Het is begin april en opeens is het volop lente. Bij temperaturen van boven de 20c haasten we ons op winterbanden naar het "verre" Zonhoven voor de eerste pittige wandeling van dit jaar. Maar wel een hele mooie. 

We parkeren de auto op de parkeerplaats net buiten Camping Holsteenbron. Hier is al direct horeca gelegenheid als u daar al aan toe bent. Terwijl overal de fietsen van de auto's worden geladen trek ik de wandelschoenen aan. Mijn maatje Pecas hoeft geen schoenen aan, die loopt alles op blote voeten, pardon, poten.

De zon staat op het punt om door te breken, maar eerst moeten we samen wat spetters regen verwerken. Gelukkig komt er erg weinig naar beneden en hoef ik de camera niet op te bergen. 

De natuur staat op het punt om flink uit te gaan lopen. Maar daarvoor moet het eerst nog een paar dagen warm weer zijn.

We komen ook de eerste informatieborden tegen. Onderweg volgen er nog veel meer. Ze geven een goed beeld van dit mooi stukje natuur.  

Welkom in het paarse hart van Teut & Ten Haagdoorn

Situering
De Teut te Zonhoven en Ten Haagdoorn te Houthalen-Helchteren vormen samen het grootste heidegebied van Midden-Limburg. Het gebied is goed voor meer dan 2000 hectare heide met beekdalen, duinen en bossen.

Beheer
Teut & Ten Haagdoorn zijn een historisch restant van de vele tienduizenden hectaren heide die zich tot enkele decennia geleden uitstrekten zover het oog reikte. In het verleden maakten deze gronden deel uit van een landbouwsysteem dat gebaseerd was op de verrijking van de akkers via de potstal.

De schapen graasden overdag op de heide. 's Avonds, in de potstal, lieten ze hun mest achter en die werd gebruikt voor de kleine akkers op de arme gronden.

Het heidecomplex wordt doorsneden door twee beken, de Roosterbeek en de Laambeek. De Huttebeek is een zijbeek van de Laambeek. In de valleien vinden we hooilanden, broekbossen, vijvers en vennen.

Sommige van die vijvers zijn al eeuwenoud en werden aangelegd voor de vis kweek. De loop van de beken werd verlejé óm verschillende watermolens van het nodige beekwater te voorzien zoals Genadersemolen op de Laambéek en de Korenmolen op de Roosterbeek.

Fauna en flora
Planten zoals zonnedauw -een vleesetende plant-, beenbreek en talrijke veenmossen voelen zich thuis op kale vochtige plagbodems en ven randen. Ook vogels zoals nachtzwaluw, boompieper, boomleeuwerik en roodborsttapuit zijn talrijk aanwezig op de heide.

Libellen, loopkevers, spinnen, veldkrekete en talrijke sprinkhaansoorten vinden we in dit heidegebied. Ook de gladde slang, levendbarende hagedis, heikikker en rugstreeppad maken deel uit van de brede waaier van soorten die hier een laatste geschikt biotoop vinden.

Begrazing
Sinds 1986 grazen in dit natuurgebied schapen. Er zijn twee grote omrasterde begrazingsblokken van ongeveer 60 hectare. In deze rasters lopen ongeveer 260 schapen. De paden doorheen de begrazingsblokken zijn voor wandelaars toegankelijk via klaphekjes, voor de fietsers via veeroosters.

Recreatie in het gebied
Wandelaars, fietsers en ruiters zijn welkom in dit gebied. De verschillende routes vertrekken aan ide parkeerterreinen aan het infopunt Hengelhoef in Houthalen en aan het eind van de Donderslagseweg in Zonhoven.

Het fietspad in Ten Haagdoorn is vanaf de jaren vijftig lange tijd een toeristische autoroute geweest. Sinds 2006 ligt er alleen nog een fietsroute, met daarnaast een pad voor dienstvoertuigen.

Vanwege de kwetsbaarheid van het terrein en de planten die er groeien, is het niet toegestaan van de paden af te wijken.

U kan dit gebied bezoeken van een half uur voor zonsopgang tot een half uur na zonsondergang. Honden zijn toegelaten, maar dienen steeds aan de lijn gehouden te worden.

