We verblijven Pasen 2015 op mini-camping Kortschot (zie ons sfeerverslag) in de Achterhoek. Ondanks dat het vooraan in april is mogen we niet klagen over het weer. Heerlijk wandelweer.

We vertrekken naar de Harmienehoeve waarbij we de auto aan de kant van de weg parkeren. We willen de auto niet de halve dag op de parkeerplaats van de hoeve laten staan.We gaan meteen op pad en laten het terras even wachten tot aan de einde van de wandeling. 

We lopen over brede en goed begaanbare paden. Het is heerlijk rustig en het uitzicht fraai.

Al snel komen we het Kommiezenpad tegen. Het bordje staat bij een oude spoorlijk waar ook het Nonnenven ligt. Een mooi fotogeniek stukje. Nu lopen we rustig rond zonder bang te moeten zijn voor de Kommiezen. We smokkelen niets.

Kommiezenpad
Wandelen op tol- en smobbelpaden langs de groene grens

Met de ondertekening van de Conventie van Burlo op 19-10-1765 in het klooster Gross-Burlo werd de loop van de grens tussen het vorst-bisdom Münster en het (voormalige) hertogdom Gelderland definitief vastgelegd en daarmee werden ook de sinds eeuwen durende grensconflicten bijgelegd. De grens tussen onze beide landen is sindsdien stabiel. Want ook het Weens congres van 1815 en het tractaat van Kleef in 1816 bevestigden de overeenkomsten van 1765. Het sluiten van deze vrede vormde zo de basis voor het huidige goede nabuurschap in een verenigd Europa.

Het gemeenschappelijke cultuurhistorische project Kommiezenpad van de gemeenten Südlohn en Winterswijk herinnert ons aan dit vredesverdrag dat voor ons grensgebied van grote betekenis is.

Als Kommiezen' werden door de bevolking die douanebeambten aangeduid, die tot aan de afschaffing van de controles in 1995 langs de grens patrouilleerden en daarbij het leven van de smokkelaars moeilijk maakten.

Het Kommiezenpad leidt u aan beide zijden van de grens over enige, nu nog aanwezige, tol- en smokkelpaden van vroeger en langs vele van de 186 grensstenen die op basis van de Conventie van Burlo in 1766 tussen Eibergen-Rekken en Dinxperlo geplaatst zijn en die vooral in het gebied Südlohn - Winterswijk nog in grote getale aanwezig zijn. U beleeft hierbij de afwisseling van ons unieke cultuurlandschap en u doet tegelijkertijd wetenswaardigheden op over onze gezamenlijke geschiedenis.

Het Kommiezenpad is in beginsel een wandelpad. Verschillende gedeelten kan men echter ook per fiets, als ruiter of als koetsier afleggen.

U kunt het Kommiezenpad verkennen via de hoofdwandelroute tussen de St. Vitus-steen en Klooster Burlo of door middel van vier rondwandelingen. Maar u kunt ook op elk gewenst punt op het traject .instappen', want het Kommiezenpad en de rondwandelingen zijn in beide richtingen met bordjes aangegeven. Uw auto kunt u parkeren op een van de parkeerplaatsen als op de kaart aangegeven, of bij het Toeristisch overstappunt (TOP) Burg Oeding.

De TOP Burg Oeding kunt u ook bereiken met de Bürgerbus Südlohn-Oeding vanaf Winterswijk-centrum (Zonnebrink) tot het raadhuis in Oeding.

Het Kommiezenpad loopt dikwijls over particuliere wegen, of dicht langs boerderijen en natuurgebieden. Realisering van het project is alleen mogelijk geweest met de medewerking van veel particulier grondeigenaren, waarvoor wij op deze plaats onze hartelijke dank uitspreken.

Wij verzoeken u daarom nadrukkelijk: Blijf op de aangegeven wegen en paden en houdt uw hond aan de lijn!

In de buurt van de grens komen we langs de Italiaanse Meren. Het klinkt spannender dan het in werkelijkheid is.

