behoorde het tot het gebied die bijna volledig was afgesloten, niet alleen vanuit het Westen, maar ook vanuit de DDR zelf. Een tentoonstelling een klein stukje "sperrgebiet" herinneren aan de bijzondere situatie van het leven rond de Duits-Duitse grens en de ontwikkeling na de hereniging.

De tentoonstellingen laten de ervaringen van de bewoners van de Elbe dorpen Konau, Popelau en Darchau visueel zien. Het geeft een levendig beeld van over de tijd voor de hereniging. Een andere tentoonstelling in een typische lokale schuur van Konau / Popelau geeft informatie over de gedwongen deportaties.

Actie "Ongedierte" 1952
De oprichting van een speciale regeling langs de demarcatielijn in mei 1952 werd gevolgd door het reinigen van het grensgebied van vijandelijke, verdachte en criminele elementen. Deze moesten zcih hervestigen in het binnenland van de DDR. Tot 15 juni 1952 verloren ruim 8300 mensen hun huizen in de actie met de cynische naam "Ongedierte".

Actie Consolidatie 1961
Negen jaar na de eerste ontvolking van de grensgebieden door de actie "Ongedierte" voerde de DDR een tweede ontvolking actie, dit keer genaamd "Consolidatie". Deze gegedwongen verhuizingen waren waarschijnlijk de meest uitgebreide waaraan de verschillende strijdkrachten van de DDR onder leiding van de staatspartij SED aan meegewerkt hebben.

Van de 321.140 inwoners in het grensgebied werden 3175 mensen met geweld geherhuisvest

Van toen af ​​aan heerste er een grote angst voor verdere verplaatsingen of andere represailles. 

Acties tussen 1971 en 1976
In het begin van de jaren 1970, werd de militaire aanwezigheid in de grensgebieden versterkt. Er werd een gebied van 5 km ingesteld waarvoor bewoners een aanvullend paspoort nodig hadden. In het gebied direct langs de grens mochten de burger niet komen. Bezoeken aan de dorpen in deze 5 km zone moesten worden aangemeld.

In 1972 werden een aantal grotere steden, zoals Boizenburg en Domitz, evenals bijna alle dorpen langs de voormalige snelweg 195, uit de 5-km verboden gebied genomen. Gedwongen hervestiging in het grensgebied, maar bleef op de agenda. Hiermee kon "de verwijdering van onbetrouwbare elementen" en hun verwanten uit het grensgebied geregeld worden. Ook werden de grensconstructies versterkt.

Sloop van gebouwen
Tot 1989 werden de "maatregelen genomen om de grenzen te beveiligen" voortdurend uitgebreid. De DDR had land nodig om het grensgebied te vergroten. Het doel was om ervoor te zorgen dat er "vrij zicht voor de schutters in de wachttoren" was. Bovendien was het belangrijk om mogelijke schuilplaatsen voor vluchters te minimaliseren. Hierdoor werden gebouwen die in de weg stonden met de grond gelijkgemaakt. Planten en grote bomen werden gerooid.

Vanwege de harde maatregelen van de DDR-regime werden de leefomstandigheden op de grens steeds verslechter. Op veel plaatsen besloten jongeren om buiten het grensgebied te gaan wonen.

Vanaf de jaren 1970, bleven veel huizen leeg staan. Hoewel er een acuut tekort aan woningen in de DDR mochten burgers doorgaans niet verhuizen naar deze lege huizen. Het strategische doel was de systematische ontvolking van het grensgebied. Het effect van dit beleid blijft merkbaar tot vandaag de dag.

Na de hereniging
Na de hereniging in 1989 was het mogelijk om in het openbaar te spreken over de gedwongen hervestiging. Er werden belangenverenigingen opgericht waarbij diegenen zich aansloten die gewongen waren geweest om hun huis te verlaten. De media ondersteunde hun zaak door het publiek maken van dit onderwerp.

Het belangrijkste punt van belang voor degenen die waren geëvacueerd was rehabilitatie, alsmede een passende vergoeding voor het verlies van eigendom, maar als de bestraffing van de daders.

In het herenigde Duitsland is er hoop om rechtvaardig behandeld te worden. Maar niet iedereen kreeg waar hij dacht recht op te hebben. Velen voelden vooral teleurstelling. Een groot deel van de mensen die gedwongen waren te verhuizen zijn intussen overleden.

Voor de volgende generatie wordt het steeds moeilijker om de nodige aandacht en begrip, voor de onrechtvaardigheid die hun ouders geleden hadden, te vinden.

We stoppen even bij een mooi restaurant. Omdat het buiten te koud is gaan we binnen in de grote schuur zitten. We krijgen de koffie in een ouderwetse perculator met een kannetje warme melk en een lekker stuk verse zelfgebakken vlaai.

Buiten zien we een Trabant staan.