Militaire domeinen
Het voormalige munitiedepot van Molenheide vormt één van de belangrijkste heidegebieden die Limburg vandaag nog rijk is. De wegebbende militaire activiteit en het groeiende besef van de unieke natuurwaarden leidden uiteindelijk tot de aankoop van het domein door het agentschap Natuur en Bos.

Het domein Molenheide ligt op de zuidwestkant van het Kempisch Plateau, het ligt deels nog op het plateau en deels op de flank ervan. Hierdoor vindt men er zeer steile helling naar het zuiden en westen toe.

In het verleden werden de zones rond het minutiedepot omwille van veiligheid door Defensie opengehouden. Nadat de militaire aanwezigheid verminderde, geraakte het landschap stilaan dichtgegroeid.

Vanaf LIFE project DANAH onderging het landschap een ware metamorfose. Deze werkzaamheden leiden tot een fris en jong heidelandschap. 

Militaire domeinen zijn vaak nog uitzonderlijke natuurgebieden, zeker in het sterk versnipperde Vlaanderen. De natuur genoot er van een unieke bescherming tegen allerhande maatschappelijke evoluties.

Industrialisering, verstedelijking en een doorgedreven modernisering van de landbouw kenden een sterke invloed op het landschap in Vlaanderen, maar slechts in beperkte mate binnen de militaire domeinen.

Voor het duurzame behoud van talrijke zeldzame planten- en dierensoorten, werden de militaire domeinen aangeduid als speciale beschermingszones binnen het NATURA 2000 -netwerk. Hierdoor geniet de aanwezige natuur van een Europese bescherming.

Sinds 1999 beheren Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos samen de natuur op de Vlaamse militaire domeinen.

Met de steun van het Europese LIFE -fonds werd binnen LIFE project DANAH een extra inspanning geleverd voor de unieke natuurwaarden op 12 militaire domeinen in Vlaanderen.

Herstel van natte en droge heide
Heide kenmerkt zich door een specifieke vegetatie op relatief voedselarme gronden. Zo zijn er de dop- en struikheide die zorgen voor de prachtige kenmerkende paarse kleur.

Zonder ingrijpen zou alle heide in onze streken op termijn verbossen. De medewerking van de mens is dus noodzakelijk. Om de heide te behouden en te beschermen worden dennen en berken gekapt en verhakseld. 

De bovenste laag, die hoofdzakelijk bestaat uit bladeren, naalden en humus, wordt nadien afgevoerd zodat de zaden van de heideplanten terug vrijkomen.

Als gevolg van deze werken komt er opnieuw veel licht in de kruidlaag en kan de heidevegetatie zich herstellen. Nadien is het nodig geregeld te maaien of te laten begrazen om de traaggroeiende heideplanten alle kansen te geven zich verder te ontwikkelen tussen de grassen, struiken en bomen.

Hout is een belangrijk natuurproduct waar ook in Vlaanderen grote vraag naar is. De productie en oogst van kwaliteitshout is een belangrijke reden om deskundig te dunnen. Net zoals in dit bos. De te kappen bomen worden door de boswachter gemerkt door een stukje schors te verwijderen.

Door het selectief wegnemen van bomen uit het bos, een proces dat dunnen wordt genoemd, krijgen overblijvende exemplaren betere groeikansen.

Twee keer moeten we de A2 of tewel de E314. Het is ook op zondag een drukke weg. De weg is daarom ook te horen in de verte telkens als we in de buurt komen. Gelukkig is het niet al te storend. 

Dan komen we bij een heel mooi stukje rond bezoekerscentrum Hengelhoef. Ik had hier graag van een kopje koffie willen genieten, maar alles is nog gesloten. Gelukkig kunnen we wel overal rondkijken. 

Beleef de natuur in Hengelhoef
Bezoekerscentrum Hengelhoef is dé startplek om de heide te beleven. Ontdek natuurgebied Hengelhoef, De Teut of Tenhaagdoornheide via de bewegwijzerde routes of doe mee met een van onze activiteiten!

Het leven op de heide
Bijen houden, groenten kweken, fruit oogsten, schapen fokken, de heide begrazen .... Op deze site krijg je een beeld van het leven op de heide. Honing, groenten, granen, fruit, wol, vlees en mest waren levensnoodzakelijke producten.