Italiaanse Meren
Met de stichting van de Nederlands-Westfaalse steenfabriek, H. Wellmann & Cie. begon hier in 1896 de industriële baksteenfabricage. Er was een houtzagerij met houthandel aan verbonden. De fabriek stond aan de grensweg direct aan de grens (bij GP 774C). De voor de steenfabricage benodigde klei haalde zij aan de andere kant van dé grens uit een kleigroeve, die de boeren uit het buurtschap Kotten al eerder voor hun eigen baksteenproductie gebruikten. Met door paarden getrokken kiplorries werd de klei uit de „leemputten" naar de fabriek gebracht. De paarden werden aan de Hollandse kant gestald.

De arbeiders kwamen hoofdzakelijk uit Kotten. De jaarlijks geproduceerde ca. 2 miljoen bakstenen werden vooral in Nederland verkocht. Ze werden echter ook in talrijke gebouwen in Oeding verwerkt. In 1917 werd de fabriek na faillissement stilgelegd en later afgebroken. De verlaten „leemkuilen" vulden zich met water en de natuur kon haar gang gaan.

Niet ver van de leemputten en in de buurt van de grens lag een kleine boerderij. Bij vele „grensgangers" was dit een ideale plek, omdat hier het geschikte moment kon worden afgewacht tot „de kust veilig was" en tot zij de zwaar belaste waren veilig over de grens konden smokkelen.

Nadat een plaatselijke hengelvereniging vis in de leemputten had uitgezet, en er dikwijjls talrijke gasten naar de hengelwedstrijden kwamen, werd in 1934 in de boerderij een klein café ingericht. Het kreeg de naam Italiaanse Meren, omdat de azuurblauwe kleur van het water de bezoekers aan de meren in Italië deed denken. In de loop van de jaren is bij het café een camping ontstaan.

Dan komen we bij de grens. En niet zomaar een grens. We passeren de Rijksgrens. En we kijken onze ogen uit en lezen het bordje met 3 strenge voorwaarden. Helaas zijn er geen Kommiezen om ons te controleren. 

Rijksgens
Grensoverschrijding is alleen toegestaan aan onderdanen van de lidstaten van de Europese Gemeenschap onder de volgende voorwaarden:

1. de grens mag alleen te voet of per fiets overschreden worden tussen zonsopgang en zonsondergang.

2. men moet een geldig grensoverschrijdingsdocument bij zich hebben.

3. er mogen geen andere goederen worden meegevoerd dan waarvoor krachtens de douanewetgeving aanspraak op vrijstelling van belasting bij invoer bestaat.

We lopen vervolgens een flink stuk over Duits grondgebied. Eerst over erg rechte wegen, daarna wordt het een stuk natuurlijker en mooier. We komen langs verschillene kruizen en een oud internaat dat nu in gebruik is als Gymnasium.

Daarna lopen we door richting het Burlo-Vardingholter Venn waar we zelfs kunnen genieten van een vogelkijkhut.

Burlo-Vardingholter Venn
Al in 1937 werd dit circa 75 hectare grote hoogveen uitgeroepen tot beschermd natuurgebied. Sindsdien is het gebruik van de omliggende gebieden sterker geworden. Drainages zorgden voor de ontwatering ervan en maakten de Landbouw eenvoudiger, maar verslechterden tegelijkertijd de toestand van het veen. Het dreigde uit te drogen.

Met de bouw van een meer dan 2,7 kilometer lange dam in 1983 kwam er een einde aan deze ontwikkeling. Het "Land-schaftsplan Borken-Nord" maakte het vanaf 2001 mogelijk, het beschermde natuurgebied uit te breiden tot 140 hectare. Daarbij werd het naburige "Entenschlatt" geïntegreerd in het totale oppervlak.

Door doelgerichte natuurbeschermingsmaatregels is het mogelijk, deze leefruimtes te behouden en de dieren en planten die hierin wonen, effectief te beschermen en zo te zorgen voor hun voortbestaan.

