START/FINISH/PARKEREN
We parkeren bij Nol in ’t Bosch (u kunt er ook parkeren, zelfs als u niet in het hotel verblijft). Van daaruit gaan we een klein stukje richting Renkum en dan links het bos in. Tot over de knuppelbrug.

Nol in ‘t Bosch N51 59.050 E5 42.990
Midden in de bossen ligt al meer dan175 jaar het markante Hotel Nol in ’t Bosch. De rustige ambiance aan de rand van de Veluwezoom is karakteristiek voor het Hotel. In 1836 begon boswachter Arnoldus (“Nol”) Gerritsen aan de oostzijde van de Hartenseweg, toen nog een zandweg, met een herberg, die in de volksmond al snel “Nol in ’t Bosch” genoemd werd. In de daarop volgende jaren werd de locatie uitgebreid door aankoop van omliggende grond en werd het uitgebreid tot uitspanning voor koetsiers.

In 1877 zette zijn schoonzoon het bedrijf voort. Hij bouwde het verder uit en maakte er een gerenommeerd Hotel-Pension van, waarbij een speeltuin, tennisbaan en later en een manege niet ontbraken.

Een gelukkige omstandigheid was, dat door de aanleg van de tramlijn Ede-Wageningen (1882) en de Oosterstoomtram (1885) de Veluwezoom voor vakantiegangers beter bereikbaar werd. Het familiehotel profiteerde hiervan en genoot mede dankzij de fraaie ligging in de bossen, weldra landelijke bekendheid.

Ook de ‘Oranjes’ wisten Nol in t Bosch te vinden. Koningin Beatrix was als kind regelmatig te gast in het Hotel, waar zij ook deelnam aan paardrijwedstrijden. Herinneringen hiervan vindt u in de gang naast de receptie. Bijzonder te vermelden is, dat het Hotel nog steeds in handen is van dezelfde familie: een familiebedrijf van ruim 175 jaar!. Het is er goed vertoeven.

Renkum N51 58.797 E5 43.853
Renkum is meer dan duizend jaar oud. In 1970 werd het duizendjarige bestaan gevierd, vermoedelijk gebaseerd op de oudste vermelding van de plaatsnaam, die vroeger als Redinchem werd geschreven. Halverwege de 19e eeuw ontwikkelde Renkum zich van 'armoedig boerengehucht' tot een 'welvarend, met goede huizen prijkend dorp. Renkum telde toen 193 huizen en 840 inwoners.

Door middel van het Renkumse veer was er een goede verbinding met de Betuwe, gelegen aan de andere kant van de rivier. Er waren zes papiermolens, drie water-korenmolens en één water-oliemolen. Naast twee fabrieken (een stroop- en aardappelzetmeelfabriek) was er een bierbrouwerij annex logement en herberg genaamd de Bok. Het dorp heeft enige zware industrie in de vorm van een papierfabriek (Parenco). Verder is er wat lichte industrie.

De omgeving wordt gekenmerkt door bossen en uiterwaarden. Er zijn in de bossen grafheuvels van duizenden jaren oud, waaruit voorwerpen te zien zijn in het gemeentemuseum te Arnhem. Aan de rand van het ten westen van het dorp gelegen bos ligt het Oranje Nassau’s Oord. Renkum kende een aantal buitenplaatsen, landgoederen en kastelen (al dan niet verdwenen), waaronder de Keijenberg, Kasteel Grunsfoort, landgoed Quadenoord, landgoed Oostereng en Mariëndaal.

Begraafplaats Harten Renkum N51 58.968 E5 43.361
Dit is de jongste begraafplaats van de gemeente Renkum, gelegen nabij de gemeentegrens met Wageningen en aan de noordwestkant van de kern van het gelijknamige dorp Renkum. De omvangrijke begraafplaats is ruim en grootschalig opgezet en ligt op de overgang naar een aangrenzend bosgebied. Het merendeel van het nieuwere deel van het begraafterrein is nog ongebruikt.

De begraafplaats zelf werd in 1966 in gebruik genomen. In 2003 is deze uitgebreid met nog eens 800 nieuwe graven. De parkachtige begraafplaats heeft algemene afdelingen, maar ook gedeelten speciaal bedoeld voor overledenen van Katholieke en Islamitsche afkomst. Voor afscheidsdiensten is er een aula aanwezig. Op het nieuwe deel bevindt zich ook de urnentoren voor het bijzetten van urnen.

Renkums Beekdal N51 58.906 E5 43.632
Het beekdal is uitgesleten in de stuwwal van Wageningen tot Arnhem. In dit afwisselende landschap vestigden zich al vroeg mensen. Restanten hiervan zijn terug te zien als Celtic Fields en grafheuvels op de hellingen langs het dal.