Meer info
Zowel kinderen, volwassenen als gezinnen zijn welkom op onze activiteiten. Er is zeker voor ieder wat wils. Meer info vind je in het bezoekerscentrum of via www.limburgs-landschap.be.

Welkom in bezoekerscentrum
In en rond het bezoekerscentrum Hengelhoef maak je kennis met diverse aspecten van de heide, zowel op vlak van natuur als cultuur. Natuurvereniging Limburgs Landschap vzw laatje rond deze gerenoveerde Kempische hoeve, met kleinvee, moestuin en hoogstamboomgaarden, ontdekken hoe het er vroeger aan toe ging.

Alles komt uit de natuur
Het bezoekerscentrum is een mooi voorbeeld van vakbouwwerk. Zo'n soort huizen werden vroeger gemaakt door een constructie van eikenbalken te vullen met gevlochten twijgen. Dat vlechtwerk werd bestreken met een mengeling van koemest en leem. Een laagje witte kalk zorgde voor de afwerking en de bescherming tegen regen en wind.

Grote paarse heidevelden
De heide maakte eeuwenlang deel uit van een landbouwsysteem. Vee, zoals schapen, graasde overdag op de heide. De mest van die dieren viel 's avonds in de potstal en werd gebruikt voor de akkertjes. De heide werd ook gebruikt om plaggen te steken (dakbedekking) en bijen te houden, die honing en was leverden. Heidemaaisel werd gebruikt voor de haard, voor de potstal en om bezems te binden. Zo bleef de heidecul-tuur eeuwen bestaan.

Achteruitgang door kunstmest
Zo veranderde het grootste deel van de heide in akkers en weilanden. En werden andere delen bebost met naaldbomen voor de mijnbouw. Grote delen van Hengelhoef waren ooit heide. Nu vind je die enkel nog terug onder de hoogspanningslijnen en op open plekken in het bos. Door de afwisseling van bos met plekken heide ontstaat zo een grote biodiversiteit.

De heide maakte eeuwenlang deel uit van een landbouwsysteem. Vee, zoals schapen, graasde overdag op de heide. De mest van die dieren viel 's avonds in de potstal en werd gebruikt voor de akkertjes. De heide werd ook gebruikt om plaggen te steken (dakbedekking) en bijen te houden, die honing en was leverden. Heidemaaisel werd gebruikt voor de haard, voor de potstal en om bezems te binden. Zo bleef de heidecultuur eeuwen bestaan.

Geritsel
Tussen de heide en in bosranden kan je soms de levendbarende hagedis horen wegritselen. Deze reptielen zijn namelijk zeer schuw en vluchten bij het minste het struikgewas in of verschuilen zich onder stenen. Ze leggen geen eieren, maar brengen hun jongen levend ter wereld.

Bij mooi weer kan je ze vaak zonnend zien. Op zanderige plekjes, stenen of boomstammen maak je het meest kans, want die warmen het snelst op.

Voormalig boswachterhuisje
Dit voormalig boswachterhuisje werd bewoond tot 1980 door een gepensioneerde weduwnaar (J, Ceulemans) die in ruil voor het verzorgen van de 120-koppige schapenkudde hier gratis mocht wonen. Daarvoor werd het bewoond door de boswachter van de barones van Hengelhoef, Meng Wittems. Beter bekend als 'Meng de boswachter'.

Na het overlijden van Meng in 1949 heeft de familie het huisje verder bewoond tot aan de dood van de barones in 195S.

Momenteel is het gerestaureerde Kempense hoevetje (2009) het bezoekerscentrum van Limburgs Landschap vzw. Het verhaal van de vereniging start in 1971, toen de vzw werd opgericht om het Stamprooierbroek te redden.

De vzw is enkel actief in Limburg en beheert nu ongeveer 2000 ha! Limburgs Landschap vzw richt zich hier voornamelijk op de heide en het natuurcomplex Tenhaagdoornheide-Teut-Hengelhoef. Aan de balie krijg je informatie over de omgeving, wandelingen en activiteiten. Er is ook een permanente tentoonstelling over de heide. Het bezoekerscentrum is uitgerust met cafetaria en vergaderruimte.