Zo zijn enkele gebieden, die intensief voor agrarisch gebruik bestemd waren, weer gerenatureerd tot drasland. Over het geheel genomen wordt het gebied enkel nog extensief gebruikt.

Voor u ligt een gebied, waarvan het gezicht eveneens duidelijk veranderd is. Na de drooglegging werd dit in het vlieden als akker gebruikt. En op het laatst groeidev hier een speciale dennensoort, waarvan de takken als bloemdeco-ratie werden verkocht.

In de late herfst van 2009 werd in het hele gebied de bovenste laag grond afgeschaafd en er werden twee kleinere wateren aangelegd. Het observatieplatform'is zo omgeven door struikgewas, dat watervogels de bezoekers niet kunnen zien. Zo kunnen de zeldzame dieren worden bekeken.

De overige ontstane open vlaktes moeten zich zonder beplanting of gewas ontwikkelen. Het is spannend om te zien wat voor vlaktes er dan ontstaan. Of de zonnedauw en dopheide hier zullen gaan groeien? In de nieuwe wateren kunnen kikkers paren en eenden broeden. Welke vogels en amfibieën of insecten zullen het hier zo fijn vinden, dat ze hier gaan leven?

Veel verschillende dieren kunnen het gebied met een totaaloppervlak van meer dan 12.800 m2 gebruiken om naar voedsel te zoeken. Zo jaagt de boomvalk in glijvlucht op libelles. Het lievelingsgerecht van de zwarte specht zijn mieren en de wintertaling heeft vlak water nodig om te grondelen.

Ieder mens kan een bijdrage leveren aan de positieve ontwikkeling van dit gebied. Want alleen, als bezoekers op de paden en honden aan de lijn blijven, valt er hier in de toekomst wat te zien en te horen.

Met een beetje geluk kunt u vanuit de vogelkijkhut de volgende vogels en andere dieren zien:

Zwarte specht
De zwarte specht is met een lengte van 50 cm de grootste, inheemse specht. Voor de bouw van zijn nest heeft hij oude en dikke bomen nodig, waarin hij grote gaten timmert. Deze worden in de jaren erna graag gebruikt door'andere holbewoners als bosuilen of vleermuizen.

Dodaars
De dodaars broedt van april tot juni aan de oever van kleine meren. Soms dragen de ouders de 4 tot 6 jongen op hun rug. Ook in de winter heeft de dodaars ijsvrije wateroppervlakken nodig. Samen met andere watervogels vestigt hij zich o,p grote' rivieren of in waterbekkens bij waterzuiveringsinstallaties.

Heikikker
Het heikikkermannetje wordt in de paringstijd blauw van kleur.' Dezé kikkers komen uitsluitend voor in veenwateren die arm zijn aan voedingsstoffen. Het verbreidingsgebied reikt tot het Baikglmeer in het verre Zuid-Siberië.

Dan komt de Harmienehoeve weer in zicht. We hebben intussen honger gekregen en op het zonnige terras kiezen we voor een zalig pannenkoekmenu.

Heerlijk, buiten eten in begin april. Ook lezen we het bordje met informatie over de hoeve en kopen we een stukje heerlijke kaas.  

De boerenkaas van de Harmienehoeve
Zelf je eigen melk kunnen verwerken en afzetten. Dat ideaal stond Jan en Janny Boèyenk voor ogen toen ze in 1969 de Harmienehoeve overnamen. Door met een eigen kaasmakerij te beginnen, zetten ze een voor die tijd unieke stap. 'Eigenlijk was het een beetje een gok', meent Janny Boeyenk. Maar het pakte goed uit: de Harmienëhoeve groeide uit tot een drukbezochte kaasboerderij met herberg.