In deze omgeving ontstond buurtschap Harten. Later zijn hier de landgoederen Quadenoord, Keijenberg en Kortenburg gesticht en boerderijen zoals het Everzwijnengoed gebouwd.

In het zuiden van het beekdal lag slot Grunsfoort (1372-1780) als strategische grensverdediging van hertogdom Gelre. De omtrekken van het verdwenen kasteel zijn weer zichtbaar gemaakt met palen. Het verhaal is te lezen op de plaquette naast de rustbank.

Dankzij de Beken N51 58.988 E5 43.700
Veel planten en dieren maken dankbaar gebruik van de beekjes, maar het water heeft ook een lang verleden als scheppende kracht voor de papierfabricage. In deze omgeving hebben zeven watermolens gestaan, die hier door de eeuwen heen voor heel wat bedrijvigheid hebben gezorgd.

Een van de molens haalde de 20e eeuw en legde de basis voor de bekende papierfabrieken van Van Gelder. Zo hebben hier hele generaties van Renkum en omgeving gewerkt in de papierindustrie, dankzij de beken. Aan de Renkumse beken werd in 1598 de eerste molen “De Bock” gebouwd. De beek heet dan ook de Molenbeek.

Langs Beek en Bosrand N51 59.073 E5 43.799
Hoger gelegen naaldbossen en akkers worden hier afgewisseld met loofbossen, graslanden en beekdalen met bijzondere planten.

Het kabbelende water is favoriet bij een echte zwemmer als de ringslang en bij viseters als de ijsvogel, een opvallend kleurig en behendig duikertje. Door de variatie in dit gebied zijn hier veel vogelsoorten, van klein tot groot. De bosranden zijn ideaal als broedgebied voor spechten en uilen en voor het kleinste vogeltje in ons land, het goudhaantje. Een van de grootste vogels is de buizerd.

Harten N51 59.191 E5 43.818
De Hartenweg is genoemd naar het oude buurtschap Harten, dat sinds de 6e eeuw langs de randen van dit beekdal lag. Harten bestond uit vijf boerderijen en een kapel. Het buurtschap is nu alleen nog een veldnaam.

De wandeling voert langs de oude akkers en twee boerderijen van dit gehucht, waaronder De Beken. In de voormalige werkschuur van deze boerderij is nu het informatiecentrum van StaatsBosBeheer over het Renkums Beekdal gevestigd. De kapschuur is het centrum voor de vrijwilligersgroepen die in het beekdal actief zijn.

Uniek Beekdal N51 59.196 E5 43.693
Staatsbosbeheer beheert het dal. Zij maait jaarlijks de graslanden. Door te verschralen groeien hier bijzondere planten zoals de rietorchis. Het gebied is ook vernat waardoor bijzondere moerasplanten voorkomen.

In dit fraaie natuurgebied voelen de ringslang, raaf en ijsvogel zich thuis. Het waterschap onderhoudt samen met vrijwilligers de beken en de sprengen. Ook is hier veel cultuurhistorie te ontdekken zoals grafheuvels, urnenvelden en resten van een watermolen. In vroeger tijden heeft er ook een kasteel gestaan. Kasteel Grunsfoort werd voor het eerst genoemd in 1372 en werd rond 1870 afgebroken.

Het Renkums Beekdal is een belangrijke schakel in de ecologische verbinding tussen de Veluwe en de Nederrijn. Begin deze eeuw blokkeerde een industrieterrein deze natuurlijke verbinding. Negentien bedrijven werden verplaatst en het gebied werd heringericht als natuurgebied. Edelherten en dassen, maar ook insecten en reptielen kunnen nu van de droge zandgronden naar de voedselrijke uiterwaarden trekken.

Landgoed Keijenberg N51 59.224 E5 43.904
Landgoed Keijenberg ligt op de Zuidwest-Veluwe en is onderdeel van het 620 ha grote gebied Oostereng. Het gebied bestond in de prehistorie uit heide en zandverstuivingen en was alleen nabij de waterlopen bewoond.

Het landgoed is al honderden jaren oud en heeft in de loop der eeuwen allerlei sporen achtergelaten, waaronder een theekoepel, een ijskelder, perceelwallen en akkers tot een historische bospadenstructuur. Tegenwoordig doet het dienst als woonzorgcentrum.

Het oudste gedeelte van het thans als vormingscentrum in gebruik zijnde huis "De Keyenberg" dateert uit ca. 1820 en is een neo-classicistisch landhuis, bestaande uit een driezijdig naar voren springende middenpartij met verdieping voorzien van een kroonlijst en lage zijvleugels zonder verdieping, die evenwel in het derde kwart van de 19e eeuw met een verdieping verhoogd werden, waarbij de gevels afgesloten werden met een balustrade.