Waterput
Deze waterput werd vroeger gebruikt door de bewoners. Het was de watervoorziening voor het vee en het huishouden. Vaak waren dit soort putten gemeenschappelijk bezit of werden ze toch door meerdere huishoudens gebruikt. Het grondwater werd geschept door een emmer met touw. Aan de hand van een rol werd de emmer naar boven gehesen. De put staat al jaren droog.

Dit is een gevolg van de gedaalde grondwaterspiegel. Die lage spiegel is het resultaat van het grote waterverbruik van de huidige samenleving (huishoudens, landbouw en industrie). Bovendien wordt het oppervlak meer verhard. Dit zorgt voor een geringe infiltratie en een snellere afstroming van het regenwater.

Vroeger werden vlierstruiken vaak gepland bij het huis, de tuin of de waterput. Niet zozeer vanwege de geneeskracht, maar om boze geesten te verdrijven. U hoeft hier dus niet bang te zijn voor kwelduivels. 

Welkom in ecologisch volkstuincomplex Hengelhoef
Vlak voor je zie je de ecologische volkstuintjes van Hengelhoef. Limburgs Landschap vzw werkt hiervoor samen met enkele vrijwillige buurtbewoners die deze ecologische moestuintjes onderhouden. Ze gebruiken compost als bemesting, mijden pesticiden en oogsten lekkere groenten.Net zoals het vroeger was.

Waarom ecologisch tuinieren?
Ecologisch tuinieren draagt bij tot een beter milieu. Hoe meer tuinen ecologisch worden beheerd, hoe beter. Een ecologische moestuin is mooi en er valt altijd wat te beleven. Misschien ook iets voor jou?

Overbemesting
Het gebruik van kunstmest is één van de oorzaken van overbemesting. In waterlopen leidt overbemesting tot overvloedige algengroei, en op het land tot verruiging. De natuurlijke plantengroei wordt verdrongen door brandnetels en bramen, soorten die houden van een stikstofrijke bodem. De ecologische teelt zweert bij het gebruik van compost. Meststoffen worden met mondjesmaat gebruikt, kunstmeststoffen zijn uit den boze!

Geen vervuiling
Pesticiden vervuilen het milieu. Ze doden allerlei planten en dieren en -ontregelen zo het ecologische systeem- Ze komen in ons voedsel en drinkwater terecht.

Zorg dragen voor de bodem
In een ecologische tuin spitten we enkel het eerste jaar. Daarna werken we met de woelvork om het bodemleven niet te verstoren. Dat néémt immers veel werk van de tuinier over. Oogstresten worden er gecomposteerd en gebruikt als natuurlijke meststof voor de planten. Een laagje organisch materaal op de bodem beschermt deze tegen uitdroging.

Problemen voorkomen
Door de teelten elk jaar door te schuiven naar een ander perceeltje in de tuin, komt een bodemgebonden ziekte niet tot volle ontwikkeling.

Kruidachtigen, struiken en bomen rondom de tuin trekken veel insecten en vogels aan, op zoek naar een rups of bladluis. Wist jij. bijvoorbeeld dat de larve van het lieveheersbeestje heel wat bladluizen verorbert?

Insecten op zoek naar een lekker bapje laten zich leiden door vorm en geur. Door de groenten te mengen in de tuin, breng je ze zo in de war dat ze hun favoriete groente niet vinden.

Insectengaas rond de gevoelige groenten (bv. worteltjes) voorkomt schade door de wortelvlieg. Met een planten aftreksel kan je een beginnende aantasting aanpakken. Heermoes kan je bijvoorbeeld gebruiken tegen schimmels.

Meer informatie over biologisch tuinieren vind je op www.velt.be.

Tilia Leilinden
De lindeboom wordt vaak gebruikt ats leiboom. De takken worden horizontaal aan een kader vastgemaakt. Takken die de verkeerde richting uitgroeien worden vervolgens weggesnoeid. Zo blijven de takken horizontaal en parallel aan elkaar groeien. De boom wordt dan leilinde genoemd.

De plaggenhut trekt natuurlijk de aandacht. Ik neem er een kijkje in. Volgens een informatiebordje leefden vroeger een hele familie in een dergelijke vochtige en tochtige hut. Je moet er toch niet aan denken. 