Trabant
Trabant was de merknaam van een serie modellen uit de Oost-Duitse autofabriek VEB Sachsenring Automobilwerk Zwickau in Zwickau. De naam is in 1957 gekozen na een prijsvraag nadat de auto eerst slechts onder zijn typeaanduiding verkocht werd. De naam is erg toepasselijk: enerzijds betekent het zoveel als 'maatje': veel mensen beschouwden hun Trabant als deel van hun familie. Anderzijds verwijst de naam naar Erdtrabant, oftewel satelliet. De auto moest tonen dat de DDR meeging in de technologische vooruitgang die in 1957 in de Sovjet-Unie de eerste satelliet leverde.

Dan lopen we verder maar moeten even verder schuilen voor een pittige bui. Gelukkig is een klein buitje zodat we verder langs de Elbe dijk kunnen waar geen enkele mogelijk voor schuilen meer te vinden is.

Een eenzame fietser trotseert het noodweer en rijdt over de dijk. Dat leverde een mooie foto op.

Tot nu toe hebben we vooral gelezen over de grens en de gedwongen verhuizingen. Je krijgt daarmee wel een beeld van hoe het hier vroeger toeging. Maar als je om je heen kijkt is er niets te zien van die vroegere dreiging.

Dat wordt anders als we op de plaats komen waar nog een stukje van het oude hekwerk staat. Een wachttoren staat er dreigend tussenin.

De grens
Twee wachttorens en een paar sporen in het landschap van vandaag blijven als getuigenis van het feit dat, tussen 1949 en 1989, de Elbe dorpen Konau, Popelau en Darchau opeens op de Duits-Duitse grens stonden. Als onderdeel van het wereldwijde EXP02000 project "keerpunten" is een tentoonstelling en de stadswandeling  tot stand gekomen in Konau. Beide projecten zijn bedoeld de toekomstige generaties de ervaringen van mensen in de dorpen langs de oostelijke oever van de Elbe te vertellen.

Vanaf het einde van de oorlog in 1945 tot 1989 blee de Elbe verboden terrein voor burgers.  Elders was het nog steeds toegestaan ​​om de Sovjet-bezettingszone binnen te gaan. De invoering van een verboden gebied langs de Elbe in 1952 was bedoeld voor mensen aan beide zijden van de grens. Dat betekende dat niemand niet meer konden reizen naar de dorpen in de buurt van de grens. Dit gold ook voor de voormalige bewoners van Konau, Popelau en Darchau die naar West-Duitsland gevlucht. Hoewel ze de de DDR in mochten reizen waren hun voormalige woonplaatsen verboden gebied tot 1989.

Met de instelling van het verboden gebied (Sperrgebiet) in 1952 werden de mensen van de Elbe dorpen in de regio Neuhaus geconfronteerd met tal van beperkingen. Zo werd er een avondklok en beperkte bewegingsvrijheid ingevoerd. Na de bouw van de Berlijnse Muur op 13 augustus 1961, die de DDR leiderschap ontwikkelde om de emigratie naar West Duitsland te blokkeren, ontwikkelde er zich een enorm beveiligingssysteem langs de grens. Het was gebaseerd op fysieke barrières, alsmede op inzet van soldaten en politieagenten.

Op 9 november 1989 werd de grens tussen de twee Duitse staten geopend. Ma maanden van protesten in de DDR kondigde de politieke leiding vrijheid van reizen. Op 11-12 november 1998 werd de grens geopend en voor het eerst in 37 jaar konden mensen, veel vanuit de DDR, weer naar de dorpen langs de Elbe reizen. De oude veerboot verbinding tussen Neu Darchau en Darchau werd eveneens opnieuw geopend op 24 november 1989, na 44 jaren van ongebruik te zijn geweest.

Het systeem van de beveiliging van de grenzen.
De bewoners van de dorpen langs de Elbe moesten in de zomer van 1952 een 10 meter brede grens ploegen en eggen. Dit was de eerste opzet van een grens die het leven in de dorpen sterk zou gaan veranderen. De grenspolitie deed haar intrede. Deze militaire organisatie groeide uit tot de NVA (Nationale Volksamee). Langs de grens kwamen wachttorens, stroken waar honden los konden lopen, hekwerken en prikkeldraad versperringen.

"Eerst was er alleen een prikkeldraad hek langs de Elbe. Drie rollen. Een op de top van twee andere rollen. De wegen werden afgesloten met een staalkabel. Als je deze kabel raakte werd er een vuurpijl gelanceerd om de wachtposten te attenderen. Er kwamen dan minstens 4 man per jeep of te voet om te kijken waardoor het alarm was geactiveerd. Alles werd doorzicht. Meestal was het maar een vos die het alarm liet afgaan. (Een voormalige inwoner van Könau)"

Conflicten tussen grenswachten en bewoners ontstonden toen kinderen het alarm lieten afgaan tijdens het spelen rond de dijk. In 1971 werden er door de NVA een 3,20 m hoge metalen hek met een controle strook en wachttorens van beton geplaatst. Ook werden er patroulles ingeteld. De torens in Popelau en Darchau zijn de overblijfselen uit deze tijd. Ze laten zien welk impact deze grensversperringen hadden op de bewoners.