De middenpartij onder schilddak, latere aanbouw onder omlopend schilddak. De zesruits schuifvensters - met luiken op de begane grond en met blinden op de verdieping van de driezijdige uitbouw - de getoogde "French-windows" met luiken op de parterre van de driezijdige uitbouw en het balkon met consoles en gietijzeren hek tegen de rechter zijgevel (3e kwart 19e eeuw) zijn bewaard gebleven.

Sprengen N51 59.331 E5 43.868
Sprengenbeken zijn door de mens met de hand gegraven in de periode tussen 1660 en 1800. Ze leverden waterenergie voor het aandrijven van watermolens. Een sprengenbeek ontspring bij een sprengenkop. Dat is een tot op het grandwater gegraven bron. Het grondwater borrelt hier omhoog. Door de natuurlijke hoogteverschillen op de Veluwe stroomde het water naar beneden en zo ontstond er een beek.

De Molenbeek – en ook de Bosbeek en de Paradijsbeek - is een sprengenbeek. Doordat de Molenbeek op de overgang ligt tussen de Veluwe en de natte uiterwaarden biedt dit veel mogelijkheden voor de natuur. De beek vormt een prima verbindingszone tussen de twee gebieden. De afwisseling tussen water, bos, heide en weilanden in het beekdal is aantrekkelijk voor verschillende planten en dieren.

Everzwijnsgoed N51 59.364 E5 43.828
Even voor het bruggetje met de verharde weg zien we links de typische schuurdeuren van de boerderij het Everzwijnsgoed.

In het Renkums Beekdal staat al sinds 1627 een boerderij. De huidige boerderij “Everwijnsgoed” werd in 1805 gebouwd door Jhr. Munter. De naam, gebeiteld in de gevelsteen boven de voordeur, duikt voor het eerst op in de papieren uit 1790.
De oorspronkelijke Betuwse T boerderij werd later uitgebreid met twee schuren; een staaltje van landelijke bouwkunst met goed uitgevoerd metselwerk en ellipsvormige bogen boven de deuren. Door jarenlange leegstand raakte de boerderij in verval.

De drie “Delen” in de boerderij worden beschikbaar gesteld voor activiteiten op het gebied van kunst, cultuur en natuur.

Oostereng N51 59.589 E5 44.094
Boswachterij Oostereng is een bijzonder stukje Veluwe. Een glooiend landschap met oude naald- en loofbossen, stuifzanden, eeuwenoude zandwegen en stromende beken. In het zuiden geniet u van een adembenemend uitzicht over de Rijn en de uiterwaarden. Doordat de Oostereng vochtig is kent het gebied een heel specifieke flora en fauna. Zo komen er ijsvogels, grote gele kwikstaart en boomkruipers voor. Er groeien planten als moerasscherm, wijfjesvaren, bronkruid en wilde kamperfoelie. Uitzichtpunt 1 N51 59.650 E5 44.308.

Landgoed Quadenoord N51 59.895 E5 44.170
Landgoed Quadenoord is 130 jaar in de familie. Het is een veelzijdig landgoed met diverse economische functies zoals landbouw, bosbouw, verblijfsrecreatie en een manege annex pensionpaarden. Daarnaast komt in de villa, waarin bedrijfstrainingen en bijeenkomsten gehouden worden, bewoning voor. De weilanden, akkers en bossen vormen een aantrekkelijk decor voor recreatief medegebruik.

De Renkumse Beek en de sprengen completeren het geheel. De eerste kampeerders kwamen al in 1926. Door de toenemende vraag naar kampeerterreinen is het kampeerterrein in de vijftiger jaren uitgegroeid tot wat het nu is.

Bij de restanten van de voormalige watermolen wordt druk gehakt en geschuurd. Er is een workshop steenhouwen aan de gang. We zullen de kunstenaars niet storen. Wel gaan we kijken langs de prachtige beelden. Het is kunst uit Zimbabwe en de tuin is gratis toegankelijk.

Vanuit de beeldentuin gaan we links, maar we kunnen ook oversteken. Een dilemma. We willen graag langs de grafheuvels (waar we overigens niets van zullen zien), maar ook langs de grote bron, de sprengkop, van de Molenbeek.

We kiezen ervoor om vanuit de Beeldentuin naar links te vervolgen en worden rijkelijk beloond met een kraakheldere bron, een prachtig uitzichtpunt, een ontmoeting met gezellige geocachers, we zoeken enkele grafheuvels, maar vinden die niet (slecht), worden onthaald door een orkest van kwakende kikkers in de Sprengenkop, en na de twee bruggetjes lopen we een klein ommetje langs een beekje en over het campingterrein (respecteer de kampeerders) bij nr 11 terug. Wauw! Wat veel moois….