Leven in een plaggenhut
De heideboer die in de voortuin staat, heet jullie van harte welkom in zijn huis. Een plaggenhut is een eenvoudige - met heideplaggen bedekte - hut. Ze waren te vinden in de armste heidegebieden en werden bewoond door de allerarmste arbeiders. Het waren vooral veenarbeiders, arme boeren, dagloners en werklozen die zo'n hut bouwden. Ze woonden er met 4 a 5 kinderen. Een stenen huis konden ze niet betalen. De veenarbeiders woonden in zo'n hut zolang er werk was. Het werk was zwaar en het leven armoedig. Ook de geit en het schaap verbleef er. De hutten werden in groepen bijeen gebouwd. Dat was een stuk veiliger.

De kookgelegenheid, het toilet en de waterput werden gezamenlijk gebruikt. Veel meubels waren er niet. Het hele gezin sliep in één of twee bedsteden. Als matras gebruikten ze een zak met stro, als deken wat oude lappen. De bedstee was vaak niet meer dan een gat in de wand met een gordijntje ervoor.

De rook van de kachel werd slecht afgevoerd en vaak was de hut dus een rookhol. Stromend water was er niet. Dat haalde je uit de put verderop. Als het regende was de hut vochtig en koud. Het is niet verwonderlijk dat er veel baby's stierven.

Het voordeel was wel dat deze mensen overdag buiten konden werken in plaats van als arbeider in een stinkende fabriek. Een zekere Fennechien heeft tot aan haar dood in 1941 in een plaggenhut gewoond. De plaggenhut waar jullie nu in verblijven, bouwden we om te laten zien dat de mensen vroeger zo leefden, dicht bij de natuur. Misschien ook iets voor jou?

Streekeigen plantgoed
Veel planten hier hebben een duidelijke link met de heide, zowel droge - als natte heide. We letten ze even op een rijtje:

Struikheide (Calluna vulgaris): is een plant uit de heidefamilie en komt in heel Europa voor. Aan het eind van de takjes zitten de paarse bloemen, die zorgen voor de paarse heidevelden in augustus en september. Struikhei komt voor op arme zandgronden. De heide op de armere zandgronden kan - op lange termijn - alleen in stand gehouden worden door regelmatig plaggen, waardoor de grond schraal blijft.

Plaggen is het verwijderen van de bovenste grondlaag met begroeiing. Een afgestoken zode van een gras- of heideveld is een plag. Af en toe de verouderde struikhei snoeien of maaien geeft net als bij lavendel meer bloei en verjonging. Honingbijen, hommels, graafbijen, wespen en vliegen zijn gek op struikhei.

Dopheide (Erica tetralix): is een plant uit de heidefamilie. Dophei is zo genoemd omdat de vruchten op notendoppen lijken. Dopheide doet het goed op zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op natte tot vochtige, voedselarme, zure grond (zand, leem en veen). De bloemen bevatten veel nectar en zijp geliefd bij tal van insecten. Bloeit vanaf juni, dus vroeger dan struikheide.

Brem (Cytisus scoparius): is een struik uit de vlinderbloemenfamilie. De struik kan een hoogte van 2 meter bereiken. Als insecten de gele bloemen bezoeken, wordt hét stuifmeel op hen afgeschoten. Brem komt veel voor, vooraf op zandgrond, heidevelden in duinen en langs spoordijken. Brem is ook ideaal bezemmateriaal.

Kraaiheide (Empetrum nigrum): is een groenblijvende struik, die behoort tot de heidefamilie. De naam heeft de struik te danken aan het feit dat de vruchten door kraaien gegeten worden en die zo voor de verspreiding van de zaden zorgen. De plant komt voor op zure zandgrond op de noordzijde van hellingen, in valleien, naaldbossen, hoogveen en veenrietland.

Lavendelheide (Andromeda polifolia): is een dwergstruik, die behoort tot de heidefamilie. Lavendelheide is erg zeldzaam geworden. De plant groeit op zeer natte plekken in levend hoogveen tussen hei veenmos en in heivennen.