In 1978 bouwde de grenstroepen een speciaal hek langs de Duits-Duitse grens. In dit hek waren zijn draden aangebracht die een alarm geactiveerde bij aanraking. In Könau en Popelau stond dit hek vlak voor de huizen en blokkeerde de bewoners een duidelijk zicht naar de andere kant van de grens. Het hek aan de voorkant van de ramen was een belangrijke psychologische last voor de dorpelingen.

"Je keek uit het raam zo tegen het hek aan. Dat was echt deprimerend. Dit stalen hek was zo gestempeld, dat je alleen schuin doorheen kon kijken. Recht van voren kon je er niet doorheen kijken. (Een inwoner van Könau)"

Inderdaad was dit hekwerk zo gemaakt dat je er bijna niet doorheen kon kijken. Ook waren de mazen zo klein dat je geen houvast had, zelfs een spijker was al te dik. De 10 meter brede pad tussen de 2 hekwerken zorgde er ook voor dat je onmogelijk ongezien kon oversteken. De wachters in de toren hadden een prima uitzicht. En honden konden hier gewoon los rondlopen als extra bewaking.

Nu nog staan de torens als dreigende objecten in het veld. Je kunt van ver zien. Dat geeft ook een idee hoe ver de grenswachters konden kijken. 

Dan komen we weer een ooievaar tegen.

Ooievaars
De ooievaar (Ciconia ciconia) is een grote vogel uit de familie ooievaars (Ciconiidae) uit de orde van de ooievaarachtigen (Ciconiiformes).

Als carnivoor eet de ooievaar een breed scala aan dierlijk prooien, inclusief insecten, vissen, amfibieën, reptielen, kleine zoogdieren en kleine vogels. Hij pakt het meeste voedsel van de grond, tussen lage vegetatie en uit ondiep water. Het is een monogame broeder, maar vormt geen paar voor het leven. Het paar bouwt een nest bestaande uit grote takken, dat soms meerdere jaren wordt gebruikt. Het vrouwtje legt elk jaar één legsel van gewoonlijk vier eieren, die 33 tot 34 dagen na het leggen asynchroon uitkomen. Beide ouders broeden om beurten de eieren en voeden ook beide de jongen. De jongen verlaten het nest 58 tot 64 dagen na het uitkomen en worden hierna nog 7 tot 20 dagen gevoed door de ouders.

De ooievaar heeft van het International Union for Conservation of Nature (IUCN) de status "veilig" gekregen. Hij profiteerde van menselijke activiteiten gedurende de middeleeuwen toen veel bossen werden gekapt, maar wijzigingen in landbouwmethodes en industrialisatie leidde tot een afname of zelfs verdwijnen van de ooievaar uit delen van Europa in de 19e en het begin van de 20e eeuw. Bescherming en herintroductieprogramma's in heel Europa hebben er in geresulteerd dat de ooievaar weer broedt in België, Nederland, Zwitserland en Zweden.

De ooievaar heeft weinig natuurlijke vijanden, maar kan wel last hebben van verschillende soorten parasieten. Het verenkleed kan last hebben dierluizen (Mallophaga) en vedermijten, terwijl de grote nesten een wijd scala aan Mesostigmatamijten bevatten.

GPSwalking.nlDeze opvallende vogel heeft aanleiding gegeven tot vele legendes in zijn verspreidingsgebied, waarbij de meest bekende is dat baby's worden gebracht door de ooievaar.

De twee ondersoorten die lichtelijk variëren qua formaat, broeden in Europa (noordelijk tot Estland), Noordwest-Afrika, Zuidwest-Azië (oostelijk tot het zuiden van Kazachstan) en zuidelijk Afrika. De vogeltrek van de ooievaar vindt plaats over lange afstanden.

De ooievaar overwintert in Afrika ten zuiden van de Sahara of in India. Omdat hij gebruikmaakt van thermiek om te vliegen en deze zich niet vormt boven open water vermijdt hij tijdens de trek tussen Europa en Afrika de oversteek over de Middellandse Zee door om te vliegen via de Levant in het oosten of de Straat van Gibraltar in het westen.

Met een extra ommetje langs de Elbe komen we weer bij de auto aan. We hebben een informatieve en ook landschappelijk mooie wandeling achter de rug. De geschiedenis is indrukwekkend, het landschap langs de Elbe nog ongerept met vele schitterende vergezichten. Daarme werd dit een wandeling die zeer de moeite waar is en die we u dus van harte kunnen aanbevelen.

Geraadpleegde websites:

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Trabant
• www.elbeling.com/nederl/index.htm

POI's

• Elbe N53.2339 E10.8961
• Expositie-cafe N53.2497 E10.8758
• Fruitbomen N53.2427 E10.8900
• Grenstoren 1 N53.2448 E10.8798
• Grenstoren 2 N53.2344 E10.9024
• De Konauer kapel N53.2450 E10.8844
• Konau N53.2497 E10.8728
• Oude landbouwwerktuigen N53.2498 E10.8791
• Popelau N53.2472 E10.8824
• Start/finish/parkeerplaats N53.2382 E10.8943
• Zwangsausiedlungen/gedwongen verhuizingen N53.2490 E10.8821