Harmiene was de naam van Jan's betovergrootmoeder, die in de Franse tijd erin slaagde het landgoed Roerdink bij elkaar te houden. Pas veel later viel het goed toch in stukken uiteen. Daaruit kwam onder meer landgoed de Kulver Heide voort, dat voor het grootste deel uit woeste gronden bestond. Na de ontginning werd het voor een deel weer met naaldhout voor houtproductie en jacht ingeplant. In 1939 werd de Harmienehoeve gebouwd, waar behalve het bos ook cultuurgrond bij hoorde. De ouders van Jan begonnen er een gemengd bedrijf met koeien, varkens, kippen en akkerbouw.

Nieuwe koers
De melk werd geleverd aan de toenmalige Winterswijkse Coöperatieve Zuivelfabriek (Wincoz). Toen Jan het roer van zijn ouders overnam, koos hij voor een andere koers. Hij wilde de eigen melk zelf verwerken en niet afhankelijk zijn van de fabriek. Kaasmaken was bovendien zijn hobby. Als zuivelproduct heeft kaas, anders dan yoghurt en karnemelk, het voordeel datje het gedurende langere tijd kunt bewaren. Sterker nog: menigeen is liefhebber van wat oudere, belegen kaas.'We hebben 'bewust geen andere produtten erbij genomen. Dat wordt anders veel te arbeidsintensief.' Jan en Janny besloten hun kaas rechtstreeks aan winkels leveren en met een stand hun diverse soorten kaas op braderieën en speciale markten te presenteren. Ook begonnen ze een eigen winkeltje op de boerderij. Het duurde vervolgens niet lang, of de Harmienehoeve werd een drukbezocht excursiedoel.

Herberg
Om de bezoekers meer comfort te bieden werd in 1973 de deel met de koeienstal tot herberg verbouwd. Het jaar daarvoor was er een zware storm, waarbij in ons bos veel bomen zijn omgewaaid. Dat hout is er toen uitgesleept en gebruikt om de stal mee te bouwen', vertelt Janny.

Tegelijkertijd verrees een nieuwe ligboxenstal met buitenvoedering voor de koeien. De herinnering aan de laatste bewoners van de oude koeienstal is nog altijd tastbaar in de herberg. Hun namen - zoals Hilda 6, Anna 2, Vonny 3 en Doortje 98 - staan op de balken geschreven, waaronder zij in de winter stónden. Waren het in de beginjaren een dikke twintig, tegenwoordig lopen er op de Harmienehoeve circa veertig melkkoeien rond.

Zelf verwerken
Nog altijd wordt alleen melk van het eigen bedrijf in de kaas verwerkt. 'Anders kan het ook niet. Wie boerenkaas maakt, moet aan bepaalde voorwaarden voldoen. Maar los daarvan: je moet weten wat de kwaliteit van je grondstof is. Eigen melk, rauw verwerkt en zonder kleurstoffen, dat is het beste voor de kwaliteit van de kaas', meent Janny. Ook de wei, het restant van de melk dat overblijft nadat er kaas van is gemaakt, krijgt op de Harmienehoeve zijn bestemming. Het wordt weer aan het jongvee gevoerd.

Ook van deze wandeling rondom Winterswijk hebben we weer genoten. De fraaie natuur in combinatie met rust en schitterende doorkijkjes. U begrijpt waarom we al bijna 20 jaar telkens weer terugkeren naar de Achterhoek.

Geraadpleegde websites:

• http://www.kortschot.nl
• http://www.harmienehoeve.nl

POI's

• Bankje N51.9181 E6.7424
• Burlo-Vardingerholter Venn N51.8994 E6.7452
• Grens N51.9321 E6.7877
• Italiaansche Meren N51.9295 E6.7837
• Kruis 1 N51.9076 E6.7757
• Kruis2 N51.9052 E6.7741
• Kulverheide N51.9055 E6.7196
• Mariabeeld N51.9048 E6.7611
• Nonneven N51.9214 E6.7700
• Oude Spoorweg N51.9230 E6.7679
• Picknickplaats N51.9119 E6.7729
• Start/finish/Harmienehoeve N51.9085 E6.7270
• Vogelkijkhut N51.9002 E6.7553
• Wooldsche Veen N51.9060 E6.7475