Bochtige smele (Deschampsia flexuosa): is een plant uit de grassenfamilie. De plant groeit op droge zandgrond en op de heide. Bochtige smele bloeit in hot begin van de zomer. De aartjes vormen samen pluimen met heen en weer gebogen zijtakken! vandaar de naam bochtige smele. Het is een waardplant voor vlinders.    

Schapengras (Festuca ovina): heeft smalle, overhangende bladeren met halfbolvormige blauw berijpte pollen. Staat best op een warme, zonnige plaats. Op een voedingsarme, droge grond.

Jeneverbes (Juniperus communis): is een conifeer, zoals de grove den. De naam jeneverbes is een verbasterting van het Latijnse Juniperus: juniors 'de jongeren' en 'parere' = verschijnen. Dit slaat op de jonge vruchten die reeds verschijnen voordat de rijpere vruchten zijn afgevallen. Jenever dankt zijn naam aan deze plant. De kegelbessen worden in het geestrijke vocht verwerkt. De plant verspreidt tijdens de bloei wolken van stuifmeel. Jeneverbes komt voor op arme zandverstuivings- en heidelandschappen.

Gaspeldoorn (Ulex Europaeus): is een struik uit de vlinderbloemenfamilie en is vrij zeldzaam. Het is een gedoomde, groenblijvende struik die plaatselijk voorkomt op zandgrond, heide of in de duinen. Bijen komen veel af op de goudgele, geurendefcfloemen. Bij aanraking schieten de bloemen stuifmeel af op het bezoekende insect. De zaden zijn giftig.

Gagel (Myrica Gale): is een bladverliezende struik die behoort tot de gagel-familie. Hij komt voor op natte, zure, venige grond op heidevelden, moerasbossen en laagveenmossen en duinen. In België komt hij bijna uitsluitende voor in de Kempen. De struik geurt aromatisch. Op de onderzijde van de bladeren zitten harspuntjes met harsklieren.

Deze klieren produceren etherische olie. De struik werd vroeger beschouwd als een medicinale plant of 'toverplant'. Ze werd bijvoorbeeld gebruikt bij kiespijn. Gagel wordt soms ook toegevoegd aan bier. Al in de middeleeuwen werd het gebruikt in een kruidenmengsel dat bier langer houdbaar moest maken.

Pijpenstrootje (Moünia caerulea): is een vaste plant uit de grassenfamilie. Pijpenstrootje is één van de soorten die een rol spelen bij de vergrassing van heidevelden. De plant wordt 30 tot 120 cm hoog en vormt dichte pollen. Pijpenstrootje is een waardplant voor de rupsen van vele vlinders. De wortels van het pijpenstrootje werden gebruikt voor het maken van bezems.

Biodiversiteitsakker: achter de geitenweide zie je een akker die ingezaaid wordt met een biodiversiteitsmengsel. Er werd gekozen voor streekeigen en oude landbouwgewassen. Het mengsel bloeit van zomer tot laat in de herfst wat een rijk insectenleven met zich meebrengt.

Tips voor thuis: Plant verschillende soorten streekeigen planten aan in je tuin, geschikt voor jouw bodem. Opgelet! Elke regio heeft zijn streekeigen soorten.

Eco-poel 
In een ecologische poel leven kikkers, padden, libellen en waterplanten van hier. Amfibieën houden van takkenwallen, hagen, en oeverplanten rond de poel. Daar brengen ze hun teven op het land door. In een natuurlijke omgeving is het de beste optie om de poel natuurlijk te laten ontwikkelen en dus niets aan te planten. Vele planten komen vanzelf. 

Wil je toch aanplanten in een tuinvijver? Dan zijn de volgende inheemse soorten geschikt: grote waterweegbree, zwanenMoem, dotterbloem, gele lis, penningkruid, kattenstaart, watermunt, waterdrieblad, moeras-vergeet-me-nietje, wateraardbei, grote boterbloem, pijlkruid, beekpunge, kikkerbeet, gele plomp, witte waterlelie, watergentiaan, drijvend fonteinkruid, fijne waterranonkel, krabbescheer, sterrenkroos, hoornblad, waterviolier, aarveder-kruid. Waterlelie en gele plomp zijn alleen geschikt voor grote vijvers. 