Bronwater N51 59.973 E5 44.050
Renkums Beekdal heeft drie beken: de Molenbeek, de Halve Radbeek en de Oliemolenbeek. De oostelijke (Molenbeek) is opgeleid. Uit het Veluwemassief kwelt water in deze beken, behalve in de opgeleide. Ze voeren heel schoon water en hebben een hoge natuurwaarde. Aan de Veluwse beken stonden vanaf de 13e eeuw veel watermolens voor allerlei doeleinden zoals het malen van graan en zagen van hout.

Na de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw werden die vaak omgebouwd tot papiermolen. Daar konden de toenmalige grondstoffen voor papier tot vezels vermalen en gewassen worden.

In het Renkums Beekdal stonden vanaf 1598 tot eind 19e eeuw zeven papiermolens; een laatste restant is te zien op het landgoed Quadenoord.
Iets verder: Uitzichtpunt 2 N51 59.971 E5 43.938

Sprengkop N52 00.408 E5 44.046
Het noordelijk deel van het beekdal is een prachtig groen gebied, net als de zuidelijke weiden.

Middenin lag decennia lang een industrieterrein. Nu wordt dit gebied weer teruggegeven aan de natuur en wordt de groene verbinding tussen de Veluwe en de Rijn weer hersteld.

Prehistorische Begraafplaats N52 00.386 E5 43.981
Deze prehistorische grafheuvel is ruim vierduizend jaar oud en bestaat uit drie bouwfasen. De eerste heuvel is aangelegd door mensen van de Klokbekercultuur. Van de overledene is alleen een afdruk in het zand bewaard gebleven.

In het ondiepe graf lagen een kleine aardewerken beker, zeven vuurstenen pijlpunten, twee vuurstenenmesjes en een stenen polsbeschermer. In de Bronstijd is de heuvel nog twee keer opgehoogd, telkens nadat in het centrum van de heuvel weer iemand was begraven.

Urnenveld N52 00.521 E5 43.956
Lang daarna bleef dit terrein in gebruik als begraafplaats. Ergens tussen 1100 en 800 voor Chr. is dit urnenveld aangelegd. De doden werden verbrand waarna de asresten in een urn werden verzameld en begraven in een kuiltje in de grond.

Veel van die kuiltjes werden daarna afgedekt met een laag heuveltje. De heuveltjes van dit urnenveld zijn in 1928 onderzocht en in het veld niet meer te herkennen.

Na bijna 9 km maken we dankbaar gebruik van een terras.

Pauze N52 00.513 E5 43.358

Het zou een panoramisch uitzicht bieden, maar de bomen groeien tot in de hemel, en dus is het uitzicht – vroeger was Arnhem nog te zien bij helder weer – beperkt.

Hierna volgt de tocht terug naar het hotel. Let op bij De Dikkenberg: volg hier niet de verharde weg (oprijlaan naar het park) maar ga verder ACHTER het bord Recreatiepark, De Dikkenberg.

We volgen de statige rechte lanen. Verder door de geurende bossen. Wat een fantastische ervaring.

Geraadpleegde websites:

• Nol in 't Bosch

POI’s

• Nol in ‘t Bosch N51 59.050 E5 42.990
  
• Renkum N51 58.797 E5 43.853
  
• Begraafplaats Harten Renkum N51 58.968 E5 43.361
  
• Renkums Beekdal N51 58.906 E5 43.632
  
• Dankzij de Beken N51 58.988 E5 43.700
  
• Langs Beek en Bosrand N51 59.073 E5 43.799
  
• Harten N51 59.191 E5 43.818
  
• Uniek Beekdal N51 59.196 E5 43.693
  
• Landgoed Keijenberg N51 59.224 E5 43.904
  
• Sprengen N51 59.331 E5 43.868
  
• Everzwijnsgoed N51 59.364 E5 43.828
  
• Oostereng N51 59.589 E5 44.094
  
• Uitzichtpunt 1 N51 59.650 E5 44.308
  
• Landgoed Quadenoord N51 59.895 E5 44.170
  
• Bronwater N51 59.973 E5 44.050
  
• Uitzichtpunt 2 N51 59.971 E5 43.938
  
• Sprengkop N52 00.408 E5 44.046
  
• Prehistorische Begraafplaats N52 00.386 E5 43.981
  
• Urnenveld N52 00.521 E5 43.956
  
• Pauze N52 00.513 E5 43.358