Welke dieren horen niet thuis in de poel? Vissen, schildpadden, uitheemse amfibieën, tamme eenden en ganzen. Ze eten de waterplanten - of de eitjes van de amfibieën op.

Geiten kwamen we vandaag niet tegen, toch zouden ze hier in de buurt moeten zijn. Wel kwamen we volop schapen tegen. Soms op een paar meter afstand en soms alleen vanuit de verte.

Geiten
Kinderen houden van dieren. Dat zagen ook de bijzondere veldwachters van Limburgs Landschap vzw. Uit eigen initiatief verzamelden zij geiten.

De geit is al heel lang gedomesticeerd, Ze speelt een belangrijke rol binnen de veeteelt. Wereldwijd zouden er zo'n 450 miljoen geiten zijn, ingedeeld in ongeveer 200 rassen. Oorspronkelijk werden ze gehouden voor hun vlees en huid. In Europa ontdekte de mens 'geitenmelk', die trouwens lichter verteerbaar is dan koeienmelk.

Bovendien gedijen geiten goed in sobere omstandigheden. De geit wordt daarom wel eens 'de koe van de arme man' genoemd.

Welkom in natuurgebied Hengelhoef
Sinds 2002 beheert Limburgs Landschap vzw 125 ha natuur in Hengelhoef, een natuurgebied waar naaldbossen, droge en vochtige loofbossen, vijvers en heide elkaar afwisselen. In het gebied duik je figuurlijk in de geschiedenis van de heidecultuur, abdijen en adel.

In een ondiepe plas kwamen we volop kikkerdril tegen. Nu maar hopen dat het komende tijd nog nat blijft. Anders droogt de plas uit en legen deze kikkers in spe ook het loodje. 

Beheer boomgaard
Om het grasland tussen de fruitbomen kort te houden wordt een beroep gedaan op onze viervoetige beheerders: schapen, paarden en ezels. Ook vroeger was vee onmisbaar. Met de mest van dieren werd de arme Kempense grond verrijkt, zodat hij graan en andere gewassen kon voortbrengen. De kudde schapen in Hengelhoef legt een levende link naar het natuur- en cultuurhistorisch verleden van het gebied. Ook de imkerij houdt de herinnering in ere aan een tijd toen honing zowat het enige middel was om spijs en drank te zoeten.

Kempens heideschaap
Een van de schapenrassen op Hengelhoef is het Kempisch Heideschaap. Je herkent ze aan hun bleke onbewolde kop. Dit ras begraasde vele eeuwen de heideachtige vegetaties en schrale graslanden. De mest dit de stallen, vermengd met heide, werd, als voorloper van compost, gebruikt als natuurlijke bemesting op de akkers. Van kunstmest was geen sprake. Hun fijne wol diende voor het maker van kleding en hun vlees als voedsel.

Limburgs Landschap vzw beheert nu met deze schapen de heide rondom Hengelhoef. Zo blijft de heidetraditie en de daarbij horende fauna en flora voortbestaan, maar ook het schapenras zelf blijft hierdoor bestaan. In 1960 was het ras namelijk zo goed als uitgestorven! Niet enkel mensen, maar ook kleine zoogdieren, vlinders en vogels lusten fruit. Limburgs Landschap vzw laat daarom deze boomgaard niet volledig kaal plukken.

Vlinder kwamen we ook tegen, niet veel en ze wilden ook niet stil blijven zitten voor de foto. 

Dol op fruit
De meeste vlinders leven van nectar die ze uit bloemen halen en vliegen vanaf het vroege voorjaar tot in de herfst nectar moeten gedurende die periode te vinden zijn. Er zijn ook vlinders die naast nectar voedingstoffen uit rottend fruit, bloedende bomen en zelfs uit mest of kadavers opzuigen. Ook water is nodig, vooral bij langdurig warm weer. Ze zuigen dan dauw- of regendruppels op van bijvoorbeeld bladeren of ze drinken gewoon uit een plasje water.

Boskapel
Deze boskapel werd opgericht in 1930 door de adellijke familie de Beeckman de Vieusart - Wittouck. Deze familie woonde in het nu nog bestaande 'kasteelcomplex'. Hier kwam barones Wittouck regelmatig bezinnen, tot haar dood in 1947.

In 1964 werd de kapel door de Christelijke Mutualiteit gerestaureerd. Begin 2011 verwoestte een brand een groot deel van de kapel. Later dat jaar werd ze opnieuw gerenoveerd door Limburgs Landschap vzw, de eigenaar en beheerder van natuurgebied Hengelhoef.

We komen langs een visvijver waar veel wordt gevist. Niet door mensen met een hengel in de hand. Nee, er staat een statief met daarop een drie-tal werphengels voorzien van een piepertje. De visser zit in een tentje of doet een tukkie op een veldbed. Als ie beet heeft meldt de hengel dat vanzelf. Ik begrijp nu nog beter dat vissen ontspannend is.  

En dan gaan we weer een heel stuk over de hei. Wat is het hier mooi. Glooiend, vergezichten en hier en daar wat zandverstuivingen. Ik maak de ene na de andere zeer fraaie foto. 

Over dit Sterrenplekje
Ten Haagdoornheide vormt samen met de Teut in Zonhoven één van de meeste waardevolle heidelandschappen in Belgisch Limburg. Om de heide in stand te houden, wordt ze begraasd door schapen (in totaal zo'n  350). Een deel van de kudde trekt rond onder begeleiding van twee herders en hun herdershonden. 

Het andere deel blijft terplekke en graast binnen een raster. Een ander manier om de heide te onderhouden is plaggen. Hierbij wordt de bovenste bodemlaag afgestoken, zodat er nieuwe jonge heideplantjes kunnen groeien. vroeger deed men dit met de schop en werk het plagsel vermengd met mest op de akkers verspreid. Nu plagt men met machines.

Dankzij de begrazing en de moderne manieren van heidebeheer voelen heel wat dieren zich thuis op deze heide, zoals de gladde slang, de boomleeuwerik en de tapuit. Het sterrenplekje bevindt zich aan een landduin die deel uit maakt van een duinengordel aan de rand van het Kempisch Plateau. het is met zijn 87 meter het hoogste pint van dit natuurgebied. 

Het volgende sterrenplekje
De Teut is een uitgestrekt heidegebied, dat haar naam waarschijnlijk dankt aan het Zonhovense dialectwoord 'Toot', wat een punt of uitstekend gedeelte betekent. Dat zou kunnen slaan op de hoge Teutheuvel die boven het omringende landschap uitsteekt. Het sterrenplekje ligt echter aan de voet van de heuvel, met uitzicht op een mooi natuurlijk ven.

Dat is het niet altijd geweest: in de jaren '60 was deze vijver een watersportcentrum, maar dat was geen lang leven beschoren, later wilde men de vijver gebruiken voor de viskweek, maar het water bleek veel te zuur voor economisch rendabele vissoorten.

Daarom heeft men de plas laten evolueren naar een volkomen natuurlijk ven, dat eigenlijk ook beter thuishoort in dit heidegebied. Heel wat plant- en diersoorten zijn er alvast erg gelukkig mee!

Een prachtige wandeling komt zo aan z'n einde. Mooi weer en een prachtige omgeving. Wat wil een mens nog meer. Een aanrader voor iedere wandelaar.

Geraadpleegde websites:

• https://limburgs-landschap.be
• www.velt.be
• https://limburgs-landschap.be/gebied-hengelhoef
• https://limburgs-landschap.be/hengelhoef

POI's

• A2/E314 N51.0114 E5.4120
• Alternatieve parkeerplaats N51.0152 E5.4845
• Bezoekerscentrum Hengelhoef N51.0058 E5.4614
• Boskapel N51.0103 E5.4799
• Heide N51.0059 E5.4023
• Hengelhoef Plaza N51.0137 E5.4684
• P Bezoekerscentrum N51.0070 E5.4623
• Start/Finish/parkeerplaats N50.9982 E5.4247
• Sterrenplekje N51.0022 E5.4144
• Ter Hagedoorn Heide N51.0136 E5.4449
• Teutheuvel N51.0042 E5.4003
• Twee sterrenplekje N51.0157 E5.4300
• Ven Aan de Teut N51.0030 E5.4160
• Visvijver Halvijvers N51.0131 E5.4811